همشهری _ نیلوفر ذوالفقاری: هر چه درباره پیشینه طب قدیم و پزشکی نوین ایران در زمینه‌های مختلف وجود دارد، در بخش‌های متنوع موزه ملی تاریخ علوم پزشکی جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شده است. گشت وگذار در این موزه می‌تواند تجربه متفاوتی برایتان رقم بزند و کمک کند تا با تاریخ فعالیت‌های پزشکی در کشورمان بیشتر آشنا شوید.
مومیایی در بخش دیرین انسان‌شناسی
بخش دیرین انسان‌شناسی در موزه، به نمایش دوره پیش از تاریخ انسان اختصاص دارد. زندگی انسان در دوره‌های پارینه‌سنگی، میان‌سنگی، نو سنگی، مس‌سنگی و دوره بعد از اختراع خط در این بخش بررسی شده است. مهم‌ترین اثری که می‌توانید در این بخش تماشا کنید، مومیایی طبیعی زنی ۶۵ ساله است که به حدود ۹۰۰ سال پیش تعلق دارد و در یزد کشف شده است. اثر دیگر هم برای ۵ هزارسال قبل متعلق به جمجمه دختری ۱۳ ساله است که جراحی روی آن صورت گرفته و در شهر سوخته زابل کشف شده است.
ابزار قدیمی در بخش مردم‌شناسی
سالن طب سنتی نمایشگر آثاری است که در دوره معاصر در حوزه مردم‌شناسی پزشکی مورد استفاده قرار گرفته است. آثاری مثل کیف حکیم دوره قاجاریه، ابزار و ادوات حجامت مانند انواع شاخ و تیغ‌های حجامت، چاقوهای فصادی، نیشتر، ابزار دندانپزشکی سنتی و... و. بخشی از آثار مرتبط با طب عامیانه هستند که از باورها و اعتقادات مردمی ریشه گرفته‌اند. ابزاری مثل دعا درمانی، سنگ درمانی، طلسم درمانی، خالکوبی و مراسم درمانی.
گنجینه اسناد پزشکی
یکی از بخش‌های مهم موزه، مربوط به اسناد تاریخی است. نسخ خطی که در کتابخانه‌های مهم نگهداری می‌شوند و به سختی قابل دسترس هستند، در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. علاوه بر کتاب‌ها و رساله‌های دستنویس، اسناد به جا مانده از دوران پیشین هم بیانگر بسیاری از قواعد و قوانین استفاده شده در گذشته هستند. مجموعه‌ای از اسناد پزشکی متعلق به تشکیلات اولیه بهداشتی در ایران (اداره صحیه) با موضوعاتی مانند تعیین اطبای شهرهای مختلف، اعلان‌های صحی در باب انواع بیماری‌ها، اعلان وزارت معارف در باب شرایط مجوز ساخت مطب در تهران و آمار مرگ‌ومیر بر اثر بیماری‌های مختلف در تهران، برخی از این اسناد و نسخ خطی است.
ابزار دامپزشکی هم جایگاهی دارند
بررسی‌های تاریخی نشان‌دهنده آمیختگی علم پزشکی و دامپزشکی در دوران ایران باستان است. به همین دلیل هم وجود بخش دامپزشکی در این موزه عجیب به‌نظر نمی‌رسد. سالن دامپزشکی نمایشگر آثاری است که در دوره معاصر هم از آن استفاده شده است، مثل ابزارهای جراحی حیوانات، ابزار دندانپزشکی اسب، میز جراحی حیوانات کوچک، وسایل و ادوات سوارکاری، تصویر نخستین نسخه‌های تشریح حیوان در قرن نهم هجری قمری، ابزار نعل‌بندی و نعل‌هایی که از لحاظ ظاهری با یکدیگر متفاوت اند.
سیری در چشم پزشکی نوین ایران
تاریخچه علم پزشکی نشان می‌دهد که بیشترین پیشرفت پزشکان اسلامی نسبت به پزشکان یونانی، در رشته چشم‌پزشکی بوده است. غرفه چشم پزشکی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی شامل اسناد، ابزار کار و لوازم شخصی پروفسور شمس، بنیانگذار چشم پزشکی نوین در ایران است. او سال ۱۲۸۳ در تهران به دنیا آمد. نخستین فعالیت پروفسور شمس پس از پایان تحصیلات در فرانسه و بازگشت به وطن بود که بخش چشم پزشکی ارتش در خیابان حافظ را دایر و بعدها زیرساختمان مدرسه دارالفنون چشم‌پزشکی مدارس را راه‌اندازی کرد. پروفسور شمس برای مبارزه با بیماری تراخم در جنوب ایران از انجمن چشم پزشکی جهانی تعدادی پزشک تقاضا کرد و به این ترتیب توانست این بیماران را درمان و تراخم را تقریبا در مناطق جنوبی ایران ریشه کن کند.
اولین یونیت‌های دندانپزشکی
پیشرفت علم دندانپزشکی پس از اسلام در ایران مدیون دانشمندان و پزشکان ایرانی ازجمله علی بن ربن طبری، محمدبن زکریای رازی، علی بن مجوسی اهوازی ارجانی، ابن سینا، سیداسماعیل گرگانی و... است که در آثار خود بخش‌هایی را به بهداشت و درمان بیماری‌های دهان و دندان اختصاص داده‌اند. مخصوصا مطالب مربوط به بیماری‌های دهان و دندان در بسیاری از آثار رازی به چشم می‌آید. سالن دندانپزشکی موزه شامل آثاری مربوط به قرن معاصر است که توسط استاد دندانپزشکی دکتر مرتضی مصفا جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شده است. این سالن شامل نخستین یونیت‌ها، ابزار و وسایل دندانپزشکی است که با ورود استادان طب مدرن دندانپزشکی به ایران رسید و در ۱۰۰ سال اخیر مورد استفاده قرار گرفته است.
دواخانه نظامی
از قدیمی‌ترین داروخانه‌های ایران، دواخانه نظامی است که توسط هادی خان سرتیپ، برای وزارت جنگ تاسیس و همه لوازم و اسناد آن از اتریش خریداری و وارد ایران شد. سال ۱۳۸۱ با تلاش و پیگیری همسر دکتر نظامی، داروخانه به همراه تجهیزات و اسناد مربوطه به موزه ملی تاریخ علوم پزشکی اهدا شد. دستگاه‌های شیشه پرکن، شربت‌سازی، صافی، همزن، عصاره‌گیر و پرس برای تهیه کاشه از نمونه‌های آنهاست. همچنین در این مکان می‌توان ترازو، هاون چینی، ظروف آزمایشگاهی، قالب قرص زنی، سرنگ شیشه‌ای مدرج، آتش‌گردان، چراغ الکلی، ساکشن دستی، ظرف‌های دوجداره برای حرارت غیرمستقیم، قالب شیاف، قالب قرص، دستگاه مهر برجسته و کلیشه‌های قدیمی مورد استفاده در داروخانه را از نزدیک دید.
اشیای امانی موزه
سال ۱۳۸۰ همزمان با تاسیس موزه تاریخ پزشکی، موزه ملی ایران با هدف غنی‌سازی اشیای موزه تازه تاسیس، ۱۶۳ قلم شیء را که از نظر متخصصان پیشینه استفاده آنها به پزشکی برمی‌گشت، به‌صورت امانی در اختیار موزه پزشکی قرار داد. این اشیا از آن زمان به‌صورت نمایشگاه دائمی در سالن‌های مرکزی موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. ظروف سفالی، شیشه‌ای و برنزی که استفاده‌های متنوعی در گذشته در فعالیت‌های پزشکی داشته‌اند، برخی از آثاری هستند که در این بخش می‌توانید آنها را تماشا کنید.