همشهری-نیلوفر ذوالفقاری: قدم زدن میان سازهایی که روزگاری نوای دل‌انگیزشان هر شنونده‌ای را جادو می‌کرد و حالا خاموش و ساکت پشت ویترین‌های موزه موسیقی جاخوش کرده‌اند، لذت غرق شدن در دنیای هنر موسیقی را به همراه دارد. در این گزارش با ما همراه شوید تا با هم بخش‌های مختلف موزه موسیقی تهران را تماشا کنیم.
- فرقی ندارد ساکن کدام محله تهران باشید، برای بازدید از این مجموعه ابتدا باید خودتان را به میدان تجریش برسانید و بعد سربالایی خیابان دربندی را پشت سر بگذارید. از کوچه‌های شیب‌دار و پردرخت که رد شوید، جایی در کوچه نمازی بالاخره ساختمان زیبای موزه با معماری چشمگیرش روبه‌رویتان پیدا می‌شود. بنای موزه با باغ پردرخت اطرافش، درست سر نبش خیابان قرار گرفته و حال و هوای متفاوتش میان ساختمان‌های بلند اطراف، توجه رهگذران را به‌خود جلب می‌کند. چند در ورودی دور تا دور محوطه موزه قرار دارد، اما ورودی اصلی، همانی است که اتاقک نگهبانی دارد و شما را از مسیری پوشیده با برگ درختان، به ورودی بنای موزه می‌رساند.
- در حوالی سال 1351 فردی به‌نام مهندس سیروس سمراد (سازنده هتل لاله فعلی تهران) باغی به مساحت حدود 400 هکتار در منطقه تجریش تهران خرید که به باغ نمازی معروف بود. او پس از خرید باغ در مرکز آن یک عمارت باشکوه و زیبا ساخت. با پیروزی انقلاب اسلامی این عمارت در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و پس از چند سال به شهرداری تهران واگذار شد. پس از طرح تاسیس موزه موسیقی، به‌دلیل تناسب محل و فضای کافی، از سال 1382 مورد بازسازی قرار گرفت. این موزه یکی از مرمت‌های خوب و دوست‌داشتنی خانه‌ای قدیمی در تهران است. سرانجام موزه موسیقی تهران در سال 1388 در این محل افتتاح شد.
- نام اینجا موزه موسیقی است، اما تقریبا بیشتر اوقات در سکوتی دل‌انگیز و شاید به‌زعم برخی‌ها هم در سکوتی غم‌انگیز فرورفته است. گاهی صدای موسیقی ملایمی از بلندگوها به گوش می‌رسد. طراحی ورودی موزه طوری است که انگار مشاهیر موسیقی، ساز و دهل به‌دست به استقبال بازدیدکنندگان از موزه آمده‌اند. مجسمه‌های سفیدرنگ کنار ستون‌های گچبری شده در محوطه و مبادی ورودی، یادآور فعالیت هنرمندان مشهور و نوازندگان سازهای مختلف ازجمله آقا حسینقلی فراهانی، حاج قربان سلیمانی، علی‌اصغر بهاری و میرزا عبدالله فراهانی هستند. پراکندگی سالن‌های موزه این فرصت را به سازندگان داده تا بتوانند از فضاسازی و طراحی معماری داخلی برای جذاب‌تر شدن موزه بهره ببرند.
- فضای داخلی موزه شامل سالن‌هایی در طبقه همکف است. راه‌پله‌ای مدور ما را به طبقه اول می‌رساند و زیرزمین هم به کارگاه ساخت ساز اختصاص یافته است؛ عمارتی که استفاده از چوب در تزئینات داخلی‌اش فضای کلاسیکی را به‌وجود آورده است. سالن سازهای نواحی ایران در طبقه همکف ساختمان موزه است و سازهای این سالن به 3 بخش عمده سازهای بادی، سازهای زهی و سازهای خودصدا تقسیم می‌شوند. در این بخش می‌توانید سازهای نفیس به یادگار مانده از بزرگان موسیقی را مشاهده کنید. سازهای بادی یا هواصدا که در اینجا قرار گرفته و شامل انواع نی‌ها، سرناها و سوتک‌هاست. سازهای زهی موجود هم انواع زه‌صداهای مضرابی و زه‌صداهای آرشه‌ای هستند. سالن سازهای کوبه‌ای هم در طبقه همکف قرار دارد.
- از پله‌های دورانی موزه که بالا بروید، به طبقه اول بنا می‌رسید که دور تا دور آن سالن‌های مختلف قرار گرفته‌اند. دیوارهای این بخش با سازهایی ساخته دست برترین هنرمندان موسیقی و نقاشی‌ها و عکس‌های قدیمی از اهالی دنیای موسیقی ایرانی تزیین شده‌اند؛ تارهای چنگ نمادینی که از طبقه همکف شروع شده و تا سقف بلند عمارت و منبع نور بنا ادامه پیدا کرده‌اند. تجهیزات موزه برای نگهداری اصولی از سازها و یادگارهای هنری، به شکل تخصصی و اصولی طراحی شده‌اند تا آثار ارزشمند و گران‌قیمت در بخش‌های مختلف، بر اثر تغییرات نور و دما دچار آسیب نشوند. دست زدن به سازها و تجهیزات همه سالن‌های موزه ممنوع است.
- در سالن اصلی طبقه اول، سازهای کلاسیک و سنتی ایران را می‌بینیم. در پشت شیشه‌ها سازهای زهی مختلفی مثل تار، سه‌تار و سنتور خودنمایی می‌کنند. در بخشی از سالن از آثار استاد ابراهیم قنبری‌مهر نگهداری می‌شود که سازنده بزرگ سازهای موسیقی است. همچنین چند ساز از استادان بزرگ موسیقی سنتی در این بخش به یادگار مانده است؛ مثل تارهای یحیی، سه‌تار میرزا عبدالله، سه‌تار ناصرالدین شاه و سنتور حسین ملک. استاد عشقی و کیهان کلهر هم تعدادی ساز موسیقی به این موزه اهدا کرده‌اند. بسیاری از سازهای موسیقی دستگاهی ایران که در این سالن نگهداری می‌شوند، جزو سازهای کمیاب و گران‌قیمتی هستند که مشابه آنها در جای دیگری وجود ندارد.
- سردیس مشاهیر بزرگ دنیای موسیقی در راستای یکی از دیوارهای این بخش پشت سر هم ردیف شده‌اند. بزرگ لشکری، همایون خرم، ابراهیم قنبری‌مهر، کلنل علینقی وزیری و احمد عبادی همگی اینجا هستند؛ جمعی از بزرگان عرصه موسیقی که سردیس آنها در این بخش به نمایش گذاشته شده است تا بازدیدکنندگان بدانند صنعت موسیقی این سرزمین چه روندی را گذرانده و چه کسانی برای حفظ و احیای آن تلاش کرده‌اند. البته راهنمایان بخش‌های مختلف موزه، بازدیدکنندگان را برای آشنایی با زندگینامه و فعالیت‌های این افراد، انواع سازها و کسب اطلاعات تازه درباره هنر موسیقی همواره راهنمایی می‌کنند.
- بخش گنجینه موزه موسیقی، اختصاصی به آثار به جامانده از بزرگان موسیقی، وسایل شخصی و سردیس‌های ساخته شده از بزرگان تعلق دارد. درواقع این بخش از موزه به سازها، متعلقات و آثار نوازندگان، موسیقیدان‌ها و پژوهشگران مشهور و صاحب‌نام اختصاص پیدا کرده است. از اشیای ارزشمند و مهم گنجینه می‌توان وسایل شخصی و آلات موسیقی استادان نامداری همچون استاد احمد عبادی، حاج قربان سلیمانی، خاطره پروانه و کلنل علینقی وزیری و کلاه، بارانی و کیف پول استاد تجویدی را نام برد. چوب رهبری ارکستر حشمت سنجری یکی دیگر از اشیای ارزشمند این بخش است. همچنین ساعت شماته‌دار علی تجویدی در این محل قرار دارد. برخی از این یادگاری‌ها را بازماندگان آنها در اختیار موزه گذاشته‌اند.
- همانقدر که تماشای سازهای سنتی ایرانی لذتبخش است، قدم زدن بین تجهیزات ضبط و پخش موسیقی که تحولات تاریخی این هنر را نشان می‌دهند، می‌تواند جالب باشد. در بخش نمایشگاه تجهیزات تاریخ ضبط موسیقی، بازدیدکنندگان می‌توانند دستگاه‌های ضبط موسیقی همچون انواع گرامافون‌های کوکی، برقی، باتری‌دار، قابل‌حمل و مخصوص اتومبیل، نوارهای مغناطیسی، نوارهای کاست و دستگاه ضبط سیمی را مشاهده کنند. بیشتر این دستگاه‌های موسیقی به کمپانی‌های بزرگ آمریکایی و آلمانی تعلق دارند. هدف از تاسیس این بخش از موزه موسیقی آشنایی بازدیدکنندگان با پیشرفت صنعت ضبط صدا و موسیقی در دنیاست. نکته جالب، وجود نوارهای کاست در ویترین‌های این بخش است که احتمالا نسل جدید تصوری از استفاده از آنها ندارند.
-
- تابلوی کتابخانه در ورودی یکی از سالن‌های طبقه اول موزه نشان می‌دهد اینجا برای علاقه‌مندان به مطالعات هنری هم جاذبه دارد. در موزه موسیقی تهران کتابخانه‌ای جامع از کتاب‌های هنر، ادبیات و تاریخ در زمینه موسیقی راه‌اندازی شده است. تعداد کتاب‌های این کتابخانه به 6 هزار جلد می‌رسد. قدمت قدیمی‌ترین کتاب‌های موجود در این مجموعه به سال 1300 برمی‌گردد و بعضی از آثار به زبان فارسی و بعضی هم به لاتین است. در بخشی از کتابخانه نت‌های قدیمی، کاتالوگ‌ها، پوسترها، لوح تقدیر، کارت دعوت و پایان‌نامه‌های دانشگاهی با موضوع موسیقی موجود هستند. بخش دیگر منابع موجود در کتابخانه به نشریات ادواری، اسکن کتاب‌های چاپ سنگی و نسخه خطی در زمینه موسیقی (گردآوری شده از کتابخانه و اسناد ملی ایران و کتابخانه موزه ملی ملک) تعلق دارد.
- در موزه موسیقی تهران، آرشیو کاملی از آثار استادان بزرگ باقی مانده است. محمدعلی گلشن‌ابراهیمی با اهدای آثارش به موزه موسیقی، در شکل‌گیری این بخش نقش مهمی داشته است. بعد از او امیرحسین سلطان و هنرمندان دیگری هم آثارشان را به موزه اهدا کرده‌اند. بیش از 1300 صفحه موسیقی، 4500 نوار ریل، 12000 نوار کاست پرشده و 9000CD و DVD از آثار ارزشمند این بخش هستند. حدود 2 هزار عکس در این بخش چهره هنرمندهای برجسته را یادآوری می‌کنند. وجود این بخش در کنار کتابخانه نشان می‌دهد موزه موسیقی تنها محلی برای تماشاگر بودن نیست، بلکه پژوهش و تحقیق درباره این هنر هم برای سازندگان موزه اهمیت داشته است.
- تماشای سالن‌های اصلی موزه که تمام شد، می‌توانید پله‌ها را پایین بروید و رد عطر چوب را دنبال کنید تا در زیرزمین بنا، به کارگاه ساخت ساز برسید. در اینجا استادها مشغول ساخت سازهای موسیقی هستند و مراحل ساخت را به شما نشان می‌دهند و بازدیدکنندگان می‌توانند با وسایل و تجهیزات کارگاهی مربوط به ساخت سازهای موسیقی آشنا شوند. عنوان «به سازها دست بزنید» برای این بخش از موزه موسیقی درنظر گرفته شده است؛ چراکه جست‌وجوگری و پژوهش مهم‌ترین ویژگی این کارگاه است و درواقع شما را تشویق می‌کنند که به سازها دست بزنید و از نزدیک با سازهای مختلف آشنا شوید. استادکاران حاضر در کارگاه با حوصله به سؤال‌هایتان در این زمینه پاسخ می‌دهند.
-