به گزارش همشهری آنلاین سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط بد اقلیمی از جمله خشکسالی‌های پیاپی با چالش اساسی کمبود آب مواجه بوده است. در دهه گذشته ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به صورت سالانه در شاخه رودخانه سیستان از هیرمند دریافت می شد، اما به مرور این عدد با کاهش بسیار به ۹۰۰ میلیون مترمکعب رسید و در نهایت با احداث و افتتاح بند کمال خان در فروردین ۱۴۰۰ واقع در ۱۲۰ کیلومتری مرز با ایران سبب شد صد درصد جریان آب رودخانه هیرمند به منطقه «گودزره» در خاک کشور خودش منتقل و سیستان صد در صد دچار خشکسالی شود.
بعد از آن که افغانستان بر روی رودخانه هیرمند سازه‌هایی ایجاد کرد و سهم آب ما از این رودخانه کم و حتی قطع و در نهایت به خشک شدن تالاب بین المللی هامون منجر شد، این تالاب که روزی فرصتی ارزشمند در جهت ایجاد اشتغال بومیان منطقه بود را به کانون بحران گرد و غبار تبدیل کند. به طوری که بعد از خشک شدن تالاب بین المللی هامون با وزیدن بادهای ۱۲۰ روزه و عبور از دریاچه، ریزگردهایی وارد پنج شهرستان منطقه سیستان می‌شود که خروجی آن در بعضی از روزها به بالاتر از ۱۰۰ برابر حد مجاز می‌رسد. مردم سیستان در سه ماه تابستان یعنی از خردادماه تا پایان شهریور پیوسته در طول ۱۲۰ روز با پدیده ریزگردها مواجه هستند و کسی نمی‌تواند جلوی این بادها را بگیرد، بادهایی که روزی فرصت بود امروز به تهدیدی برای مردم تبدیل شده است.
کنترل خشکی تالاب بین المللی هامون و جلوگیری از نابودی فعالیت‌های کشاورزی دشت سیستان به حقابه این منطقه از رودخانه هیرمند نیاز دارد. کاهش ریزش‌های جوی، برداشت‌های بی رویه از منابع آبی در بالادست به ویژه افغانستان و توسعه سازه های آبی در بالادست، از عوامل اساسی خشکی این منطقه است. در واقع تنها منبع تامین کننده آب دشت سیستان، رودخانه هیرمند بود که از افغانستان سرچشمه می گرفت؛ حوضه آبریز رودخانه هیرمند ۲۹۷ هزار کیلومتر مربع است که ۱۵ هزار کیلومترمربع آن در ایران واقع شده و فعالیت‌های انجام شده در افغانستان، با هدف توسعه بهره برداری از آب هیرمند بوده که همین مساله سبب شده تا فعالیت های کشاورزی در این کشور افزایش و در منطقه سیستان ایران کاهش یابد.
کابل مطابق با قرارداد سال ۱۳۵۱ خورشیدی که به امضای افغانستان و ایران رسیده می بایست سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب رودخانه هلمند را اندازه گیری و آن را به رودخانه هیرمند و دریاچه هامون در ایران سرازیر کند که این حقابه ایران به مدت چهار سال از سوی دولت افغانستان به دشت سیستان جاری نشد و اکنون با پیگیری‌های دولت سیزدهم شاهد ورود آب و آبگیری بخشی از تالاب بین المللی هامون ناشی از بارندگی‌های افغانستان به دشت سیستان هستیم که سبب شده رگ‌های خشکیده آن حتی برای کوتاه مدت جان دوباره بگیرد و تجربه قایق سواری در سیستان آرزوی بسیاری از مردم را هرچند موقت، اما محقق سازد.
بارندگی های خوب در حوضه آبریز هیرمند و هامون سبب جاری شدن سیلاب در رودخانه هیرمند تنها شاهرگ حیاتی سیستان و آبگیری بخش هایی از تالاب شد که این امر خوشحالی صیادان و کشاورزان و دامداران را در پی داشت.
احتمال دارد روند ورود این آب تا چند روز دیگر هم ادامه داشته باشد اما شاید مستمر و دائمی نباشد، بر اساس رایزنی هایی که با افغانستان انجام شده است طبق تعهد باید ۸۲۰ میلیون متر مکعب سهیمه آب ایران از رودخانه هیرمند را رهاسازی کنند که خوشبختانه خبرهای واصله نشان می دهد این آب، حقابه است. براساس گزارش‌ها تا صبح روز نهم اردیبهشت ماه دبی آب جریکه ۸۷.۱۱ متر مکعب در ثانیه، حجم تجمعی جریکه ۷۲.۰۸ متر مکعب در ثانیه بوده همچنین دبی سیستان ۳۳.۴۲، دبی شیردل ۱۴.۸۶، دبی گلمیر چهار، دبی کانال یک: ۱۱.۴۹ و حجم تجمعی کل ۱۲۳.۱۵ متر مکعب بر ثانیه بوده است.
اندازه گیری این میزان آب از سد «کمال خان» در استان نیمروز افغانستان واقع در نزدیکی مرز ایران صورت می‌گیرد که در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران ساخته شده اندازه گیری آب در سد کمال خان در نزدیکی مرز ایران این مزیت را دارد که میزان آبی که باید براساس قرارداد به ایران سرازیر شود، بدون گذشتن از مسیری طولانی و ضایع شدن آب به ایران می رسد.
با ورود آب به سیستان و مرطوب شدن زمین با وجودیکه توفان شدید از سوی اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان در این منطقه پیش بینی شده اما برخلاف روزهای دیگر هوای سیستان با وجود توفان؛ گرد و خاک به دنبال نداشته بلکه هوای این منطقه بسیار مطبوع است
دیپلماسی فعال دولت سیزدهم برای دریافت حقابه هیرمند
رییس جمهور بارها تاکید کرده که در احقاق حق مردم سیستان بدون اغماض عمل خواهیم کرد و محمد مخبر معاون اول را مامور بررسی و حل مشکل مردم سیستان و بلوچستان در تامین انرژی و امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه کشور را مکلف به رایزنی با هیات حاکمه افغانستان برای پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند کرد.
حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران هم که برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه همسایگان به سمرقند رفته بود اعلام کرد که حقابه ایران در دیدارش با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه هیات حاکمه موقت افغانستان مورد تاکید قرار گرفته و افغانستان هم بر پایبندی خود به حقابه ایران تاکید داشت.
همچنین رییس سازمان حفاظت محیط زیست در سفری که به سیستان و بلوچستان داشت بر رفع این مشکل تاکید کرد. علی سلاجقه در نشستی که با موضوع گرد و غبار در سیستان و بلوچستان برگزار شد، گفته بود که پیگیری اختصاص حقابه هامون در اولویت است، مرطوب سازی دریاچه هامون در دستور کار دولت سیزدهم قرار دارد، مردم سیستان و بلوچستان نگران تامین آب آشامیدنی نباشند چرا که دولت به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد مردم با سختی مواجه شوند.
سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشستی در تاریخ ۱۶ بهمن ماه درباره حقابه تالاب هامون اعلام کرد انتظار می‌رود مقامات افغانستان به تعهدات خود در تامین حقابه ایران عمل کنند.
ناصر کنعانی افزود: تماس ها و گفت و گوهای ما با مقامات دولت سرپرستی افغانستان ادامه دارد، موضوع آب یکی از موضوعات جدی مورد گفت و گو و جزو مطالبات مستمر ما از مقامات افغانستان است، انتظار می رود مقامات افغانستان بتوانند در چهارچوب معاهده میان دو کشور به تعهدات خود در تامین حقابه جمهوری اسلامی ایران عمل کنند.
ورود بخشی از حقابه رودخانه هیرمند به منطقه سیستان و جاری‌شدن آب در رودخانه‌ها و کانال‌های این منطقه پس از چهار سال موجب شادی و نشاط مردم و بازگشت پرنده‌های مهاجر به این منطقه شد به طوریکه علاوه بر سیستانی‌ها همه مردم ایران از این موضوع ابراز خوشحالی کردند.
سلاجقه: حدود ۶۰ میلیون متر مکعب از حقابه هیرمند رهاسازی شد
به گفته معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در پی سرریز شدن سد کجکی با توجه به بارش موجود در افغانستان و حقابه ایران از هیرمند، حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب آب رهاسازی شده که با رایزنی‌های مستمر با این کشور بیشتر خواهد شد.
«علی سلاجقه» پنجم اردیبهشت ماه در حاشیه هیات دولت در پاسخ به سوال ایرنا و اشاره به سرریز شدن سد کجکی و آیا اینکه حقابه ایران داده خواهد شد گفته بود: با توجه به شرایط مناسب بارشی که وجود داشته است و سرریز شدن محدود از سد کجکی و سطح پایین دست کمال خان اتفاق ایجاد شده، رهاسازی آب تا حدی صورت گرفته اما تمام دریچه‌های سد باز نیست.
وی همچنین اسفندماه در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: درخصوص هیرمند هنوز اتفاقی خاصی نیفتاده است و مرتب جلسات توسط وزرات نیرو برگزار می‌شود ولی حقابه محیط زیست را تفکیک کردیم و به نفر دوم طالبان اعلام شده است که حقابه محیط زیست باید از توافق ایران و افغانستان جدا شود منتظر هستیم کارگروه آنها به ایران بیایند و موضوع را بررسی کنند.
علی بهادری جهرمی سخنگوی دولت نیز چهارم اردیبشهت ماه گفت: متعاقب بارندگی‌های اخیر در افغانستان، بخشی از حقابه ایران با پیگیری‌های دولت طی روزهای اخیر، از سوی افغانستان پرداخت و وارد خاک ایران در منطقه جریکه سیستان شده است.
مرغان آتشین مهاجر رقص کنان به تالاب بین المللی هامون بازگشتند
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان از رقص مرغان آتشین مهاجر در جشن تولد دوباره تالاب بین المللی هامون پس از غیبت چهار ساله خبر داد.
محمدرضا علیمرادی اظهار کرد: با آبگیری پروژه هامونک در تالاب بین المللی هامون با هدف ایجاد زیستگاه حیات وحش، دسته‌های بزرگ پرندگان فلامینگوی مهاجر مهمان هامون شدند.
وی علت حضور پرندگان مهاجر و عدم وجود گرد وغبار را زیر آب رفتن کانون های گردو غبار با توجه به باد شدید بیان کرد و افزود: با توجه به ورود سیلاب‌ها و روان آب‌های منطقه پرندگان مهاجر به منطقه کشانده شده اند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان عنوان کرد: برخی از این گونه ها به صورت مهاجر عبوری برای برگشت به منطقه سیبری و برخی برای گذراندن فصل تولید مثل به تالاب هامون رسیده اند که این امر موجب ایجاد تنوع زیستی و چشم اندازی متفاوت در این پهنه اکولوژی می‌شود.
وی افزود: مشاهده پرندگان، لانه ها و تخم گذاری آنها در تالاب بین المللی هامون نوید بخش حیات مجدد گونه های جانوری در این تالاب است.
علیمرادی بیان کرد: گونه‌هایی مانند پرستوی دریایی، چوب پا، چنگر، حواصیل، کاکائی، بوتیمار و فلامینگو در هامون هیرمند و در بخش هایی از هامون سابوری به تالاب هامون زیبایی و زندگی بخشیده است.
وی از ایجاد هامونک‌ها در تالاب بین المللی هامون خبر داد و افزود: این هامونک‌ها با هدف ذخیره آب و ایجاد زیستگاه حیات وحش در محیطی امن از تالاب هامون با تعبیه پنج تختک جزیره ای برای زاد و ولد پرندگان مهاجر و بهره مندی ذینفعان تالاب از آب پایدار ایجاد شده است هامونک‌ها به معیشت مردم بومی نیز کمک بسزایی خواهد کرد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با بیان اینکه در روزهای اخیر ده‌ها گونه از پرندگان مهاجر در حاشیه آبگیرها و تالاب هامون فرود آمده اند، خواستار مشارکت مردم و حفاظت شهروندان از پرندگان مهاجر شد.
وی تصریح کرد: از مردم درخواست می‌کنیم با مشاهده افراد سودجو و شکارچی که قصد شکار و صید پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی هامون را دارند بلافاصله با محیط زیست سیستان و بلوچستان تماس بگیرند.
آغاز دوباره زندگی در سیستان
یکی از اهالی سیستان اظهار کرد: در سیستان و بلوچستان، استفاده زیاد کشاورزان از زمین و چرای بیش از حد دام و کندن بوته ها و درختان مراتع و همچنین خشکسالی های طولانی مدت سال های گذشته باعث تبدیل اراضی قابل استفاده به بیابان و ماسه زار شده و این مسائل مهم و وجود بادهای شدید و زیاد در منطقه موجب به وجودآمدن توفان های شن و در کل فرسایش بادی و مشکلات بسیاری برای مردم به ویژه روستانشینان و کشاورزان این منطقه شده بود.
میثم برزگر ادامه داد: در چهار سال گذشته که آب این رودخانه به طور کامل قطع شد و خشکسالی امان مردم سیستان را برید همه مردم ایران در جریان این موضوع قرار گرفتند و حالا ورود آب به سیستان نه تنها برای این استان بلکه برای کشور خبری مهم و خوشحال کننده است.
وی عنوان کرد: ورود بخشی از حقابه به سیستان امیدی که در دلهای مردم این منطقه ایجاد کرده بسیار زیاد است که امیدواریم با پیگیری‌ها جدی مسوولان این آب به صورت دائم به سمت سیستان از سوی دولت افغانستان سرازیر شود.
شهروند دیگر سیستانی به خبرنگار ایرنا گفت: آبگیری هامون و در نتیجه احیا نی‌زارهای آن نه تنها نشاط و شادمانی را برای مردم به ارمغان آورده بلکه مهمتر از همه سبب کاهش گرد و غبار و تلطیف هوا شده است.
هادی سرگزی افزود: هیرمند رگ حیات سیستان و هامون است و مردم این منطقه با جاری شدن آب در این رودخانه جانی دوباره گرفتند و چنانچه این روند ادامه داشته باشد زمینه مهاجرت معکوس را فراهم می کند.
وی بیان کرد: احیای تالاب بین المللی هامون باعث بازگشت پرندگان مهاجر به این منطقه و حیات دوباره سیستان می‌شود.
یکی از کشاورزان سیستانی نیز اظهارکرد: جاری شدن آب در رودخانه ها و کانال‌های آبرسانی منطقه موجب سرسبزی سیستان و رونق کشاورزی می شود.
غلامعلی میرحسینی افزود: امیدوارم جریان آب در رودخانه هیرمند تداوم داشته باشد در غیر این صورت با فرارسیدن فصل تابستان و گرما و بادهای ۱۲۰ روزه دوباره خشکسالی دامنگیر مردم منطقه می‌شود.
بازگشت زندگی به سیستان
معاون گردشگری اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان نیز اظهار کرد: سیستان ظرفیت‌های گردشگری بسیاری دارد و همه ساله در ایام نوروز نیز گردشگران داخلی و خارجی را میزبانی می‌کند اما به دلیل خشکسالی های اخیر دچار مشکلاتی شده است.
علیرضا شه‌بخش افزود: خوشبختانه طی روزهای اخیر و به دلیل بارندگی و سیلاب هایی که شاهد بودیم قدری آب به این منطقه وارد شده و به نوعی باعث رونق گردشگری و شادمانی مردم شده است.
وی ادامه داد: به دلیل آب ورودی به منطقه کوه خواجه، مسافران و گردشگران زیادی طی ۲ روز گذشته این نقطه را برای سفر و بازدید انتخاب کرده‌اند و از تماشای این صحنه ها که رو به فراموشی بود لذت می‌برند.
میزبانی پایگاه ملی کوه خواجه از گردشگران
معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان نیز گفت: همزمان با ورود سیلاب های سرریز شده از سدهای کشور همسایه و بارندگی های داخل کشور، بخش هایی از تالاب هامون که در محدوده پایگاه ملی کوه خواجه قرار دارد آبگیری شده و تصویری زیبا را برای مردم این منطقه به وجود آورده است.
مجتبی سعادتیان افزود: در روزهای گذشته پایگاه ملی کوه خواجه پذیرای تعداد بسیار زیادی مسافر و گردشگر بوده که برای تماشا و استفاده کردن از زیبایی خدادادی به این منطقه سفر کرده‌اند.
وی ادامه داد: تعداد ورودی مسافران به قدری زیاد بوده که مردم برای رسیدن به کنار آب، تفریح و اینکه تنی به آب زده و یا از امکان قایق سواری استفاده کنند ساعت‌ها در ترافیک جاده‌ای بوده‌اند اما باز هم این سختی را به جان خریده و خود را به آب رسانده‌اند.
به گزارش ایرنا، نجات هامون با تامین حقابه از سوی افغانستان میسر خواهد بود و دولت افغانستان باید بیشتر از این به تالاب هامون توجه داشته باشد. طبق قرارداد میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۳۴ میزان حقابه هامون ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال تعیین شده و این حقابه سال‌هاست که قطع شده است. دریاچه بین‌المللی هامون ۵۷۰ هزار هکتار مساحت دارد و از سه بخش «هامون پوزک» در شمال شرقی، «هامون صابری» در شمال و «هامون هیرمند» در غرب و جنوب غربی سیستان تشکیل شده و ظرفیت آبگیری آن ۶ میلیارد مترمکعب است.
با جدا شدن افغانستان از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی، موضوع حقابه رودخانه هیرمند به عنوان یک موضوع مورد بحث، بین۲ کشور باقی ماند و ظاهر شاه در دوران پادشاهی خود (۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳ میلادی) بر افغانستان، قراردادی جدید برای تقسیم آب رودخانه هیرمند با ایران منعقد کرد.
براساس این قرارداد که در سال ۱۳۵۱ خورشیدی میان «امیرعباس هویدا» نخست وزیر وقت ایران و «موسی شفیق»، همتای افغان وی به امضا رسید، مقرر شد سالانه ۲۰ درصد از آب رودخانه هیرمند به ایران سرازیر شود، پیش از آن، قراردادهای دیگری به صورت های ۳۰ درصد و ۵۰ درصد منعقد شده بود، اما هر کدام از آن ها، بعد از مدتی متوقف شد. مطابق قرارداد ۱۳۵۱ حقابه ایران از رودخانه هیرمند در هلمند افغانستان در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب که حجم سالانه آن به ۸۵۰ میلیون متر مکعب می رسد، تعیین شده است.
با توجه به اینکه بر اساس معاهده تقسیم آب رودخانه هیرمند، حق آبه باید به صورت لحظه‌ای و در تمام طول سال در رودخانه جریان داشته باشد، یعنی در هیچ لحظه‌ای نباید جریان آب قطع شود، اما در سال‌های اخیر فقط این سیلاب‌ها بوده که در یک یا ۲ ماه از سال به ایران وارد شده است. مردم سیستان شرایط نامناسبی از نظر کشاورزی دارند و از آن جایی که شغل اصلی آن ها کشاورزی است امیدواریم با ورود آبی مستمر، مداوم و پر حجم مشکلات مردم این منطقه رفع شود.