اشعه فرابنفش که بخشی از طیف الکترومغناطیسی تابش خورشید را تشکیل می‌دهد، با تولید ویتامین D در سلامت استخوان‌ها و ماهیچه‌ها نقش دارد؛ با این حال می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی و پیری پوست شود و احتمال بروز سرطان را هم افزایش دهد. اگر می‌خواهید با کلیه‌ی آسیب های اشعه فرابنفش و راه‌های مقابله با اثرات سوء آن آشنا شوید تا انتهای این مطلب با ما در همشهری آنلاین همراه باشید.
اشعه فرابنفش چیست و چرا مضر است؟
همان‌طور که اشاره کردیم اشعه فرابنفش شکلی از انرژی الکترومغناطیسی است که عمدتاً از خورشید ساطع می‌شود و به دلیل اینکه طول موجی کوتاه‌تر از نور مرئی دارد برای انسان قابل رویت نیست. با توجه به اهمیتی که اشعه فرابنفش در سنتز ویتامین D و حفظ سلامت عمومی بدن دارد، متخصصان توصیه می‌کنند که دو تا سه بار در هفته به مدت ۵ تا ۱۵ دقیقه در معرض تابش خورشید قرار بگیرید؛ البته تابش بیش از اندازه هم می‌تواند خطرات زیر را به همراه داشته باشد:
- آفتاب‌سوختگی
- پیری زودرس پوست
- سرطان پوست
- تاثیرات سوء بر روی بینایی
بیشتر بخوانید: بهترین SPF ضد آفتاب | انواع SPF را برای انتخاب ضدآفتاب مناسب بشناسید
چگونه در معرض اشعه فرابنفش قرار می‌گیریم؟
جدا از خورشید که منبع اصلی تابش اشعه فرابنفش محسوب می‌شود، ممکن است به واسطه‌ی منابع مصنوعی از قبیل تخت‌های مخصوص برنزه‌کردن، لامپ‌های بخار جیوه (در استادیوم‌ها و سالن‌های ورزشی)، برخی چراغ‌های هالوژن، فلورسنت و رشته‌ای و تعدادی از انواع لیزرها هم تحت تابش این اشعه قرار بگیریم.
انواع اشعه فرابنفش
پیش از اینکه با آسیب های اشعه فرابنفش آشنا شویم، بد نیست نگاهی به انواع مختلف آن بیندازیم که بر مبنای طول موج در سه دسته‌ی مختلف به شرح زیر قرار می‌گیرند:
اشعه فرابنفش نوع A یا UVA
در بین پرتوهای فرابنفش، نوع A با ۳۱۵ تا ۳۹۹ نانومتر بلندترین طول موج را به خود اختصاص داده است و بیشترین حجم تابش دریافتی توسط کره‌ی زمین (حدود ۹۵ درصد) را هم تشکیل می‌دهد. UVA حتی در آب‌وهوای ابری هم به سطح زمین می‌رسد و از آنجایی که میزان نفوذ آن به سطح پوست بسیار زیاد است، باید در تمامی طول سال استفاده از ضدآفتاب را در اولویت قرار دهید.
اشعه فرابنفش نوع B یا UVB
پرتوهای UVB در مقایسه با UVA طول موج کوتاه‌تری (بین ۲۸۰ تا ۳۱۴ نانومتر) دارند و با وجود اینکه مانند پرتو نوع A برای سنتر ویتامین D ضروری هستند می‌توانند خطر بروز انواع آسیب‌های پوستی از قبیل آفتاب‌سوختگی، پیری و سرطان را افزایش دهند. البته بیشتر مقادیر این پرتو در جو جذب می‌شود و صرفاً ۵ درصد از آن به زمین می‌رسد.
اشعه فرابنفش نوع C یا UVC
پرتو UVC طول موج بین ۱۰۰ تا ۲۷۹ نانومتر را در برمی‌گیرد و با وجود اینکه به صورت طبیعی توسط خورشید تابش می‌شود به دلیل جذب توسط لایه‌ی اوزون هیچ‌گاه به سطح زمین نمی‌رسد. به همین جهت آسیب های اشعه فرابنفش نوع C صرفاً به دلیل قرارگرفتن در معرض لیزرها و لامپ‌های مخصوصی بروز می‌کند که انرژی بالای آن‌ها با اهداف خاصی از قبیل هدف قراردادن و خنثی‌کردن میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آسیب‌های اشعه فرابنفش
حال که با انواع پرتوهای ماورا بنفش آشنا شدیم نوبت آن رسیده است که به پرسش «آسیب های اشعه فرابنفش چیست؟» پاسخ دهیم. همه‌ی ما کم و بیش با مضرات این پرتو آشنایی داریم و تصور می‌کنیم که اثرات منفی آن صرفاً محدود به پوست صورت می‌شود؛ در حالی که این پرتو می‌تواند بینایی را هم تحت تاثیر قرار دهد یا اینکه سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند:
ضررهای اشعه فرابنفش برای پوست
زمانی که در معرض نور خورشید قرار می‌گیریم پوست دچار تغییراتی می‌شود که با گذشت زمان خود را نشان می‌دهند. برای مثال اشعه‌های فرابنفش به فیبرهای پوستی به نام الاستین آسیب می‌رسانند و با شکستگی آن باعث افتادگی و شل‌شدن پوست می‌شود.
علاوه بر این در اثر این تماس آسیب‌هایی نظیر پارگی و کبودی سریع‌تر بروز می‌کنند و روند بهبودی هم مدت زمان بیشتری طول می‌کشد. با توجه به این موضوع مجموع مضرات اشعه فرابنفش برای پوست را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
- آفتاب‌سوختگی و افزایش ریسک ابتلا به سرطان پوست
- تسریع روند پیری پوست و ایجاد چین و چروک و خطوط ریز در آن
- آسیب به DNA سلول‌های پوستی و افزایش احتمال ابتلا به انواع سرطان پوست از قبیل ملانوما، سرطان سلول‌های سنگفرشی، کارسینوما سلول بازال
ضررهای اشعه فرابنفش برای چشم و بینایی
از دیگر آسیب های اشعه فرابنفش می‌توانیم به ایجاد مشکل برای چشم‌ها و بروز بیماری‌های چشمی مختلف نظیر آب مروارید اشاره کنیم. رایج‌ترین مثال ناشی از آسیب به چشم در اسکی‌بازهایی دیده می‌شود که در ارتفاعات از عینک محافظ استفاده نمی‌کنند و در نتیجه‌ی این کار دچار سوختگی‌های دردناک در سطوح قرنیه‌ی خود می‌شوند.
علاوه بر این آمارها نشان می‌دهند که قرارگرفتن طولانی مدت در معرض اشعه ماورا بنفش می‌تواند خطر ابتلا به بیماری دژنراسیون ماکولا را افزایش دهد که یکی از دلایل اصلی کاهش دید در سنین میانسالی است.
تضعیف سیستم ایمنی
تحقیقات نشان می‌دهند که قرارگرفتن بیش از اندازه در معرض اشعه فرابنفش بر روی توزیع و عملکرد گلبول‌های سفید انسان تا ۲۴ ساعت اثر می‌گذارد و به این ترتیب منجر به سرکوب سیستم ایمنی می‌شود. در چنین شرایطی اثرات مضر ناشی از نور خورشید بیشتر از قبل خود را نشان می‌دهند و به این طریق بدن را در برابر عوامل بیماری‌زای مختلف از قبیل باکتری، ویروس، سموم و انگل‌های گوناگون تضعیف می‌کنند.
چگونه از آسیب های اشعه فرابنفش جلوگیری کنیم؟
با وجود تمامی خطراتی که اشعه فرابنفش برای ما به همراه دارد اگر به نکات مشخصی توجه کنیم می‌توانیم اثرات مخرب ناشی از آن را تا جایی که امکان دارد کاهش دهیم:
- حتماً در تابستان و سایر فصول سال از عینک‌های آفتابی uv استفاده کنید.
- با پوشیدن لباس‌های مناسب از پوست صورت و بدن خود محافظت کنید.
- کلاه‌های لبه پهن هم با پوشاندن کامل سر و گردن نقش موثری در حفاظت از چشم‌ها و صورت دارند.
- کرم‌های ضد آفتاب با حداقل SPF ۳۰ را خریداری کنید.
- حتماً دو ساعت یکبار ضد آفتاب خود را تمدید کنید.
- ۳۰ دقیقه پیش از خروج از منزل و در معرض آفتاب قرارگرفتن ضد آفتاب بزنید.
- تا جایی که امکان دارد بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرید.
- در صورت تعریق بیش از اندازه یا شناکردن باید بلافاصله ضد آفتاب را تمدید کرد.
- فعالیت‌های غیرضروری خود را در فضای باز در روزهایی که شاخص UV به بالاترین میزان خود می‌رسد، لغو کنید.
- افرادی که در سنین جوانی به سراغ روش‌های مصنوعی برنزه کردن می‌روند، در معرض ابتلا به ملانوما در سنین بزرگسالی هستند؛ به همین جهت از انجام آن بپرهیزید.
آیا اشعه فرابنفش باعث سرطان می‌شود؟
سرطان پوست یکی از جدی‌ترین آسیب های اشعه فرابنفش محسوب می‌شود. زمانی که میزان تابش نور خورشید بر روی پوست شما افزایش می‌یابد، DNA سلول‌های آن هدف قرار داده می‌شوند و به دلیل درک اشتباه عملکرد خود به صورت مکرر تقسیم و تکثیر می‌شوند.
این سلول‌های تکثیرشده به یکدیگر می‌پیوندند و تومورهایی را به وجود می‌آورند که می‌توانند سرطانی باشند.
با وجود اینکه تابش فرابنفش خورشید عامل اصلی سرطان پوست به شمار می‌رود، تخت‌هایی که برای برنزه‌کردن پوست استفاده می‌شوند هم به همان اندازه مضر هستند. علاوه بر این مضرات نور خورشید در فصل زمستان درست به اندازه‌ی تابستان است؛ بنابراین باید این مسئله را همواره به یاد داشته باشید و از آن غافل نشوید.
فاکتورهای خطر ابتلا به سرطان پوست ناشی از اشعه فرابنفش
هر شخصی ممکن است در اثر دریافت تابش بیش از اندازه اشعه فرابنفش دچار سرطان پوست شود، اما افرادی با مشخصات زیر بیشتر از سایرین در معرض خطر قرار دارند:
- افراد با پوست روشن
- پوست‌های دارای کک و مک
- افراد با چشم‌های روشن
- اشخاصی با موهای بلوند یا قرمز
- داشتن سابقه ابتلا به سرطان پوست در خانواده
نکته: با وجود اینکه افراد با پوست تیره هم ممکن است به سرطان پوست مبتلا شوند، اما احتمال آن در مقایسه با اشخاصی که پوست روشن دارند پایین‌تر است.
سخن پایانی
با وجود اینکه اشعه فرابنفش برای ساخت ویتامین D و حفظ سلامت استخوان‌ها و ماهیچه‌های بدن ضروری است؛ قرارگرفتن بیش از اندازه در معرض آن می‌تواند مشکلات جدی برای پوست و بدن ما به همراه داشته باشد. به همین جهت لازم است کلیه‌ی اقدام‌های لازم را برای محافظت در برابر آسیب های اشعه فرابنفش انجام دهیم تا میزان خطرات ناشی از این پرتو را به حداقل برسانیم.