در اکثر موارد، سگ‌های هار حدود 99 درصد از مرگ و میر هاری در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد. حیوانات آلوده معمولا از طریق گازگرفتگی این بیماری را منتقل می‌کنند و روش‌های دیگر مانند لیسیدن و خراش ریسک کمی برای انتقال بیماری دارند.
متاسفانه هاری درمان ندارد و پیشگیری تنها راه مقابله با این بیماری است. شما باید سریعا پس از گزیدگی توسط حیوانات، واکسن هاری بزنید تا ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش دهید. اما «چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم؟» برای اطلاعات بیشتر با ما همراه شوید.
بیماری هاری چیست؟
هاری (Rabies) ویروسی است که به مغز و سیستم عصبی حمله می‌کند. این بیماری از طریق گاز گرفتن حیوان هار (آلوده به ویروس هاری) منتقل می‌شود. دوره نهفتگی ویروس بسیار طولانی است و حدود دو ماه خواهد بود.
از آنجایی که ویروس دوره نهفتگی طولانی دارد، واکسن هاری حتی پس از گاز گرفته شدن توسط حیوان ناقل اثربخش خواهد بود. هنگامی که علائم بیماری شروع می‌شوند، پیشرفت بیماری بی‌وقفه و غیرقابل توقف خواهد بود.
اولین علائم هاری شامل خستگی، گلودرد، لرز، استفراغ و سردرد است. این علائم یک هفته بعد به‌تدریج بدتر می‌شوند و با توهم، هیدروفوبیا (ترس از آب)، حساسیت به نور یا صداها، رفتار غیر معمول، بیش فعالی و مشکل در بلع به مرحله بحرانی می‌رسد.
مرحله آخر هاری شامل فلج، کما و در نهایت مرگ است. ناگفته نماند، هاری بیشتر در آسیا و آفریقا به ویژه در کشورهایی مانند هند، چین، ویتنام، تایلند، اندونزی و نپال شایع است. با بررسی اینکه چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم، می‌توانید از این بیماری پیشگیری کنید.
انتقال هاری
نحوه انتقال هاری
هاری در اثر قرار گرفتن در معرض بزاق حیوان آلوده ایجاد می‌شود. هر پستانداری می‌تواند به هاری مبتلا شو و اگر بزاق حیوان آلوده به هاری، از سد پوست انسان نفوذ کند، هاری قابل انتقال است. اگر حیوان آلوده زخم باز، بریدگی یا خراش روی پوست انسان را لیس بزند یا اگر حیوان دهان، بینی یا چشم‌ها را لیس بزند، هاری همچنان قابل انتقال خواهد بود. فقط نوازش حیوان هار باعث انتقال هاری نمی‌شود.
ویروس قبل از ایجاد علائم بیماری باید به مغز برود. مرحله انتقال ویروس به مغز می‌تواند در یک هفته رخ دهد، گرچه در برخی موارد ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. مدت زمان انتقال ویروس به مغز به عوامل مختلفی مانند محل گاز گرفتگی، نوع ویروس هاری و وضعیت بدنی فرد مبتلا بستگی دارد. با درک این عوامل بهتر می‌دانیم که چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم.
کدام حیوانات هاری را منتقل می‌کنند؟
شایع‌ترین حیوانات آلوده در سراسر جهان شامل سگ، راکون، گندراسو، خفاش و روباه هستند. حیوانات خانگی واکسینه نشده مانند گربه و سگ ممکن است ناقل بیماری هاری باشند.
حیواناتی مانند موش، سنجاب، خرگوش، پرندگان و سنجاب معمولاً ناقل هاری نیستند. هیچ سابقه‌ای مبنی بر آلوده شدن خزندگان، دوزیستان یا ماهی‌ها به هاری یا انتقال آن به انسان وجود ندارد.
اگر هر حیوانی را در منطقه زندگی خود مشاهده کردید که رفتارهای عجیب و غریب یا غیر معمول از خود نشان می‌دهد و دهانش کف کرده است، به احتمال زیادی به هاری مبتلاست.
حیوانات ناقل هاری
پروتکل درمانی پس از حیوان گزیدگی
قبل اینکه بدانید چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم، باید با پروتکل‌های درمانی پس از گزیدگی آشنا شوید. بهتر است بلافاصله پس از گزش توسط حیوان، اقدامات زیر را انجام دهید:
- زخم را در اسرع وقت با آب و صابون به‌مدت 15 تا 20 دقیقه تمیز کنید. این کار می‌تواند در جلوگیری از عفونت موثر باشد.
- در صورت وجود مقداری نمک یا الکل را روی زخم بمالید. زخم را محکم نبندید، فقط آن را به‌آرامی با گاز طبی بپوشانید یا در معرض هوا قرار دهید.
- در اسرع وقت به‌دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید؛ زیرا شروع سریع درمان پس از حیوان گزیدگی ضروری است.
منتظر نمانید تا متوجه شوید حیوان مبتلا به هاری است؛ زیرا ممکن است روزها طول بکشد. در هر کجایی که هستید به کلینیک مراجعه کنید. هاری پس از بروز علائم قابل درمان نیست و 100 درصد کشنده است.
واکسن هاری چیست و چه زمانی کشف شد؟
واکسن هاری از ویروس غیرفعال (کشته شده) هاری ساخته شده است. ویروس مورد استفاده در واکسن معمولاً در کشت‌های سلولی مانند سلول‌های دیپلوئید انسانی یا سلول‌های جنین رشد می‌کند. بعد از جمع آوری ویروس و با استفاده از مواد شیمیایی مانند بتا پروپیولاکتون، ویروس غیرفعال می‌شود؛ بنابراین واکسن می‌تواند سیستم ایمنی بدن را برای تولید آنتی بادی در برابر هاری تحریک کند، بدون اینکه خودش به تنهایی باعث بیماری شود.
واکسن هاری در دهه 1880 میلادی کشف شد. «لویی پاستور» برای اولین بار واکسن هاری خود را به پسری 9 ساله به نام «جوزف مایستر» تزریق کرد. مادر میستر اصرار کرد تا پاستور واکسن خود را روی پسرش امتحان کند؛ اما پاستور ابتدا در دادن واکسن آزمایشی به کودک مردد بود.
میستر پس از دریافت دوزهای متعدد واکسن به‌طور کامل بهبود یافت و بعداً در انستیتو پاستور در فرانسه مشغول به کار شد. از زمان تولید واکسن توسط لویی پاستور تا به امروز، واکسن هاری به‌عنوان تنها راه درمان این بیماری در نظر گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: درباره واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان
چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم؟
واکسن هاری مانند واکسن آنفولانزا و هپاتیت A، یک واکسن ویروسی کشته شده است. واکسن هاری بسیار خوب عمل می‌کند. مطالعات نشان می‌دهند که اگر واکسن فورا و به‌طور مناسب به فردی که توسط حیوان هار گزیده شده تزریق شود، 100 درصد موثر است. پس چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم؟ بهترین زمان بلافاصله بعد از حیوان گزیدگی است.
اقدام پیشگیرانه برای هاری نیز به شدت توصیه می‌شود. اگر قصد سفر به کشوری را دارید که در آن حیوانات ناقل هاری وجود دارند و فکر می‌کنید ممکن است با آنها در تماس باشید، توصیه می‌شود قبل از سفر به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه واکسن هاری دریافت کنید. اگر سفر یا فعالیت‌های کاری شما با حیوانات بالقوه آلوده در تماس است، ممکن است به واکسیناسیون قبل از ارتباط با حیوانات نیاز داشته باشید.
بهتر است کارکنان آزمایشگاه، دامپزشکان، نگهبانان حیوانات، غارنوردان و گردشگران محیط زیست نیز واکسن هاری تزریق کنند. شما باید حداکثر 6 تا 12 هفته قبل از سفر یا مواجهه با حیوانات خطرناک برای واکسن اقدام کنید. این مدت زمان برای اطمینان از این موضوع است که وقت کافی برای دریافت واکسن داشته باشید؛ زیرا یک ماه طول می‌کشد تا دوزهای واکسن به‌طور کامل تزریق شوند.
دوز واکسن هاری باید چقدر باشد؟
هنگامی که فردی در معرض گزش حیوان آلوده قرار می‌گیرد، دوز واکسن بسته به سابقه واکسیناسیون متفاوت خواهد بود. برای کسانی که آلوده شده‌اند؛ ولی قبلا واکسن نزده‌اند، مجموعا چهار واکسن در عضله شانه بزرگسالان و ران کودکان انجام خواهد شد. اولین واکسن بلافاصله پس از حیوان گزیدگی تزریق می‌شود، سپس دوباره سه روز بعد، هفت روز بعد و 14 روز بعد انجام می‌شوند. همچنین بیمار باید واکسن دیگری به نام گلوبولین ایمنی هاری (RIG) دریافت کند.
برای کسانی که دچار حیوان گزیدگی شده‌اند؛ اما قبلاً با واکسن هاری واکسینه شده‌اند، باید دو واکسن در عضله شانه بزرگسالان و ران کودکان تزریق شود. اولین واکسن باید بلافاصله پس از حیوان‌گزیدگی انجام شود. تزریق واکسن دوم باید سه روز بعد برنامه‌ریزی شده باشد. این افراد نیازی به گلوبولین ایمنی هاری (RIG) ندارند.
افرادی که برای اقدامات پیشگیرانه واکسینه می‌شوند و هنوز آلوده نشده‌اند، باید دو دوز واکسن دریافت کنند. دوم دوز تزریق باید هفت روز پس از اولین دوز به فرد داده شود. احتمال ابتلا به هاری در افرادی که قبلا واکسینه شده‌اند بسیار کمتر است. با این حال، توصیه می‌شود که حتی کسانی که قبلا واکسینه شده‌اند، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند تا دو واکسن تقویت کننده را در روز اول و سوم پس از حیوان گزیدگی دریافت کنند.
بیشتر بخوانید: آغاز تزریق اجباری واکسن پنوموکوک | چرا تزریق این واکسن برای کودکان اجباری است؟
عوارض تزریق واکسن هاری
اگرچه واکسن هاری عوارض جانبی دارد؛ اما این عوارض معمولاً خفیف هستند. پس بعد از اینکه متوجه شدید چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم، بهتر است عوارض واکسن را نیز بشناسید. عوارض اصلی عبارتند از:
- درد در محل تزریق (حداکثر یک نفر از 4 نفر)
- سردرد (حداکثر هشت نفر از 100 نفر)
- تهوع و استفراغ (حداکثر پنج نفر از 100 نفر)
- آنافیلاکسی (حداکثر یک نفر از 10 هزار نفر)
نکته: آنافیلاکسی یک واکنش شدید آلرژیک است که علائم آن تورم دهان، مشکل در تنفس، فشار خون پایین یا شوک هستند. آنافیلاکسی معمولاً در عرض 15 دقیقه پس از دریافت واکسن رخ می‌دهد؛ بنابراین بهتر است پس از دریافت واکسن مدتی در مطب پزشک منتظر بمانید.
کلام آخر
بیماری هاری بدون واکسیناسیون 100 درصد کشنده است. پس از قرار گرفتن بالقوه در معرض ویروس از طریق گزش حیوان آلوده باید درمان را شروع کنید. ظهور علائم ممکن است روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشند؛ اما به محض بروز علائم دیگر نمی‌توان کاری انجام داد؛ بنابراین، مراقبت‌های پزشکی سریع پس از قرار گرفتن در معرض ویروس هاری ضروری است.
اگر به مناطق خاصی سفر می‌کنید و احتمال این را می‌دهید که حیوانات آلوده در آن مکان‌ها باشند، دریافت واکسن هاری به صورت پیشگیرانه توصیه می‌شود. پس اکنون می‌دانید که چه زمانی باید واکسن هاری بزنیم. پس جوانب احتیاط را در نظر بگیرید و از خود محافظت کنید.
در این رابطه بخوانید: