همشهری آنلاین-لیلا شریف: گلایه از گرانی جلسات مشاوره به درد مشترک بسیاری تبدیل شده است تا جایی که ژانر «نه‌به‌تراپی» با جمله کلیدی«تراپی؟ نه ممنون...» کلید خورد و هنوز هم از شدت آن کم نشده است، چون هستند افرادی که در میان تمام ترندهای توییتر، باز هم برگشتی به این ژانر دارند و هشتگ «تراپی؟ نه ممنون» را داغ می‌کنند.
نیم‌نگاهی به توییتر(شبکه اجتماعی ایکس) نشان می‌دهد که بخشی از این توییت‌ها به هزینه بالای روانشناسی بازمی‌گردد.
یک نفر در توییتر نوشته بود: «با توجه به اینکه هزینه ۴۵دقیقه تراپی می‌شه ۸۰۰هزار تومان وجه رایج مملکت، بیاین با هم مهربون‌تر باشیم.»، «تراپیستم هزینه رو از ۶۵۰هزار تومان کرد ۹۰۰هزارتومان، خیلی گرونه.» گرانی تراپی موجب شده تا هر از گاهی افراد در دنیای واقعی و فضای مجازی با گفتن این جملات که تراپی؟ نه ممنونم با دوستم میرم تو مغازه‌ها عکس می‌گیرم؛ نه ممنون، ظرف می‌شورم؛ نه ممنون میرم تجریش؛ میرم خرید لوازم‌التحریر و... هر روز بیشتر از مراجعه به روانشناس فاصله بگیرند.
هزینه بالاتر از تعرفه مشخص شده مطب روانشناس‌ها و ارائه خدمات با قیمت دلاری به مراجعان و آسیب‌شناسی ژانر«تراپی؟ نه ممنون» در شبکه‌های اجتماعی موضوعی بود که با علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران در میان گذاشتیم.
گلایه مردم از تعرفه‌های خدمات روانشناسی و روانپزشکی هر سال پررنگ‌تر می‌شود و در برخی موارد شاهد هستیم که مردم به‌دلیل اینکه توان پرداخت هزینه جلسات مشاوره را ندارند، دست به حذف این خدمات از سبد هزینه‌های خانوار می‌زنند، دلیل این اتفاق چیست؟ چرا برخی از مشاوران تعرفه‌ای فراتر از تعرفه تصویب شده دریافت می‌کنند؟
مردم در گام اول باید از تعرفه‌های تصویب‌شده مطلع شوند، این تعرفه‌ها هر سال از سوی هیأت دولت مصوب و در رسانه‌ها منعکس می‌شود. درصورتی که افراد نسبت به تعرفه‌های رسمی آگاه باشند، کمتر دچار مشکل می‌شوند. تعرفه خدمات روانشناسی در سال‌جاری برای کارشناسان‌ارشد ۳۲۱هزار تومان و برای متخصصان دارای مدرک دکتری نیز ۳۷۸هزار تومان به‌مدت ۴۵دقیقه تعیین شده است. اگر مراجعه‌کنندگان با تعرفه‌های بالاتر از این حد روبه‌رو شوند، می‌توانند دست به مطالبه‌گری بزنند و هزینه بیشتر برای مشاوره پرداخت نکنند.
متأسفانه شاهد هستیم که بسیاری از مشاورها هزینه‌های بالاتر از این میزان دریافت می‌کنند. نباید با یک اهرم دیگر بر عملکرد متخلفان نظارت داشت؟
ما دست به رصد می‌زنیم اما در این میان یک نکته هم قابل توجه است، براساس مصوبه هیأت دولت، یک استثنا برای این تعرفه‌ها تعیین شده است و متخصصانی که سابقه کار بیشتر از ۱۵سال داشته باشند، می‌توانند ۱۵درصد به تعرفه ذکرشده اضافه کنند. بنابراین مراجعه‌کنندگان به این نکته هم باید توجه کنند و اگر با وجود این باز هم روانشناس هزینه بیشتری دریافت کرد، مراجعه‌کنندگان می‌توانند دست به شکایت بزنند.
مردم شکایت خود از تعرفه‌های خلاف قانون را از چه طریقی می‌توانند پیگیری کنند؟
افراد می‌توانند به معاونت انتظامی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره مراجعه کنند تا بعد از طرح شکایت دست به بررسی بزنیم. مردم مطمئن باشند که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره این پرونده را بررسی و روانشناس متخلف را احضار می‌کند. در گام اول تذکر می‌دهیم و اگر موضوع با تذکر حل نشد، این تخلف در پرونده درج می‌شود تا اقدامات لازم را انجام دهیم. شماره تلفن ۸۶۰۵۱۵۵۲- ۰۲۱ نیز به‌عنوان راه ارتباطی مردم با معاونت انتظامی سازمان برای ثبت تخلف فعال است.
واقعیت این است که در حال حاضر حتی با احتساب ۱۵درصد، ویزیت بسیاری از مشاورها کمتر از ۶۰۰هزار تومان نیست و به‌عنوان مثال مشاورهای قبل از ازدواج هم حداقل برای هر جلسه ۶۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند؟
باید یک موضوع را شفاف‌سازی کنم، تعرفه‌هایی که عنوان شد برای مشاوره‌های فردی هستند. برای مشاوره‌های خانواده نزدیک به یک ساعت و ۳۰دقیقه زمان گذاشته می‌شود؛ بنابراین تعرفه بالاتر می‌رود، برای مشاوره پیش از ازدواج هم براساس تعداد جلسات تعیین شده و تست‌هایی که از زوج‌ها می‌گیرند، ویزیت دریافت می‌شود، بنابراین این ویزیت بدون‌شک با تعرفه‌های مشاوره فردی متفاوت است.
مشاوره‌های فردی هم نرخ‌هایشان فراتر از میزانی است که شما عنوان کردید؟
نه، اگر اینطور باشد، خلاف قانون است.
در حال حاضر تعرفه دقیق مشاوره ازدواج، خانواده و کودکان مشخص شده است؟
متأسفانه نه، در حال حاضر تنها تعرفه مشاوره‌های فردی از سوی هیأت دولت مشخص شده و سایر مشاوره‌ها بر مبنای زمان محاسبه می‌شوند. به‌عنوان مثال مشاوره خانواده در زمان ۴۵دقیقه ۳۲۱هزار تومان است و اگر زمان به یک ساعت افزایش پیدا کند، با یک ضریبی به هزینه‌ها افزوده می‌شود.
با وجود تمام این توضیحات باید قبول کنیم، ارائه خدمات مشاوره به جامعه در بحث هزینه با خلأهای جدی روبه‌رو است که همواره موجب اعتراض مردم می‌شود. برخی از افراد به‌دلیل تعاملی که با مشاوره‌ها برقرار می‌کنند، مجبور به پرداخت هزینه خلاف قانون می‌شوند، آیا شما تا به حال دست به آسیب‌شناسی چنین روندی زده‌اید؟
بحث اصلی می‌تواند مربوط به این باشد که مردم به درستی از حق و حقوق خود آگاه نیستند و نمی‌دانند به چه میزان باید هزینه پرداخت کنند. از سوی دیگر بنده قبول دارم که بعضی از همکاران ما با کم‌انصافی، هزینه‌های بالایی دریافت می‌کنند ولی اگر مراجعه‌کننده‌ها به ثبت شکایت بپردازند، بدون شک موضوع را پیگیری می‌کنیم چون یکی از اهداف سازمان حفاظت از حقوق جامعه است.
آماری از میزان اختلال‌های روحی و روانی ایرانی‌ها وجود دارد؟
درصدی نداریم اما به‌طور کلی در هر جامعه‌ای ۲۰تا ۳۰درصد افراد نیاز به خدمات روانشناسی دارند.
در رابطه با میزان شکایت‌های مردمی، بیشترین موضوع چیست؟
آمار دقیقی نداریم اما براساس اطلاعات موجود باید بگویم که بیشتر شکایت‌ها در رابطه با هزینه است، معمولا در این موارد هزینه اضافی به مراجعه‌کننده بازگشت و به روانشناس تذکر داده می‌شود.
دوران کرونا موجب شد که بسیاری از خدمات مشاوره به سمت جلسات آنلاین برود، برای این موضوع نیز تعرفه مشخصی تعیین شده است؟
مشاوره آنلاین و حضوری از نظر هزینه تفاوتی ندارند، به‌دلیل اینکه روانشناس باید همان زمان تعیین‌شده را برای مراجعه‌کننده صرف کند، البته ناگفته نماند که اثر بخشی مشاوره حضوری بیشتر از مشاوره آنلاین است.
در سال‌های گذشته با توجه به مهاجرت بسیاری از افراد به سایر کشورها، شاهد درخواست ایرانی‌های خارج از کشور به‌خصوص دانشجویان برای دریافت مشاوره از سوی مشاوران داخلی هستیم، در این میان برخی از مشاورها به دلار هزینه را دریافت می‌کنند، آیا این موضوع تخلف نیست؟
در این رابطه تعرفه مصوبی نداریم و میزان دریافت هزینه وابسته به میزان انصاف روانشناس است. عرف این است که تعرفه خارج از کشور یک مقدار بیشتر از تعرفه داخل کشور باشد چون تعرفه داخل ایران در مقابل تعرفه کشورهای اروپایی و آمریکا بسیار پایین است، به‌عنوان مثال تعرفه ایران نزدیک به ۵تا ۱۰دلار است اما در خارج از کشور این هزینه به ۱۰۰تا ۲۵۰دلار می‌رسد. به‌طور طبیعی ارائه خدمات به فردی که درآمد دلاری دارد، کمی متفاوت می‌شود. پیشنهاد شفاهی ما به روانشناس‌ها برای ارائه خدمات آنلاین به ایرانی‌های خارج از کشور، مبلغی نزدیک به ۲۰تا ۳۰دلار است.
در این میان افرادی هستند که از مراجعه‌کنندگان داخلی هم مانند مراجعه‌کنندگان خارجی با دلار ویزیت دریافت می‌کنند. در این رابطه نظری ندارید؟
این موضوع خلاف قانون است و مراجعه‌کنندگان باید با شکایت، ما را مطلع کنند. اگر مشاورها به تذکرهای شفاهی و کتبی ما توجه نکنند، ممکن است که حکم به لغو پروانه در بازه زمانی ۳ماه، ۶ماه، یک‌سال، ۳سال و ۵سال بدهیم. اگرچه میزان شکایت‌های مردمی کمتر از یک درصد است.
*چرا پوشش بیمه در رابطه با خدمات روانشناسی تا این حد ضعیف است؟
از سال ۱۴۰۲ دو گرایش روانشناسی بالینی و روانشناسی سلامت تحت پوشش بیمه خدمات درمانی قرار گرفتند، مراجعه کنندگان این دو گرایش می‌توانند از خدمات بیمه بهره‌مند شوند. روانشناسی ۱۴ گرایش دیگر دارد که هنوز تحت پوشش نیستند. ما برای حل این مسئله، وارد مذاکره با وزارت بهداشت شده‌ایم اما هنوز به نتیجه قابل قبولی نرسیده‌ایم.
با توجه به اینکه رفع مشکل با یک جلسه ممکن نمی‌شود، اگر پوشش بیمه گسترش پیدا کند، خدمات بیمه‌ای می‌توانند در مسیر کاهش هزینه افراد گام بردارند. اگر این خواسته هر چه زودتر عملیاتی نشود، ما شاهد خواهیم بود که مردم به دلیل ترس از هزینه‌های مشاوره به سراغ مشاوره نمی‌روند.
*تفاوت در روانشناسان بالینی و سلامت چیست؟
تمام کسانی که اختلالات روانی دارند می توانند به روانشناس بالینی مراجعه کنند اما مراجعه کنندگان روانشناس‌های سلامت کسانی هستند که مشکلات جسمانی‌شان منشاء روانشناختی دارند مانند فردی که زخم معده یا مشکل قلب او به دلیل مسائل عصبی است.
*بیمه چند درصد هزینه را پوشش می‌دهد؟
۷۰ درصد هزینه را بیمه سلامت تقبل می‌کند.
در سال‌های اخیر شاهد هستیم که ژانری علیه استفاده از خدمات روانشناسی راه افتاده است و افراد با تکرار جمله«تراپی؟ نه ممنونم.» تلاش می‌کنند خود را بی‌نیاز از این خدمات معرفی و شیوه‌های دیگری را جایگزین کنند. به‌نظر شما چه اتفاقی رخ‌داده که این تفکر همچنان استمرار دارد؟
عوامل مختلفی می‌تواند در این تصمیم دخیل باشد؛ از تورم‌گرفته تا نبود آگاهی کافی در جامعه اما براساس اطلاعات میدانی که بنده دارم باید بگویم میزان مراجعه به مراکز مشاوره کاهش پیدا نکرده است. این هشتگ‌های «نه به تراپی» هم خیلی اثرگذار نبوده و در شبکه‌های اجتماعی بیشتر جنبه سرگرمی دارد. در این میان ناگفته نماند که از نظر من اگر مردم با کارهای مختلف مانند مسافرت، خرید، رابطه درست و... می‌توانند حال خودشان را خوب کنند، نه‌تنها اتفاق بدی نیست، بلکه ما این شیوه را به شکل جدی پیشنهاد می‌کنیم. البته فراموش نشود که این اقدامات برای بهبود سطحی حال بیمار مفید است و برای حل مشکلات روحی عمیق باید از کمک مشاور استفاده کرد.