همشهری آنلاین - مریم سرخوش: دکتر مصطفی قانعی، رئیس انجمن ریه ایران و دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان سلامت می‌گوید: سیگارهای الکترونیکی با شعارها و ویژگی‌های فریبنده در حال پیشروی هستند و تولیدکنندگان آنها به طور ویژه نسل جوان و نوجوان را نشانه گرفته‌اند و به نظر می‌رسد که موفقیت‌هایی هم در این باره داشته‌اند. چون برخی بررسی‌ها نشان از کاهش سن مصرف در جهان و ایران دارد. این در حالی است که آسیب جدی استفاده از سیگارهای الکترونیکی در سنین کمتر، اختلال در رشد مغزی و آسیب به سیستم گوارشی و ریوی است. به تاکید او با توجه به جذابیت‌های فریبنده‌ای که این کالاها به مصرف‌کنندگان ارائه می‌کنند، باید قوانین و اقداماتی در نظر گرفته شود که بسیار قوی‌تر از گذشته باشد.
قانعی درباره نسل جدید دخانیات و عوارضی که برای مصرف‌کنندگان به ویژه گروه‌های سنی جوانتر دارد به سوالات همشهری پاسخ داده که در ادامه می‌خوانید.
وضعیت مصرف سیگارهای الکترونیکی در کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مشابه روند جهانی، استفاده از نسل جدید دخانیات که به ویپ‌ها هم معروف هستند در ایران هم رو به افزایش است. هیچ موسسه‌ای مطالعات آماری بر روی جمعیت خاصی در گروه‌های مختلف سنی انجام نداده که بتوان عدد و رقم مشخصی در این باره اعلام کرد. به طور کلی شواهدی که در ویزیت بیماران، مدارس و دانشگاه‌ها وجود دارد، حاکی از افزایش مصرف سیگارهای الکترونیکی در کشور است. به همین دلیل ما هم مشابه سایر کشورها، با خطرات مصرف این محصولات مواجه هستیم.
فروش این محصولات در کشور غیرقانونی است، چطور این میزان از سیگارهای الکترونیکی با برندهای مختلف فروخته می‌شوند؟
یکی از نکاتی که سازمان بهداشت جهانی و تدروس؛ دبیر کل این سازمان به آن اشاره کرده این است که حدود ۸۸ کشور در جهان حتی حداقل سنی را هم برای خرید سیگارهای الکترونیکی در نظر نگرفته‌اند. ۷۴ کشور هم هیچ مقرراتی در این باره ندارند. در کشور ما هم ضعف قانونی وجود دارد و باید اصلاح شود.
این که خیلی‌ها با تصور جایگزینی سیگارهای کاغذی، مصرف سیگارهای الکترونیکی را آغاز می‌کنند، درست است؟
بر اساس گزارشی که امسال از سازمان بهداشت جهانی براساس یک مطالعه وسیع در چند کشور در اختیار داریم، برای سیگارهای الکترونیکی به هیچ عنوان ثابت نشده که برای ترک سیگار، مفید هستند. چون به دلیل نیکوتینی که دارند و وابستگی‌ای که ایجاد می‌کنند، نه تنها منجر به ترک سیگار نمی‌شود بلکه یک وابستگی جدید هم ایجاد خواهند کرد؛ یعنی گاهی ممکن است فرد هر دو کالا را مصرف کند. نه تنها ترک سیگارهای سنتی با سیگارهای الکترونیکی تاکنون تایید نشد بلکه چنین فرضیه‌ای رد هم شده است. به همین دلیل برای ترک سیگار کاغذی همان توصیه قدیمی به استفاده از برچسب یا آدامس نیکوتین همچنان موثرتر است.
شکل تولید این سیگارها به گونه‌ای است که افراد را ترغیب به مصرف آنها می‌کند، طعم خوبی دارند یا برخی آنها اصلا بدون دود مصرف می‌شوند و به راحتی در همه فضاها حتی سربسته قابل استفاده هستند. این ویژگی‌شان شامل چه خطراتی است؟
مایع و موادی که در این سیگارهای الکترونیکی استفاده می‌شود بسیار خطرناکند چون گاهی چندین هزار ماده شیمیایی برای تولید مایع ویپ‌ها به کار می‌رود؛ از جمله پروپیلن‌گلیکول و گلیسیرین که اصل مایع را تشکیل می‌دهند. ۵درصد هم طعم‌دهنده‌ها و نیکوتین هستند و برای این که بتوانند جذابیت سیگار الکترونیکی را بالا ببرند، ۱۵ هزار طعم‌دهنده هم برای آن استفاده می‌کنند. برای این طعم‌دهنده‌ها از ماده دی‌استیل استفاده می‌کنند که اثبات شده همان عوارضی را دارد که پاپ کورن ایجاد می‌کند. پاپ‌کورن‌ها باعث انسداد مجاری دو میلیمتری ریه می‌شوند و این خاصیت درباره دی‌استیل هم وجود دارد و یک ضایعه دائمی در ریه ایجاد می‌کند.
شرکت‌های تولیدکننده سیگارهای الکترونیکی اقدام به تولید کالاهای یکبار مصرف هم کرده‌اند که کودکان راحت‌تر و با قیمت پایین‌تر آنها را خریداری کنند. در حالی که یکبار مصرف نیستند و هر کدام ۲ هزار پاف هستند. این اقدام آنها برای جذب مشتری و کاهش نظارت از سوی والدین است
از سوی دیگر با تغییر طعم‌ها و اینکه فرد هر دفعه یک نوع جدید را تجربه می‌کند، تمایل به مصرف هم بیشتر می‌شود که مایع آنها شامل انواع مواد شیمیایی از جمله استالدهید، فرمالدهید، الکرولین، دی‌استیل، دی اتیلن گلایکول و... است. این مواد هم سرطان‌زا هستند و هم انسداد مجاری باریک ریه را رقم می‌زنند. به همین دلیل سیگار الکترونیکی کاملا مضر است.
در تمام سیگارهای الکترونیکی با هر میزان مصرف این آسیب وجود دارد؟
هر چیزی که بخواهد آسیب جدی و پایدار در ریه ایجاد کند، باید ذره زیر ۲.۵ یا ۵ میکرون داشته باشد. ذرات ریزی که توسط سیگارهای الکترونیکی تولید می‌شوند تا اعماق ریه نفوذ می‌کنند و به مجاری آسیب می‌زنند. این مساله باعث بروز بیماری برونشیولیت (عفونت حاد ریه) می‌شود که اثبات شده است. از سوی دیگر فلزات سنگینی از جمله نیکل، قلع، سرب و کادمیوم هم در این طعم‌دهنده‌ها استفاده می‌شود و می‌توانند منجر به سرطان و آسیب پایدار به ریه شوند. کسانی هم که زمینه بیماری‌های حساسیتی ریوی مثل آسم دارند هم با مصرف این سیگارها بیماری‌شان تشدید می‌شود. به همین دلیل هر نوع مصرف سیگارهای الکترونیکی آسیب‌زاست.
این آسیب‌ها با توجه به کاهش سن مصرف بیشتر می‌شود؟
یکی از مباحث مهم درباره کودکان رشد سلول‌های مغزی است و فرد تا ۲۰ سالگی تقریبا رشد مغزی از نظر کمی دارد. اثبات شده که نیکوتین اثر منفی کاملا مشخص بر رشد مغزی دارد. بنابراین با کاهش سن مصرف‌کنندگان سیگارهای الکترونیک، کاهش یادگیری در این گروه‌ها هم رقم می‌خورد که یک خطر بسیار بزرگ است. از سوی دیگر این کالاها همیشه استاندارد تولید نمی‌شوند و کشورهایی آنها را تولید می‌کنند که به ضوابط چندان پایبند نیستند. حتی دیده شده که مخزن این سیگارها قابلیت انفجار دارد. گاهی اوقات هم ممکن است این مخزن نشتی پیدا کند و بلع شود. به همین دلیل باعث بروز مسمومیت است. نکته قابل تامل اینکه تولیدکنندگان این محصولات با شگردهای مختلف کودکان و نوجوانان را هدف قرار داده‌اند که نتیجه آن در آینده نسلی است که یادگیری پایین‌تری دارد و با عوارض گوارشی و ریوی دست و پنجه نرم خواهد کرد. استفاده از هزاران طعم‌دهنده هم یک فاجعه بزرگ برای کشاندن کودکان به سمت مصرف این سیگارهاست که اکنون شاهد آن هستیم.
کسانی که مصرف‌کننده نیستند و در معرض این دودها قرار می‌گیرند هم آسیب می‌بییند؟
موادی که از این محصولات در هوا پخش می‌شود برای دیگران هم آسیب‌زاست هر چند که فاصله، میزان تماس و استنشاق مهم است. همه افرادی که در معرض این سیگارها هستند به درجاتی آسیب می‌بینند.
۵درصد از محتویات مایع سیگارهای الکترونیک طعم‌دهنده‌ها است و برای این که بتوانند جذابیت را بالا ببرند، ۱۵ هزار نوع مختلف آن را عرضه می‌کنند که از ماده دی‌استیل است. این ماده می‌تواند باعث انسداد مجاری دو میلیمتری ریه و یک ضایعه دائمی در این عضو از بدن شود
آیا می‌توان گفت بین سیگار کاغذی و الکترونیک، کدامیک خطر بیشتری دارند؟
درباره عوارض سیگارهای کاغذی حدود یک قرن مطالعه شده و تمام شواهد آن موجود است. این سیگارها به عنوان فاکتور اصلی ابتلا به سرطان تایید شده‌اند. مشکل سیگارهای الکترونیکی این است که هنوز مطالعات طولانی‌مدت درباره آنها صورت نگرفته اما تا گذر زمان و ثابت شدن عوارض طولانی‌مدت، آنها سهم عمده‌ای از بازار را گرفته‌اند. به طور کلی با توجه به سابقه موادی که در این سیگارهای الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توانیم بگوییم که عوارض مصرف آنها در آینده چه خواهد بود. به همین دلیل اگر بگوییم سیگار الکترونیکی کمتر از سیگار کاغذی خطر دارد، شواهد علمی ندارد چون موجود در آنها قطعا هم سرطان‌زاست و هم منجر به انسداد ریه.
توصیه برای ترک این کالاها چیست؟
ما هر سال درباره سرطان اطلاع‌رسانی می‌کنیم و مردم هم آن را می‌شنوند و می‌بینند. اما چون حدود ۳۰ درصد سیگاری‌ها دچار مشکل می‌شوند و بخشی از افراد هم بیماری‌های ناشی از سیگار را تجربه نمی‌کنند، مردم به آن استناد می‌کنند. تاکنون قوانینی داشتیم که اجازه نمی‌داد کودکان به دام دخانیات گرفتار شوند اما اکنون با شیوع مصرف و استفاده از نیکوتین در کودکان با سیگارهای الکترونیکی مواجهیم. خطر دوم هم طعم‌دهنده‌های این کالاها هستند که در سیگارهای قبلی وجود نداشتند. نکته دیگر این که برخی افراد با وجود استفاده از سیگارهای الکترونیکی باز هم از سیگارهای کاغذی استفاده می‌کنند؛ یعنی میل به نیکوتین باعث می‌شود که نه تنها سیگار را ترک نکنند که با شروع سیگارهای الکترونیکی در سنین پایین‌تر، به کشیدن سیگار کاغذی در سال‌های بعدی زندگی‌شان روی بیاورند. مطالعات هم نشان می‌دهد سیگار الکترونیکی در حقیقت درگاه ورودی استفاده از سیگارهای تنباکویی است.
پس چه باید کرد؟
باید مراقبت در مدارس افزایش پیدا کند، اطلاع‌رسانی گسترده شود و قوانین هم اصلاح شوند. در فروشگاه‌ها جلوی فروش این محصولات گرفته و قوانین مالیاتی برای آنها در نظر گرفته شود. عجیب‌تر آن که شرکت‌های تولیدکننده سیگارهای الکترونیکی اقدام به تولید این کالاها به شکل یکبار مصرف هم کرده‌اند که کودکان راحت‌تر و با قیمت پایین‌تر به آن دست پیدا کنند. در حالی که یکبار مصرف نیستند و هر کدام ۲ هزار پاف هستند. این اقدام آنها برای جذب مشتری و کاهش نظارت از سوی والدین است.
نیکوتین اثر منفی اثبات‌شده در رشد مغزی دارد و با کاهش سن استفاده از سیگارهای الکترونیک باید منتظر کاهش یادگیری در کودکان هم بود. تولیدکنندگان این محصولات با شگردهای مختلف کودکان و نوجوانان را هدف قرار داده‌اند که نتیجه آن در آینده نسلی است که یادگیری پایین‌تری دارد و با عوارض گوارشی و ریوی دست و پنجه نرم خواهد کرد
باید قوانین محافظت از شهروندان در نظر گرفته شود و نمی‌توانیم این مساله را به خود آنها واگذار کنیم. نکته مهم این که صرفا با یک اقدام رسانه‌ای نمی‌توان در این باره موفقیتی حاصل کرد و با آگاهی صرف رسانه‌ای مردم و کودکان را از چنگ نیکوتین و بازار سیگار الکترونیکی نجات داد. شواهد قبلی هم این مساله را نشان داده و باید قوانین سختگیرانه در نظر گرفته شود. فرانسه این کار کرده است. آنها در ابتدا بدون هیچ ممنوعیتی اجازه عرضه این محصولات را در کشور دادند اما سال گذشته میلادی، مجلس ملی فرانسه به اتفاق آرا به ممنوعیت مصرف سیگارهای الکترونیکی را رای داد. آنها معتقد بودند که سیگارهای الکترونیکی تله پنهان برای کودکان و نوجوانان و مسیری برای اعتیاد است.
اگر نکته دیگری هم مانده، بفرمایید؟
نکته آخر اینکه این خطر به هر حال بسیار بزرگ است و با یک پرچم و تابلوی بی‌ضرر در حال پیشروی به ویژه در نسل جوان و نوجوان است. ادعاهایی که پیرامون این سیگارهای الکترونیکی مطرح می‌شود بسیار فریبنده است و به همین دلیل نیاز داریم که اقداماتی صورت بگیرد که بسیار قوی‌تر از گذشته باشد.