همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: هفته سلامت، مناسبتی است که هر سال از اول تا هفتم اردیبهشت، برای تاکید بر اولویت‌های ملی سلامت در کشور برگزار می‌شود. امسال روز پنجم این هفته (۵ اردیبهشت) به «سلامت خانواده و فرهنگ سلامت» اختصاص دارد. در این میان مهم‌ترین مأموریت وزارت بهداشت برای دستیابی به اهداف سلامت، ارتقای سلامت خانواده است. چراکه اساس و پیش‌نیاز جامعه سالم، داشتن خانواده سالم است.
برنامه سلامت خانواده در دولت سیزدهم با رویکرد دیگری آغاز شد و طی سال گذشته در ۱۹۵ شهر اجرا شد و تلاش وزارت بهداشت این است که تا پایان دولت سیزدهم بتواند تمام شهرستان‌های کشور را تحت پوشش برنامه سلامت خانواده قرار دهد.
برنامه سلامت خانواده در حالی مورد توجه وزارت بهداشت در دولت سیزدهم قرار گرفته که پیش از این - در دهه هشتاد - برنامه پزشک خانواده در کشور اجرایی شد و تعدادی از کارشناسان معقدند که اهداف وزارت بهداشت در دولت سیزدهم برای اجرای برنامه سلامت خانواده، همان پزشک خانواده است اما با یک اسم دیگر و به نوعی موازی‌کاری محسوب می‌شود. عده دیگری از کارشناسان اما معتقدند برنامه جدید وزارت بهداشت درباره سلامت خانواده که قرار است از تیرماه اجرایی شود، با رویکردها و اولویت‌های کاربردی‌تری در دستور کار است.
تلاش برای ازتقای سواد سلامت خانواده
دکتر ریحانه فیاض، دکترای روانشناسی سلامت و رئیس اداره تحول دفتر سلامت روانی - اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفتگویی با همشهری درباره این برنامه توضیح می‌دهد و می‌گوید: افزایش سواد سلامت خانواده، یکی از موضوعاتی است که بخشی از آن بر عهده وزارت بهداشت است و ما تلاش داریم سهم خود را به درستی انجام دهیم. برای این مهم، یک بسته تهیه و تدوین کرده‌ایم که در مراحل پایانی کار است و تیرماه امسال در سراسر مراکز بهداشتی کشور اجرایی خواهد شد.
دکتر فیاض با بیان این که این بسته با نام «سبک زندگی روانی - اجتماعی سالم و برنامه خانواده منسجم و سالم» در دست تدوین است، می‌گوید: ما این برنامه را بر اساس پژوهشی که در سال ۱۴۰۲ در وزارت بهداشت انجام دادیم، تدوین کرده‌ایم. در این پژوهش، مسائل روانشناختی کشور را از ۳ روش احصا کردیم که یکی از مهم‌ترین روش‌ها «گروه متخصص متمرکز» بوده است. در این پژوهش به یکی از مسائل مهم روانی کشور رسیدیم و آن، خانواده سالم و منسجم است. ذیل این محتوا ما افزایش مهارت‌های روابط زناشویی، مسائل خانوادگی مثل خواهر-برادری و فرزند-والدینی، حل تعارض‌های زناشویی، حل تعارضات داخل خانواده، حل تعارض‌های مرتبط با نوجوانان، آگاهی‌سازی‌های پیش از ازدواج، آگاه‌سازی افراد درباره طلاق، پیشگیری از طلاق و آگاه‌سازی خانواده‌هایی که در معرض خطر طلاق‌اند را داریم.
انجام غربالگری روان روی متقاضیان
بسته آموزشی خانواده سالم و منسجم قرار است در مراکز بهداشت سراسر کشور و توسط روانشناسان و کارشناسان سلامت روان به خانواده‌های متقاشی آموزش داده شود.
رئیس اداره تحول دفتر سلامت روانی - اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در این رابطه توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: در حال حاضر ما در مناطق شهری پرجمعیت کشور حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد و در شهرهای کوچک‌تر و مناطق روستایی حدود ۸۰ درصد مراجعه به مراکز بهداشت را داریم و می‌توان از این فرصت استفاده کرد و بسته‌های آموزشی را در اختیار خانواده‌های متقاضی گذاشت.
به گفته این کارشناس‌مسئول، ابتدا یک غربالگری روانی روی مراجعینِ متقاضی انجام می‌شود و با پرسیدن چند سؤال مشخص می‌شود که آن خانواده نیازمند دریافت این بسته است یا نه. بعد از آن افراد برای دریافت بسته‌های آموزشی مثل موشن‌گرافی‌ها و کارگاه‌های ضبط‌شده و کارگاه های حضوری راهنمایی می‌شوند. تمرکز اصلی ما روی کارگاه‌های حضوری است.
دکتر فیاض با بیان این که مراقبان سلامت یا به‌ورزانِ فعال در مراکز بهداشت موظفند که در همان مرحله اول، غربال سلامت روان را برای متقاضیان انجام دهند، ادامه می‌دهد: ما ۱۸۰۰ مرکز بهداشت در سراسر کشور داریم که هر کدام یک تا ۲ روانشناس دارند که می‌شود ۳ هزار و ۶۰۰ نفر روانشناس ستادی و محیطی. افرادی که به این مراکز مراجعه می‌کنند، بعد از غربالگری، توسط این روانشناسان آموزش داده می‌شوند و بسته‌ها هم در اختیارشان گذاشته می‌شود.
افزایش سواد سلامت، وظیفه ماست
رئیس اداره تحول دفتر سلامت روانی - اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در پاسخ به این سؤال که بسته خانواده سالم توسط چه کارشناسانی تدوین شده است، می‌گوید: وزارت بهداشت معمولا این گونه پژوهش‌ها را برون‌سپاری می‌کند. بسته خانواده سالم توسط متخصصان روانشناسی و مشاوره که عضو هیئت علمی هستند و در زمینه مسائل خانواده تخصص دارند، تدوین شده است.
این مسئول در پاسخ به این سؤال که آیا بسته جدید وزارت بهداشت در مقایسه با بسته‌های قبلیِ دولت‌های قبلی موازی‌کاری محسوب نمی‌شود، توضیح می‌دهد: ما این بسته را با رویکردها و اولویت‌های جدیدتر تدوین کرده‌ایم و قرار است ارائه کنیم. همان‌طور که توضیح دادم، برای تدوین آن، مسائل روز روانشناختی کشور احصا شده است. قبلا تمرکز این برنامه روی مسائلی مثل خشونت خانگی، همسرآزاری، کودک‌آزاری و مهارت‌های زندگی بود، اما ما در تدوین جدید تغییر رویکرد داده و مدل کار را هم تغییر داده‌ایم و به جای تمرکز بر همسرآزاری و ... تمرکز خود را بر خانواده سالم و منسجم، فرزندپروری و مواردی از این دست گذاشته‌ایم. و همان طور که گفتم، قرار است این بسته آموزشی با مدل کارگاهی ارائه شود.
بیشتر بخوانید؛
- سیاست‌های کلی نظام سلامت 10 ساله شد اما اجرا نشد | از عقب ماندگی در حوزه پیشگیری تا غلفت از حوزه توانبخشی
-
وسط این همه مشکلات هم می‌توانیم شاد باشیم | بعضی‌ها عادت به غر زدن دارند | عادت کرده‌ایم همیشه شاکی باشیم
دکتر فیاض تاکید می‌کند: در هر حال یکی از اقدامات حوزه وزارت بهداشت، افزایش سواد سلامت است و ما هم موظفیم تلاش خود را برای اثربخشی آن انجام دهیم.
به گفته این کارشناس‌مسئول، تمرکز این بسته آموزشی در مرحله اول فعلا روی مراجعان متقاضی است اما که در مراحل بعدی قصد داریم افرادی که مراجعه نمی‌کنند را هم درگیر آموزش کنیم.
آیا این برنامه موفق می‌شود؟
اما آیا وزارت بهداشت به تنهایی می‌تواند در ارتقای سواد سلامت خانواده قدمی بردارد و به موفقیت برسد؟ موضوعی که عده‌ای از کارشناسان می‌گویند برنامه سلامت خانواده و نظام ارجاع که از سال‌ها پیش آغاز شد، راه به جایی نبرد و موفق نشد. چه برسد به چنین برنامه‌ای که هم در نقطه آغاز است و هم در موازات برنامه قبلی است.
اما دکتر فیاض تاکید دارد که اثربخشی مشارکت در کارگاه‌ها و دریافت بسته‌های آموزشی قبلا در وزارت بهداشت بررسی شده و واقعا اثربخشی دارد. هرچند نقص‌هایی هم دارد. چون ممکن است به دلیل ضعف اطلاع‌رسانی و ... افراد کمتری از آن مطلع شوند. ما برنامه‌ریزی داریم که با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های هم رایزنی کنیم و با کمک آنها پوشش این برنامه را بیشتر کنیم و آموزش و توانمندسازی افراد و خانواده‌ها را در قالب‌های دیگر هم ارائه دهیم.