همشهری آنلاین- یادداشت
علی پارسانیا؛ مشاور وزیر آموزش و پرورش و دبیر ستاد هماهنگی و راهبری اجرای سند تحول بنیادین
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۰ توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. این سند شامل ۸ هدف کلان، ۲۳ هدف عملیاتی و ۱۳۱ راهکار است. در فصل هشتم سند، وزارت آموزش و پرورش مکلف شده است برنامه‌های زیرنظام‌های این سند را ظرف مدت یک‌سال آماده کند و در شورای‌عالی آموزش و پرورش به تصویب برساند که متأسفانه این یک‌سال در عمل حدود ۱۰ سال به‌درازا کشید و احتمالا یکی از دلایلی که مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با معلمان (اردیبهشت ۱۴۰۳) فرمودند در یک دوره‌ای این سند در کشو گذاشته شد، همین تعلل بیش ازحد در تدوین و تصویب زیرنظام‌ها باشد. خاطرم هست که ایشان چند سال پیش فرمودند تا چه زمانی ما باید منتظر تصویب این زیرنظام‌ها بمانیم!؟
یکی از عوامل مهم دیگری که اجرای سند تحول را با اختلال جدی مواجه کرده بود، فقدان یک نقشه‌راه اصولی برای اجرای سند بود. وقتی که نقشه‌راه نداشته باشید، نمی‌دانید که در هر سال باید روی چه برنامه‌هایی تمرکز کنید و در هر برنامه باید چه شاخص‌هایی را محقق کنید؛ بنابراین اجرای سند به‌صورت طبیعی به سلیقه مدیران وابسته خواهد شد. وقتی نقشه‌راه نباشد، نظام آموزشی به‌جای ارائه گزارش وضعیت نسبت به هدفی که باید به سمت آن حرکت کند، گزارش فعالیت می‌دهد، بدون اینکه مشخص باشد این فعالیت‌ها چقدر اثربخش بوده‌اند. در فقدان نقشه‌راه مشخص نیست که سازوکار واپایش و نظارت بر اجرای سند در وزارتخانه و توسط نهادهای نظارتی مانند شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به چه صورت است و به‌تبع، کیفیت نظارت به‌شدت افت می‌کند. علاوه‌براین، در فقدان نقشه‌راه، قادر به تعریف برش‌های کاری ستادی، استانی، منطقه‌ای و مدرسه‌ای نیستیم. به‌نظر می‌رسد به همین دلایل است که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در دیدار اردیبهشت‌ماه یک‌سال پیش (اردیبهشت ۱۴۰۲) خطاب به مسئولان آموزش و پرورش فرمودند که دلیل اینکه نتایج اجرای سند در میدان عملیات تربیت مشاهده نمی‌شود، این است که سند یک نقشه‌راه دارای شاخص و زمان انجام ندارد.
بلافاصله پس از دیدار پارسال، وزیر آموزش و پرورش جلسه‌ای تشکیل دادند و مقرر شد فرایند تدوین سند آغاز شود. در ابتدا تمام زحمات سال‌های گذشته مرور شد که ازجمله می‌توان به نقشه‌راه سال ۱۳۹۳ و نقشه راه ۱۳۹۷ و همچنین بسته‌های تحولی سال ۱۳۹۸ اشاره کرد. هر کدام از این موارد نقاط قوتی داشتند که ما سعی کردیم این نقاط قوت را حفظ کنیم؛ درعین‌حال نقاط ضعف جدی نیز وجود داشت که باید برطرف می‌شد؛ ازجمله می‌توان به همپوشانی و ناهمترازی برخی برنامه‌های زیرنظام‌ها، کثرت برنامه‌ها، فقدان شاخص برای برنامه‌ها و فقدان تعریف سازوکار کارآمد برای واپایش و نظارت بر اجرای سند تحول اشاره کرد. براساس این آسیب‌شناسی، پس از تلاشی حدودا یک‌ساله، نقشه‌راهی آماده شد و مجموعه برنامه‌های زیرنظام‌های سند را در قالب حدود ۱۷۵ پروژه (واحدهای عملیاتی غیرمتداخل قابل اجرا و پی‌جویی)، بازآرایی کرد. برای تک‌تک این پروژه‌ها شاخص‌های فرایندی و پیامدمحوری تعیین شد که براساس رابطه پیش‌نیازی و هم‌نیازی پروژه‌ها و همچنین ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها، در طول ۱۰ سال توزیع شدند. همچنین سازوکار مفصلی برای راهبری، واپایش و نظارت بر اجرای سند طراحی شد که در فصل چهارم نقشه تبیین شده است. در پایان نیز در ۵ فروردین‌ماه این نقشه به دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تقدیم شد تا در صحن شورا بررسی و تصویب شود که الحمدلله در اردیبهشت‌ماه به تصویب شورا رسید. دلیل تصویب در شورا نیز این بود که نقشه در یک مرجع بالاتر از وزارت آموزش و پرورش به تصویب برسد تا با تغییر مدیران ارشد و میانی آموزش و پرورش، آسیب کمتری به اجرای سند تحول وارد شود.
اکنون مهم آن است که این نقشه را در عمل پیاده کنیم. ما هنوز در آغاز راه اجرای سند تحول قرار داریم و تنها مزیتی که نسبت به گذشته داریم این است که دقیقا می‌دانیم برای هر پروژه دقیقا باید در چه زمانی، چه شاخصی را محقق کنیم و این تحقق باید توسط کدام‌یک از واحدهای وزارتخانه پیگیری و توسط کدام واحد نظارت شود.
این هنوز آغاز راه است و به همین دلیل مقام معظم رهبری فرمودند، خبر تهیه نقشه، خبر خوبی است؛ نگذارید وقفه ایجاد شود.
شایان ذکر است که علاوه بر تهیه نقشه‌راه اجرای سند تحول، اقدامات گفتمان‌سازی تحول مانند برگزاری رویداد «الف‌تا» به‌منظور شناسایی و معرفی تجارب برتر مدیران مدارس و معلمان تحول‌آفرین کشور به‌مثابه الگوها و قله‌های تعلیموتربیت در حال انجام است. همچنین از میان ۱۲۰۰ استاد دانشگاه فرهنگیان و دکتر-معلمان، پس از ۲ دوره حضوری و یک دوره مجازی، ۱۲۰ نفر به‌عنوان مدرسان ویژه سند تحول انتخاب شدند تا ان‌شاء‌الله امسال معلمان سراسر کشور را با هدف آشنایی با الگوی مدرسه تراز سند تحول آموزش دهند.