معماران و هنرمندان مسلمان در ساخت و طراحی مساجد نهایت ذوق و خلاقیت هنری خود را بی‌توجه به اجر مادی آن به کار می‌بردند. امروز و به ویژه در سال‌های اخیر شهرداری تهران توجه ویژه‌ای را به ساخت مساجد داشته است و همواره به ساخت مساجدی که در خور شأن شهروندان و متناسب با نیاز نمازگزاران باشد، تاکید داشته است .
شهرداری تهران طراحی و ساخت بیش از 30 مسجد را در برنامه‌های شهرداری تهران دارد و همواره توجه به فضاهای فرهنگی - مذهبی را در اولویت برنامه‌های شهری عنوان کرده است .
تشکیل کمیته معماری مساجد
مهندس سید صباح الدین متقی، مدیر کل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران از تشکیل کمیته معماری مساجد برای ساخت مساجد جدید خبر میدهد و می‌گوید: این کمیته به طور تخصصی موضوع مساجد و معماری آن را به ویژه برای مساجدی که در دست طراحی هستند و یا نوسازی آن‌ها در دستور کار است، دنبال می‌کند و اعضای کمیته را اساتید دانشگاه، افراد صاحب نظر و مجرب در این زمینه،رئیس فعالیت‌های دینی شهرداری و غیره تشکیل می‌دهند .
وی معتقد است که برای ساخت مساجدی که متناسب با شرایط فرهنگی و اسلامی باشد نیاز به همکاری تنگاتنگ هیات امنای مسجد و مهندسین این کمیته است و ادامه میدهد: هرکدام از اعضای هیات امنای مساجد که تخریب و بازسازی مسجدی را در دست دارند، برای نهایی کردن طرح معماری خود، می‌توانند بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای به این کمیته مراجعه و طرح خود را با اعضای کمیته مطرح کنند.
متقی می‌افزاید: طرح پیشنهاد شده در اختیار مشاوران قرار می‌گیرد و اعضای هیات امنا از طرح خود دفاع می‌کنند و پس از بررسی و اجرای مباحث معماری فنی براساس الگوی معماری اسلامی، طرح پذیرفته و یا رد می‌شود .وی با اشاره به اهمیت این کار، تاکید می‌کند که همه کسانی که خواهان تایید معماری طرح مسجد خود هستند باید با مشاور طرحشان به کمیته مراجعه کنند که این فرد باید سابقه طراحی مسجد را داشته باشد که پس از دفاع از آن، نظر نهایی ارائه شود .
ابلاغ الگویی مشخص برای ساخت مساجد بزرگ
متقی از توزیع نامناسب مساجد در تهران می‌گوید و می‌افزاید: تعدد مساجد در سطح تهران قابل تامل است، اما توزیع مناسبی ندارند و گاهی به دلیل کمبود مسجد، محلات در مراسم‌های مختلف «تکیه» می‌زنند .وی ادامه میدهد: غالب مساجد ما دارای قدمت زیاد هستند و به سمت فرسودگی می‌روند و به همین دلیل هیات امنا در‌صدد تخریب و نوسازی آن هستند .
مدیر کل معماری و ساختمان شهرداری تهران با بیان این که برای ساخت مساجد دو اولویت وجود دارد، می‌گوید: ابتدا مساجدی که از لحاظ متراژ و یا موقعیت، بزرگ و یا دارای حساسیت ویژه‌ای هستند در دستور کار قرار می‌گیرند و بعد از آن مساجد ریز‌دانه و کوچکتر رسیدگی خواهند شد .
وی ابراز امیدواری کرد که در شش ماه ابتدای سال، چارچوبی کلی برای طراحی مساجد به طراحان ابلاغ شود و با هماهنگی‌هایی که با ارگان‌های مربوطه صورت می‌گیرد، طراحان از آن پس برای طراحی و ساخت مساجد باید المان‌هایی مانند توازن، تقارن و تعادل را مورد نظر قرار داده و به تناسب پراکنش جمعیت و موقعیت محله‌ای ساخت و ساز انجام شود .
متقی با اشاره به تاریخچه ساخت مساجد می‌گوید: بعد از بعثت پیامبر(ص)، معماری مساجد در دو دوره عثمانیه و صفویه صورت گرفت و آن چه که معماری امروز مساجد در ایران و سایر کشورهای اسلامی است برجامانده از آن زمان است و تلفیقی از جهان بینی اسلامی را به همراه داشته است .
معماری اسلامی به معنی معماری در گذشته‌های دور نیست
به عقیده وی معماری مساجد، امروز در دو شکل انجام می‌شود: اول مسلمانی که به خودی خود ساختمانی را با عنوان مسجد می‌سازد که بدون توجه به بایدها و نباید‌های مورد نیاز یک مسجد است و گاهی نوعی طراحی درآن اعمال می‌شود که متناسب معماری اسلامی نیست .
وی ادامه میدهد: دسته دوم نیز معماری اصولی است که برخاسته از هنر، حس و باور جهان‌بینی است که در آن بحث حریم‌ها، مشرفیت‌ها، قلمرو و سایر نکات مورد نیاز یک مسجد مورد توجه قرار می‌گیرد که این نوع معماری، خاص معماری اسلامی است که قلمروهای ویژه‌ای برای ساخت این مکان مقدس در آن وجود دارد .
مدیر کل معماری و ساختمان شهرداری، موضوع زیبایی را در ساخت مساجد بسیار حائز اهمیت می‌داند و می‌گوید: رعایت ویژگی‌های لازم بصری در ساخت هر ساختمانی به ویژه مساجد، بسیار مهم است و هرکس که ساختمانی می‌سازد باید این موضوع در آن توجه شود، چرا که هر بیننده‌ای به عنوان مخاطب حق نظارت دارد و در تربیت اسلامی نیز به این موضوع توجه شده است .
متقی معتقد است معماری اسلامی به معنای معماری به سبک گذشته‌های بسیار دور نیست، بلکه به معنای در نظر گرفتن هویت اسلامی است که با رنگ‌های زیبا و جلوه‌گر امروزی مطرح می‌شود.به گفته وی شهرداری تهران درنظر دارد تا در بحث معماری اسلامی بتواند ضمن رعایت همه حریم‌ها، بهترین تلفیق‌ها را انجام دهد و طراحی را همگون با نمای سایر ساختمان‌ها انجام دهد .
چراغانی محلات و مساجد الگو دار می شود
متقی با بیان این که مساجد از گذشته تا‌کنون محوریت را در محلات به دنبال داشته‌اند می‌گوید: در بحث محله محوری نیز، مساجد جایگاه ویژه‌ای دارند و مدیریت شهری نیز سعی دارد تا محلات را به سمت محوریت مساجد ببرد و همه تجمع‌ها، مراسم مذهبی و اعیاد در این فضا برپا شود .
مدیر کل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران همچنین از برگزاری مسابقه چراغانی در سالجاری خبر میدهد که بر اساس آن چراغانی محله‌ها در اعیاد ملی و مذهبی انجام شود. و فراخوان آن امسال در اختیار طراحان، معماران و نورپردازان مساجد قرار خواهد گرفت .
وی می‌افزاید : برای این مسابقه در نظر داریم تا المان‌هایی طراحی و عرضه شود تا چراغانی محله‌ها در اعیاد شادی و سوگواری شهروندان بر اساس آن انجام شود.
متقی ادامه میدهد: طرح‌هایی که شهروندان بر اساس المان‌های اعلام شده ارائه می‌دهند، به مسابقه گذاشته خواهد شد و زیباترین آن انتخاب می‌شود .
به گفته وی با این کار، همه مساجد و هیات‌های مذهبی دارای یک الگوی معنادار برای چراغانی می‌شوند و با داشتن معیارهایی مانند الگوی درست مصرف، زیبایی، معنادار بودن، در مراسم مختلف، محله و مساجد خود را چراغانی خواهند کرد .
مدیر کل معماری و ساختمان شهرداری تهران با اشاره به بنای ویژه مساجدی مانند مسجد امام در اصفهان که قالبی منحصر به فرد دارد و با الگویی خاص طراحی شده است، می‌گوید: سعی داریم تا در ساخت و ساز مساجد امروز بتوانیم از تکنولوژی نوین استفاده کنیم .
تهیه سند برای ساخت مساجدی متناسب با شهرهای امروز
احمد مسجد جامعی، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر هم می‌گوید: معماری در مساجد ما تعریف شده از فضاهایی است که نشان‌دهنده معماری کلاسیک است و در آن فضاهای زیادی برای ورود به شبستان وجود دارد، اما این اتفاق در معماری‌های جدید نمی‌افتد و در شبستان یکسره به سمت خیابان باز می‌شود.
وی با اشاره به اشکال مختلف مساجد در گذشته ادامه میدهد: جایگاه مسجد در مجموعه شهر عموماً به گونه‌ای تعریف شده بود که محوریت محله را تشکیل می‌داد و بعد از آن گرمابه و فضاهای عمومی شکل می‌گرفت که این خود گویای نسبت میان بخش‌های مختلف در شهرها بوده است و انسجام مردم به این گونه حول میدان شکل می‌گرفته است .
مسجد جامعی با بیان این که در شهرهای کهن، معماری مساجد به معماری فضای اطراف آن نیز تاثیر می‌گذاشت، ادامه میدهد: در سال‌های اخیر با توجه به این که ساخت مساجد همراه با فضاهای جنبی صورت می‌گیرد و به عنوان کمک هزینه‌ای برای مساجد در نظر گرفته می‌شود، نوعی سوداگری در این موضوع راه پیدا کرده است. این مسئله خود به ساخت مساجد آسیب می‌زند .
وی از تهیه و تنظیم سندی که نماز خانه و مسجد در آن به طور جداگانه تعریف شده است، خبر میدهد و می‌گوید: در این سند مسجد محلی و همچنین ساختار مساجد بزرگ تعریف شده است و راهکارهای ارائه شده، ساخت مساجد را متناسب با بنای شهر امروز می‌سازد که سنت و نوآوری را در حوزه معماری مساجد تعریف می‌کند .وی ادامه میدهد: این سند مورد قبول قرار گرفته است و نظرات کارشناسی آن نیز در حال اعمال است.
همشهری جمعه