همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: قدیم‌ها وقتی کودکی به دنیا می‌آمد و مادر به هر دلیلی شیر نداشت، زن شیردهی را پیدا می‌کردند که تا برقراری شیر مادر، او دایه نوزاد شود و شیرش دهد. یا در دور و اطراف به هر حال یک مادر شیردهی پیدا می‌شد که بتواند چند روزی دایه نوزاد باشد که او از گرسنگی تلف نشود.
امروز اما دنبال قابله و دایه گشتن لزومی ندارد. چراکه بانک‌های شیر مادرِ فعال در کشور هزار برابر بهتر از دایه‌های قدیم کار می‌کنند و همیشه هم شیر دارند. شنیدن قصه این بانک‌ها وقتی جذاب‌تر می‌شود که بدانیم بعضی از مادران در دوران شیردهی خود مسئولانه و دلسوزانه، بخشی از شیر مازاد خود را در اختیار بانک‌های شیر می‌گذارند تا به نوزادان نارس و کم‌وزنی که در بخش مراقب‌های ویژه بیمارستان‌ها بستری هستند همچنین نوزادان چندقلو، یا نوزادانی که بیمارند و نمی‌توانند هیچ شیری جز شیر مادر را تحمل کنند، برسد.
خیلی از مادران تصور می‌کنند شیرخشک می‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد، اما شیرخشک از شیر گاو تهیه شده که سازگار با دستگاه گوارش و نیازهای همان حیوان است و طبیعی است که نتواند تمام نیازهای انسان را برطرف کند. به گفته متخصصان، شیرخشک گرچه گرسنگی نوزاد را رفع می‌کند اما مطابق نیازهای او نیست و حتی ممکن است به سلامتش آسیب برساند. یکی از این آسیب‌ها هم انسداد روده نوزاد است.
فعالیت ۱۱ بانک شیر در کشور
سازمان جهانی بهداشت جهانی و صندوق بین‌المللی حمایت از کودکان سازمان ملل در سال ۱۹۸۰، بیانه مشترکی بر این مبنا صادر کردند که هروقت شیر مادر خود نوزاد در دسترس نبود، بهترین انتخاب، شیر مادر یک نوزاد دیگر است و امن‌ترین شیر در این شرایط، شیر آماده‌شده در جایی مثل بانک شیر مادران است. اما بانک شیر چیست و چه اهدافی دارد؟
بیشتر بخوانید؛
- بانک شیر مادران؛ اینجا مهر مادری توزیع می‌شود
-
در این بانک از پول خبری نیست!
-
ویدئو | سرمایه این بانک «شیرمادر» است | گزارش همشهری از بانک شیر مادران برای نوزادان نارس و بیمار
بیش از ۶۰۰ بانک شیر مادر در جهان وجود دارد و این آمار در ایران ۱۱ بانک شیر است که در شهرهای تبریز، یزد، شیراز، کرمان، زاهدان، کرمانشاه، اهواز، مشهد، اصفهان و تهران (بیمارستان‌های شهید اکبرآبادی و امام‌خمینی) قرار دارند. قرار است به زودی نیشابور هم صاحب یک بانک شود. به گفته مسئولان، ایران با همین تعداد بانک شیر هم در رتبه اول خاورمیانه قرار دارد.
اولویت تمام بانک‌های شیر، نوزادان نارس (کمتر از ۳۷ هفته بارداری)، نوزادان کم‌وزن (زیر ۱.۵ کیلوگرم)، نوزادان بیمارِ بستری در بخش مراقب‌های ویژه بیمارستان‌ها (NICU) و نوزادان محروم از شیر مادر است؛ مثل چندقلوها.
اولین بانکِ شیر کی و کجا فعال شد؟
شاید بپرسید استارت اولین بانک شیر چه زمانی در ایران زده شد؟ باید بدانید که اولین بانک شیر مادر در کشور، در سال ۹۴ در دانشگاه علوم پزشکی تبریز راه‌اندازی شد و بعد باقی شهرها استارت را زدند. اولین بانک شیر مادر در دنیا هم در سال ۱۹۰۰ در کشور اتریش راه‌اندازی شد و پس از آن بود که کشورهای دیگر هم به تدریج از این حرکت الگوبرداری کردند.
بانک‌های شیر هم‌پوشانی هم دارند. مثلا ممکن است یک استان، بخشی از شیرهای اهدایی موجود در بانک خود را برای نوزادان شهر زاهدان ارسال کند تا نوزادی بدون شیر نماند. یا مثلا بانک‌های شیر تهران که زیر مجموعه ۲ بیمارستان هستند، شیرها را فقط به نوزادان همان بیمارستان اختصاص نمی‌دهند و هر بیمارستانی که نوزاد نارس بستری‌شده داشته باشد و درخواست شیر دهد، برای آنها نیز ارسال می کند. البته همه چیز بستگی به تعداد مادران اهداکننده و میزان شیری که در بانک شیر موجود است، دارد.
شیر مادرانِ عصبی پذیرفته نمی‌شود
خیلی از مادران با آن که نوزادشان نارس است و قدرت مکیدن شیر آنها را ندارد، اما در برابر دادن شیر اهدایی به نوزاد خود مقاومت می‌کنند و استدلال‌شان این است که معلوم نیست این شیرها سالم باشند، اما باید دانست که شیرهای اهدایی مادران تا زمانی که به نوزاد برسد، پروسه بسیار بهداشتی و استانداردی را طی می‌کند؛ از تست‌های مختلفی مثل ایدز، هپاتیت و سایر عفونت‌ها که همان ابتدای کار روی مادرانِ اهداکننده انجام می‌شود، تا انجام آزمایش‌های مختلف روی شیرهای اهدایی و پاستوریزه کردن شیرها و فریز کردن آنها و نگهداری شیرها در دمای منفی ۱۸ تا ۲۰ درجه در فریزرهای صنعتی بانک شیر.
مدت ماندگاری شیرها نیز در هر بانک متفاوت است اما معمولا بین ۳ تا ۶ ماه است. البته شیر در برخی بانک‌ها کمتر از یک هفته در فریزر باقی می‌ماند. چراکه گاهی متقاضی زیاد است و شیرها به سرعت تمام می‌شوند.
گفته می‌شود اهداکنندگان شیر به برخی بانک‌ها اکثرا مادرانی تحصیل‌کرده‌اند و از سطح اجتماعی و مالی بالایی برخوردارند. با این حال بانک‌ها قبل از پذیرش شیر حتما بررسی‌ها و ارزیابی‌های لازم را روی مادران و شیر آنها انجام می‌دهند. به گفته یکی از این بانک‌ها، اگر احساس شود که مادری از نظر روحی مشکلی دارد یا عصبی است، شیر او پذیرفته نمی‌شود. چون حالات روحی مادر از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌شود.
میزان شیرهای اهدایی به بانک‌ها
میزان شیری که به بانک‌ها اهدا می‌شود، متفاوت است. برخی بانک‌های شیر ماهانه بین ۴۰ تا ۶۰ لیتر شیر دریافت می‌کنند و برخی نیز کمتر. بستگی به تعداد مادران اهداکننده و استمرار آنها در این کار دارد. بعضی از مادران، اهداکنندگان فعالند و به عنوان "سفیر بانک شیر" محسوب می‌شوند. بعضی از مادران نیز بعد از یکی دو بار اهدا دیگر ادامه نمی‌دهند. شیرهای اهدایی فقط از مادرانی پذیرفته می‌شود که نوزادان زیر یک سال (۱۲ ماه) دارند. دلیلش هم این است که ترکیبات پروتئینی و چربی شیر تنها در این بازه زمانی مناسب است.
با آن که وجهی به مادران اهداکننده شیر پرداخت نمی‌شود، اما تعداد زیادی از مادران از اهداکنندگان مستمر شیر هستند و در این مسیر احساس مسئولیت می‌کنند. از مادرانی که شیر دریافت می‌کنند، وجهی دریافت می‌شود. این تعرفه بابت خدمات و اقداماتی است که بر روی شیرهایی اهدایی انجام می‌شود تا برای مصرف نوزادان نیازمند ایمن و آماده شود.
کدام مادران شرایط اهدا دارند؟
به گفته بانک‌های شیر، بعضی از مادران خودشان داوطلب اهدای شیر به بانک‌های شیر هستند و از آنجا که هوشیارند و شخصیت مسئولیت‌پذیری دارند، خودشان متوجه فعالیت بانک‌های شیر می‌شوند. هرچند بروشورهایی نیز در بیمارستان‌ها وجود دارد که در این زمینه اطلاع‌رسانی می‌کند. بعضی از مادران نیز از طریق مراکز بهداشت به بانک‌های شیر معرفی می‌شوند. هرچند خیلی از مادران نیز هیچ گونه اطلاعی از وجود بانک‌های شیر نداذند.
بانک شیر در قدم اول، با مادر اهداکننده یک جلسه پرسش و پاسخ می‌گذارد و مادر اهداکننده باید فرم‌های اهدای شیر را پر کند. در مرحله بعد باید صحت و سلامت جسمی و روانی مادر تأیید شود. یک سری آزمایش‌های لازم به صورت رایگان از مادران گرفته می‌شود تا از سلامت جسمی مادر و مبتلا نبودن او به برخی بیماری‌های عفونی اطمینان حاصل شود. مادر اهداکننده نباید سیگاری و اعتیاد داشته باشد. بعد از تأیید سلامت جسمانی مادر هم یکسری فیلم و مطالب آموزشی برای او ارسال می‌شود تا مطالعه کند و یاد بگیرد که چطور باید شیر خود را به شیوه بهداشتی در خانه بدوشد.
طبق گفته دکتر عباس حبیب‌اللهی، رئیس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت، «در بسیاری از این بانک‌های شیر، مادر اهداکننده تنها یک بار برای بررسی‌های اولیه سلامت مراجعه می‌کند و اگر به عنوان اهدا کننده بانک شیر شناسایی شود، تحت آموزش‌های لازم قرار می‌گیرد تا شیر خود را در خانه بدوشد و در ظرف‌های مخصوص بریزد و در مدت زمان‌های مشخص به پِیکی که از طرف بیمارستان به منزل او فرستاده می‌شود، تحویل دهد.» میزان اهدای شیر اختیاری است و درضمن شیرها در خانه باید در دمای منفی ۱۸ درجه نگهداری شوند.
شیرها چطور پاستوریزه می‌شوند؟
پس از تحویل شیر به بانک شیر، آزمایش‌های میکروبیولوژی روی آن انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که شیرها آلوده نباشند. این کار در حالی انجام می‌شود که قبلا تمام آموزش‌های لازم برای تمیز دوشیدن شیر به مادران داده شده است. بعد از ۲۴ ساعت اگر نتیجه آزمایش، امن و سالم بودن شیر را تأیید کرد، فرآیند پاستوریزاسیون انجام می‌شود.
بانک‌ها معمولا شیرها را مخلوط می‌کنند. مثلا شیر ۳ تا ۵ مادر که فرزندان‌شان در رده‌های سنی متفاوتی هستند، با هم ترکیب می‌شود و بعد، شیرها داخل دستگاه مخصوص پاستوریزه کردن شیر قرار می‌گیرد. این کار در تمام دنیا رایج است.
زمانی که شیرها در دستگاه مخصوص قرار می‌گیرد، به دمای ۶۲/۵ درجه می‌رسد و ۳۰ دقیقه در این دما باقی می‌ماند و سپس به سرعت توسط دستگاه سرد می‌شود. تمام دستگاه‌های پاستوریزه کردن شیر اتوماتیک هستند و به همین شکل عمل می‌کنند.
علت پاستوریزه کردن شیرها
پاستوریزه کردن شیر باعث می‌شود که بسیاری از میکروب‌ها، آلودگی‌ها و ویروس‌ها از بین بروند. بعد از پاستوریزه کردن شیرها، شیرها دوباره آزمایش می‌شوند. جواب آزمایش حتماً باید منفی باشد. اگر یک درصد احتمال وجود میکروب و آلودگی در شیرهای پاستوریزه‌شده وجود داشته باشد، تمام شیرهایی که با هم ترکیب شده بودند، دور ریخته می‌شوند.
شیر مادران در ایران به ۲ دلیل با هم مخلوط می‌شوند. یک دلیل این است که شیر غنی شود. چون شیر مادر در ماه‌های اول شیردهی، پروتئین بیشتری دارد و پروتئین شیر مادری که فرزند ۸ ماهه دارد، کمتر از پروتئین شیر مادرِ دارای فرزند ۲ ماهه است. دلیل دوم، فقهی است؛ برای این که بین کودکان محرمیت ایجاد نشود.
این غذا هیچ جایگزینی ندارد
خیلی از مردم تصور می‌کنند شیر مادر، یک مزیت است اما واقعیت این است که شیر مادر، «یک ضرورت» است. چراکه به دلیل کیفیت بالا باعث رشد مناسب کودک خواهد شد و هیچ ماده‌ای در دنیا وجود ندارد که بتواند جایگزین آن شود.