همشهری آنلاین - محمد باریکانی: یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور درست در خط مقدم مقابله با قاچاق و حفاری آثار تاریخی و مقابله با تخریب‌کنندگان میراث‌فرهنگی و حفاظت از موزه‌های کشور است. روزنامه همشهری حالا در گفت‌وگوی مفصل با سردار مهری، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور به موضوعات پرچالش این حوزه پرداخته است. از قاچاق آثار تاریخی، تا فروش فلزیاب و تشدید حفاری‌های غیرمجاز و کشف فروش آثار تاریخی در فضای مجازی تا تعداد اعضای یگان حفاظت میراث فرهنگی، همگی موضوعاتی بود که روزنامه همشهری در این گفت‌وگو به آنها پرداخت.
هفته میراث فرهنگی است و اگر بخواهیم نگاهی به عملکرد یگان حفاظت میراث‌فرهنگی در دولت سیزدهم داشته باشیم آیا این یگان در حفظ آثار تاریخی موفق بوده؟
اجازه دهید از این فرصت استفاده کنم و هفته میراث فرهنگی را به همکارانم در یگان حفاظت میراث فرهنگی و فراجا تبریک بگویم. همکاران سختکوشی در یگان حفاظت میراث‌فرهنگی در نقاط مختلف ایران مشغول فعالیت هستند. گستره فعالیت میراث فرهنگی در کشور بسیار گسترده است و شمال تا جنوب و شرق تا غرب کشور حوزه حفاظت از میراث فرهنگی کشور است. در کنار حفاظت، مسئولان استانی هم تلاش دارند تا میراث فرهنگی و جهانی ایران را حفاظت و مرمت کنند تا به آیندگان سپرده شود.
چه تعداد اثر تاریخی زیر چتر حمایتی یگان حفاظت میراث فرهنگی هستند؟
313موزه را در کشور حفاظت می‌کنیم و بالغ بر 33هزار اثر ثبت ملی شده در کشور داریم و یک‌میلیون اثر شناسایی شده در نوبت ثبت داریم و 27 اثر ثبت جهانی شده داریم که در یک مورد سال گذشته 54کاروانسرای ایران ثبت جهانی شد که آثار ملموس و نیازمند حفاظت هستند. متأسفانه نیروی انسانی کافی برای حفاظت از این همه آثار در اختیار نداریم و برخی آثار را حتی همکاران ما شاید وقت نکنند که دومرتبه در سال به آن سرکشی کنند. گستردگی و فاصله دور و امکانات بسیار ضعیف یگان حفاظت میراث فرهنگی امکان سرکشی به آثار را سخت کرده است. حدود 20سال است در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی وسیله نقلیه خریداری نشده و در بسیاری از استان‌ها تنها یک وسیله نقلیه داریم. 280موتورسیکلت در کل کشور داریم که بخش زیادی از آنها فرسوده و معیوب هستند و امکان استفاده ندارند. تنها جایی که از نظر وسیله نقلیه مشکل نداریم خراسان شمالی است. البته آقای وزیر حمایت زیادی کرده‌اند از برنامه‌های یگان تا مشکل تجهیزات یگان حفاظت مرتفع شود.
گستره حفاظت میراث فرهنگی چه میزان است و مشکلات یگان حفاظت چیست؟
حفاظت از موزه‌ها، ابنیه و اماکن تاریخی و باستانی و پایگاه‌های جهانی و تپه‌ها و قلعه‌های تاریخی را که ثبت ملی و جهانی است برعهده یگان است. مشکلاتی در این یگان وجود دارد که از زمانی که دولت سیزدهم و آقای ضرغامی وزارت میراث فرهنگی را تحویل گرفتند نخستین برنامه کاری را بر حفاظت از آثار تاریخی گذاشتند. ولی مشکلات زیاد است که هر چه ایشان کمک کنند باز هم نیاز به کمک بیشتر است.
مشکلات شما لجستیکی است؟
حوزه لجستیک، کمبود نیروی انسانی و سیستم‌های مخابراتی و بیسیم و وسایل ارتباطی بارز است. وضعیت حفاظت الکترونیکی از موزه‌ها کامل و مطلوب نیست و مهندس ضرغامی اخیرا درخواست کرده‌اند که بودجه و اعتبار از دولت برای حل این مشکلات و کم کردن آنها بگیرند. مشکل جدی ما بحث نیروی انسانی است که در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی بحرانی است. در سال1412 تمام نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی از خدمت رها می شوند و همه آنها که آمده‌اند در آن تاریخ بازنشست می‌شوند. بنابراین باید از همین حالا برنامه‌ریزی کرد تا سالانه مجوزی به میراث فرهنگی داده شود تا سالانه 300نفر در کنار نیروهای قدیمی آموزش ببینند و وارد حوزه حفاظت از میراث فرهنگی شوند. امیدواریم وضعیت به‌گونه‌ای شود که 5 سال دیگر 1500نیروی یگان حفاظت جدید میراث فرهنگی داشته باشیم؛ چون این حوزه نیاز به رصد مرتب دارد تا بدون دغدغه از میراث فرهنگی کشور حفاظت شود.
چه تعداد نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی در کشور داریم؟
حدود 2هزار نفر نیرو داریم و از این 2هزار نفر تنها 200نفرشان استخدامی رسمی هستند و مابقی قراردادی یا شرکتی هستند که وضعیت نیروی انسانی این بخش را با مشکل مواجه کرده است و یک یگان مسلح نیاز به کادر رسمی دارد.
چه تعداد نیروی داوطلب در کشور دارید؟
حدود 7هزار نفر در حوزه مشارکت اجتماعی به‌طور مستقیم با آنها در ارتباط هستیم که اخبار و اطلاعات برای حفاظت از محوطه‌های تاریخی و بناهای تاریخی در اختیار ما می‌گذارند اما با این گستره زیاد این جمعیت هم کافی نیست.
آیا آماری از کشفیات و جرایم علیه میراث‌فرهنگی دارید؟
در سال1402 تعداد 1282 آسیب به آثار تاریخی داشتیم که نسبت به سال قبل آن 19درصد افزایش داشت. این آسیب‌ها شامل تخریب و تغییر کاربری بناهای تاریخی است. یک مورد سرقت از موزه اصفهان سال گذشته داشتیم که فردی وارد موزه شد و یک ویترین را شکست و 7قطعه آثار قاجاری را سرقت کرد که هنوز در آگاهی اصفهان این پرونده باز است. در حوزه حفاری‌ها در مناطق ثبت شده 293مورد و در مناطق غیرثبتی 595مورد داشتیم که به‌ترتیب با 12درصد رشد و 13درصد کاهش داشتیم. 2080مورد تجاوز به حریم آثار تاریخی هم داشتیم که نسبت به سال قبل از آن 10درصد افزایش داشت. 890دستگاه فلزیاب در سال1402 توقیف کردیم که شاهد افزایش 16درصدی بودیم. 95807مورد کشف اقلام تاریخی فرهنگی داشتیم که تنها 10780مورد اصل بود و مابقی تقلبی بود. این نشان می‌دهد افرادی که دنبال خرید آثار فرهنگی – تاریخی هستند باید بدانند که احتمال اینکه قربانی کلاهبرداری شوند بسیار زیاد است. سال گذشته ما رشد 504درصدی نسبت به سال قبل داشتیم و این تعداد اقلام فرهنگی تقلبی بسیار زیاد در بازار زیرزمینی اشیای تاریخی وجود دارد و بالای 90درصد کلاهبرداری در این بازار رایج است. عمده این آثار تقلبی شامل سکه است که متاسفانه در استان لرستان این سکه‌ها را ضرب می‌کنند و می‌فروشند.
راه ارتباطی با مردم دارید که بتوانند جرائم میراث فرهنگی را به شما گزارش کنند؟
بله شماره 09662 را داریم که مردم جرائم علیه میراث فرهنگی شامل حفاری و قاچاق اموال تاریخی را به ما گزارش می‌دهند. ولی این سامانه خیلی شناخته شده نیست و از مردم می‌خواهیم که جرائم علیه میراث فرهنگی شامل حفاری و سرقت و قاچاق و تخریب را در طول روز با این شماره مطرح کنند.
این سامانه 24ساعته است؟
خیر چون تماس زیاد نداریم از 7صبح تا 4بعدازظهر پاسخگو داریم و مابقی تماس‌ها را ضبط می‌کنیم و صبح فردا پیگیری می‌کنیم.
این تماس‌ها تا به حال موفقیت‌آمیز بوده؟
بله سال گذشته نزدیک 2هزار قلم اشیای تاریخی و فرهنگی را با تماس‌های مردمی کشف کردیم. تا به حال البته چندین بار درخواست کرده‌ایم که یک شماره تلفن 3 شماره‌ای به این موضوع اختصاص یابد تا مردم سریع‌تر و راحت‌تر جرائم را گزارش دهند ولی هنوز موفق به گرفتن این سامانه نشده‌ایم.
فعالیت پیشگیرانه برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی دارید؟
در مورد تجاوز به آثار فرهنگی تاریخی و بافت‌های تاریخی کشور یک ابتکارعمل داشتیم و یک برگه اخطار طراحی کردیم تا همکاران وقتی در گشت‌های خود متوجه تغییر کاربری یا تعدی به آثار تاریخی می‌شوند به افرادی که در حال انجام چنین فعالیت‌هایی هستند یک اخطار کتبی اولیه می‌دهند. سال گذشته 4691مورد اخطار دادیم که نسبت به سال قبل آن 15درصد افزایش داشت. هر اخطار از تشکیل یک پرونده قضایی جلوگیری می‌کند. اکثر افراد به‌دلیل ناآگاهی به قوانین دچار نقض قوانین میراث می‌شوند و اخطار یگان به پیشگیری از ادامه یا قصد انجام تعدی به آثار تاریخی کمک می‌کند. البته با وجود این اخطارها 1920مورد در سال گذشته تشکیل پرونده قضایی داشتیم که 24درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت.
سال گذشته چه تعداد دستگیری مرتبط با آثار تاریخی داشتید؟
سال گذشته 2737دستگیری در تمام جرائم علیه میراث فرهنگی در کشور داشتیم که 13درصد نسبت به سال1401 افزایش داشت.
آمارهای شما نشان می‌دهد که جرائم علیه میراث فرهنگی در این سال‌ها افزایشی بوده. این موضوع نشانه چیست؟
یک‌سری افراد هستند که از عدم‌آگاهی مردم سوءاستفاده می‌کنند. مثلا یک جایی رفته‌اند چند مجسمه تقلبی را زیر خاک دفن کردند و رفته‌اند 3ماه بعد به برخی گفته‌اند که محل یک گنج را سراغ دارند. بعد رفته‌اند از مردم پول گرفته‌اند و برده‌اند این نقطه را نشان داده‌اند و یک شیء برنزی که از یک شکل اصلی ساخته شده است و با مواد مخصوص کهنه‌سازی شده است به مردم می‌فروشند. متأسفانه آنقدر از عدم‌آگاهی مردم سوءاستفاده می‌شود که ما در یک حفاری دیدیم طرف 40متر حفاری کرده و بعضا در این حفاری‌ها به‌دلیل افتادن یا گازگرفتگی چاه جان خود را از دست داده است. در 7سال گذشته حدود 50نفر فوتی به‌دلیل گنج یابی با همین شیوه‌ها داشتیم. سال قبل در منطقه مولوی تهران دو نفر اتباع را پیدا کردند که در یک خانه چاه برای دستیابی به دفینه کنده بودند که گاز گرفته بود و فوت کرده بودند. اما مشکلات اقتصادی و توهم یک شبه پولدار شدن برخی افراد ناآگاه را به این سمت سوق می‌دهد که شب یک گنج پیدا کند و میلیاردر شود.
در چند سال اخیر موضوع حفاری‌های سازمان یافته خیلی مطرح شد و در شبکه‌های مجازی افراد را منتسب به برخی مسئولان و مقامات می‌دانند. آیا واقعا در قاچاق و یافتن دفینه‌ها افراد صاحب نفوذ هستند که زیرمجموعه داشته باشند؟
بنده این موضوع را اصلا قبول ندارم و افرادی که خود را منتسب به افراد و مقامات می‌کنند جعلی هستند. کسانی که حفاری می‌کنند نمی‌توانند به یک‌نفر اعتماد کنند و خودشان انفرادی این‌کار را انجام می‌دهند. البته بوده در جاهایی که تحت عناوین مختلف مثلا معدن‌کاوی و... بیل مکانیکی آورده بودند و الان چندین دستگاه بیل مکانیکی را ما توقیف کرده‌ایم، ولی اینکه فردی بگوید به فلان شخصیت سیاسی وابسته است و خود را برای ارعاب ماموری که مراجعه می‌کند خود را به جاهای مختلف منتسب می‌کند. اما ما گفته‌ایم که هر شخصیت سیاسی و حقوقی و رسمی و غیررسمی خود را منتسب کرد همانجا دستگیرش کنید. بعد هم دیده‌ایم که چنین چیزی درست نیست.
درگیری‌های مسلحانه هم داشته‌اید؟
درگیری که دوطرف حمله مسلحانه کنند نداشتیم. حمله یک‌جانبه به مامورین یگان حفاظت هم نداشتیم ولی در کشفیات خود از افرادی که اشیایی برای فروش به تهران آورده بودند کلت هم کشف کرده‌ایم.
برآوردی از ارزش بازار زیرزمینی اشیای تاریخی دارید؟
خیر غیررسمی هم وجود ندارد چون کسی که در این زمینه فعالیت می‌کند تا دستگیر نشود کسی اصلا متوجه نمی‌شود. البته تهران هنوز هم بارانداز اشیای تاریخی و فرهنگی است. مناطق مرکزی شهر تهران و بازار عتیقه‌فروش‌ها و بازار منوچهری بعضا فعال است و البته این بازار کاملا تحت رصد ماست. البته این حوزه بیشتر به فضای مجازی رفته و ما هم داریم این فضا را رصد می‌کنیم و کشفیات خوبی هم داشته‌ایم. اشیای عتیقه خرید و فروش می‌شود. اما حق خروج از کشور ندارد. ولی اشیای تاریخی - فرهنگی اینگونه نیست و معاملات آنها کاملا غیرقانونی است.
سال گذشته یک محموله بزرگی از فرودگاه امام خمینی در حال خروج بود که عجیب بود. چطور این دالان در فرودگاه امام خمینی باز شده بود؟
بالاخره افراد ممکن است فریب بخورند و باندی تشکیل شود که الحمدالله این باند منهدم شد. پرونده آنها هنوز باز است و در اختیار مقامات است که هنوز روی آن کار می‌کنند.
بحرانی‌ترین استان‌های کشور در حوزه حفاری و قاچاق اشیای تاریخی کدام استان‌ها هستند.
نام بحران نمی‌توان روی اینها گذاشت می‌توانیم بگوییم فراوانی حفاری که مازندران و قزوین و لرستان براساس دستگیری‌ها بیشترین دستگیری را دارند. الان افرادی در فضای مجازی هستند که به مردم آموزش حفاری می‌دهند و فیلم می‌گذارند و آدرس می‌دهند که کلاهبردار هستند. الان شخصی هست معروف به پوآرو که در فضای مجازی از مردم کلاهبرداری می‌کند و آدرس غلط می‌دهد. لایو می‌گذارد و 35هزار نفر لایو این را نگاه می‌کنند. اینها کلاهبردار هستند. ولی چون این موضوعات جرم انگاری نشده است علیرغم درخواست‌هایی که ما کردیم با اینها برخورد نشده است.
مهم‌ترین بازارهای هدف قاچاق اشیای تاریخی ایران کجاست؟
آثاری که در لندن استرداد شده است آثاری است که چندین سال قبل از ایران خارج شده است. ببینید پروازهایی که ما داریم به کجاست؟ اگر بخواهند از فرودگاه بروند بیشتر به حوزه خلیج‌فارس و ترکیه می‌روند. وقتی آثار را از کشور خارج کنید دیگر به هر کجا می‌توان برد. اما آثاری که در سامانه جام ثبت شده باشد امکان خرید و فروش در هیچ کجای جهان را ندارد.
در مورد فلزیاب‌ها چه می‌کنید؟
در فضای مجازی خریدوفروش فلزیاب بسیار زیاد است و ما هم رصد و برخورد می‌کنیم. افراد کلاهبردار در مورد فلزیاب‌ها از مردم سوءاستفاده می‌کنند و اینها را به‌عنوان طلایاب دارند به مردم می‌فروشند.
آیا طلایاب در کشور داریم؟
خیر طلا اصلا امواجی ندارد. اینها فلزیاب یا حفره یاب است که دستگاه‌هایی است که شرکت آب و فاضلاب و گاز بیشتر استفاده می‌کنند که بدانند جایی که می‌خواهند عملیات عمرانی انجام شود اینها ببینند لوله گاز و آب نباشد. اینها اینقدر در کلاهبرداری حرفه‌ای هستند که حتی هدفون در گوش خریدار می‌گذارند و ریموت صوتی آن‌را در جیب خود دارند و 50 تا 60میلیون تومان از فرد می‌گیرند و با تنظیم صدا فرد را به گرداب هزینه می‌کشانند و پولشان را هم می‌گیرند و می‌روند.
درست است که فلزیاب‌ها همه جی‌پی‌اس دارد و متصل به سیستم پلیس است؟
خیر. البته شرکت‌های مجاز می‌توانند جی‌پی‌اس بگذارند که بدانند کجا دستگاهشان استفاده شده است.
فلزیاب‌های خارجی هم به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود؟
قیمت های بالا بله. حتی 30میلیارد تومان هم شنیده ایم برای آنها و بعد که دستگیر می‌شوند چون جریمه دارد می‌گویند 3میلیارد تومان است.
فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی تا به حال خودش درخواستی داشته از جایی یا کسی که بخواهد جایی را حفاری کند و به فرمانده حفاظت بگوید سرپوش بگذار روی این موضوع؟
چند روز قبل فردی با من تماس گرفت و گفت شما تیم دارید که برایتان کار کند؟ گفتم دروغ می‌گوید و مورد تأیید من نیست و من که خودم مسئول برخورد با جرائم میراث فرهنگی هستم که نمی‌آیم آدم داشته باشم برای حفاری غیرمجاز. فردی هست که چندین سال است فعالیت می‌کند به اسم گلمحمد، اخیرا به یکی از مسئولان هم پیام داده بود و او با ما تماس گرفت و گفت فردی به این اسم است که چند سکه دارد و می‌خواهد بفروشد.
این همان گلمحمد است که 20سال است پیامک می‌زند که در زمین کشاورزی سکه‌های تاریخی پیدا کرده؟
بله همان است. به یکی از نمایندگان محترم مجلس پیام داده بود.
نتوانستید گلمحمد را پیدا کنید؟
نه هنوز نتوانستیم پیدایش کنیم. البته با گلمحمد نمی‌توانیم تماس بگیریم چون جوابگو نیست. البته یک‌بار تماس گرفته بود و طرف آدرس داده بود ولی نیامد سر قرار. پیام‌ها را با غلط املایی‌ها واضح می‌نویسد و به یکی از نمایندگان مجلس پیام داده بود و به او گفتیم کلاهبردار است.
پیشنهاد رشوه‌های چند میلیاردی داشتید؟
خیر. ولی به یکی از همکاران پیشنهاد 400میلیونی برای جابه‌جایی یک شیء داده بودند که مولاژ را با شیء اصل جابه‌جا کند.
برخی بچه‌های یگان حفاظت از پیشنهادهای رمزارزی در معاملات زیرزمینی اشیای تاریخی خبر داده‌اند.
به من گزارش نشده است.
درست است که الان قاچاقچیان اشیای تاریخی با رمز ارز فعالیت قاچاق می‌کنند؟
اطلاع ندارم. ولی به هر حال هر کسی بخواهد کار غیرقانونی کند در فضایی می‌رود که ردی از خودش برجای نگذارد. در همه جرائم ممکن است این اتفاق بیفتد تا اثری از خودش برجای نگذارد و ممکن است که این افراد هم به این سمت رفته باشند.