اینکه بتوان میزان قابل توجهی سرمایه‌را جذب کرد خود کار دشواری است اما دشوار‌تر از آن مدیریت آن است به‌نحوی که اصل و فرع سرمایه از بین نرود؛ هنری که در همه وجود ندارد و به تجربه‌ای فراوان نیاز دارد.
اجرای طرح‌های بزرگ فنی به‌ویژه طرح‌های زیربنایی، اولویت اصلی کشور ماست. جذب و به کارگیری کسانی که توانایی اجرای این طرح‌ها را دارند بیش از تامین مالی طرح اهمیت دارد؛ علاوه براین باید شرایط و ساختاری نیز فراهم باشد که سرمایه‌ها و مدیران و فعالان اقتصادی در فضایی مناسب در تعاملی مثبت به پیشرفت اقتصاد کمک کنند.
یکی از معضلات چند سال اخیر در کشور تامین مالی طرح‌های عمرانی در بخش‌های مختلف کشور به‌ویژه در صنعت نفت است که پرسود‌ترین و پرجاذبه‌ترین بخش اقتصادی ایران است. کدام راه برای تامین مالی طرح‌ها مناسب است و آیا تامین مالی، همه چیز است؟
انتشار اوراق مشارکت ریالی و ارزی برای برخی طرح‌های پارس‌جنوبی ایده جدیدی در اقتصاد کشور نیست. بارها برای برخی طرح‌های اقتصادی کشور به مناسبت‌های مختلف اوراق مشارکت ریالی و ارزی منتشر شده است.برخی طرح‌های پتروشیمی فولاد و خودرو‌سازان، از جمله بخش‌هایی بوده که براساس مجوز‌های قانونی اقدام به انتشار اوراق مشارکت ریالی کرده‌اند.ویژگی مهم انتشار این اوراق برای یکی از بخش‌های صنعت نفت، ارزی بودن این اوراق است.
در عین حال ویژگی دیگر این امر این است که صنعت نفت ایران کمتر با مشکل سرمایه‌گذاری مواجه بوده است. صنعت نفت سود‌آور‌ترین بخش اقتصاد ایران است و برای سرمایه‌گذاران جاذبه زیادی دارد.اما در 4سال اخیر به‌دلیل مشکلات مالی و کسری در صنعت نفت به‌ویژه برای پارس‌جنوبی که میدان مشترک گازی است با مشکلاتی مواجه بوده‌است.مشکلات سرمایه‌گذاری موجب تاخیر در بهره‌برداری از طرح‌های پارس‌جنوبی شده و حاصل آن بیشتر شدن فاصله و عقب ماندگی کشورمان از همسایه جنوبی شده است.
به اعتقاد بسیاری از مدیران با‌سابقه در صنعت نفت، یکی از دلایل تاخیر‌ها ناشی از شدت گرفتن تحریم‌ها علیه صنعت نفت است ولی به جز این مشکل ضعف‌مدیریت نیز عامل مهمی است که اجرای طرح‌ها را با موانع و مشکل مواجه کرده‌است. حال این سؤال مطرح است که آیا انتشار اوراق مشارکت مشکلات تاخیر در اجرای طرح‌های صنعت نفت را حل خواهد کرد یا خیر؟
تلاش برای تامین مالی
مشکل تامین مالی طرح‌های نفتی از اواخر دولت هشتم بروز کرد. همان زمان بود که طرح‌های مختلفی از سوی مدیران صنعت نفت کشور برای تامین مالی طرح‌های این صنعت ارائه شد؛ از جمله استفاده از میعانات نفتی صادراتی به‌عنوان پشتوانه برای تامین مالی طرح‌ها، ایجاد بانک صنعت نفت، ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری پارس‌جنوبی و آخرین مورد اوراق مشارکت برای تامین مالی طرح‌های خاص در پارس‌جنوبی.
این طرح‌ها به شکل‌های گوناگون از ابتدای فعالیت دولت نهم مطرح بود و از سوی افراد و شخصیت‌های مختلف در این وزارت یا خارج از آن مورد توجه و حمایت قرار می‌گرفت. اما هیچ‌یک از طرح‌های مطرح‌شده به نتیجه نرسید و مشکلات تامین مالی این صنعت به‌ویژه پارس‌جنوبی ادامه یافت.در انتهای فعالیت دولت نهم، وزارت نفت پیشنهاد داد که بخشی از نیاز سرمایه‌گذاری پارس‌جنوبی از طریق عرضه اوراق مشارکت تامین شود.
این پیشنهاد در بودجه سال 88 از سوی دولت گنجانده شد و با توجه به نگرانی‌های موجود در مجلس این پیشنهاد تصویب شد. براین اساس دولت می‌تواند در سال88 اوراق مشارکت را به میزان یک میلیارد یورو با تضمین وزارت نفت عرضه کند.در جریان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر از سوی برخی مقامات وزارت نفت، مسئله انتشار اوراق مشارکت ارزی و ریالی پیش از مصوبه مجلس مطرح شد و حتی از سوی برخی با اشتباه به‌عنوان توزیع سهام نفت یا واگذاری سهام طرح‌های نفتی و برنامه انتخاباتی تعبیر شد.
این طرح از زمان تصویب مجلس با پیگیری‌های برخی مقامات در وزارت نفت به سطحی رسیده است که در حال حاضر دولت اجرای آن را تصویب کرده و بانک مرکزی نیز به‌طور کلی مجوز انتشار آن را داده است. با وجود این تحولات هنوز مشخص نیست که این طرح تا چه میزان پیش رفته است و چه موقع عملی خواهد شد. ولی به‌نظر می‌رسد که با توجه به نیاز مالی میدان گازی پارس‌جنوبی انتشار اوراق مشارکت به هر شکل باید عملی شود. اما آیا این طرح با موانع و مشکلاتی مواجه خواهد بود؟
موانع اجرای طرح
وزارت نفت با استناد بند 6 ماده واحده قانون بودجه سال‌جاری مجوز انتشار یک میلیارد یورو اوراق مشارکت را دارد. با وجود این مصوبه وزارت نفت عقیده دارد که این میزان کافی نیست و خواهان افزایش رقم اوراق مشارکت است. از همین رو حتی پیشنهاد ارائه اصلاحیه بودجه و متمم بودجه نیز در دولت مطرح شده است.
به‌نظر مسئولان وزارت نفت، از جمله مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس‌جنوبی باید وزارت نفت در طول 3 سال بیش از 12 میلیارد دلار اوراق مشارکت برای توسعه مراحل 15 تا 18 پارس‌جنوبی منتشر کند.
این در واقع بخش اندکی از سرمایه‌ای است که این وزارتخانه برای بهره‌برداری کامل از همه مراحل پارس‌جنوبی لازم دارد. برخی کارشناسان صنعت نفت میزان کل بودجه مورد نیاز برای خاتمه و تکمیل توسعه پارس‌جنوبی را بیش از 50میلیارد دلار برآورد می‌کنند.به اعتقاد اکثر کارشناسان اگر در این زمینه اقدام جدی و اساسی نشود و زمینه‌های اقتصادی برای توسعه پارس‌جنوبی فراهم نشود بدون شک هیچ‌یک از برنامه‌های چشم‌انداز بخش گاز محقق نمی‌شود.
با همه این تلاش‌ها برخی بر این باورند که اگر اوراق مشارکت به میزانی که نیاز است منتشر شود و سرمایه‌های مورد انتظار تامین شود، همه مشکلات حل نخواهد شد.شرایط اجرای طرح‌های نفتی به مجموعه‌ای از ضرورت‌ها نیاز دارد که منابع مالی یکی از آنهاست.در‌واقع انتشار اوراق مشارکت همه مشکلات را حل نمی‌کند.
مدیریت اجرای طرح‌های نفتی در همه سطوح باید از توانایی‌هایی برخوردار باشد که پس از تامین شدن منابع مالی بتواند به نحو درست و در زمان‌بندی مناسبی هزینه شود تا اهداف تعیین شده محقق شود.البته موانع متعدد دیگری نیز وجود دارد که محقق نشدن فروش اوراق مشارکت به میزان مورد انتظار و موانع و مشکلاتی که در راه خرید تجهیزات لازم برای اجرای طرح‌های نفتی وجود دارد، از جمله آنها است.ولی به‌نظر می‌رسد که مدیریت در میان همه موانع از مهم‌ترین موانع باشد که در سال‌های اخیر اهمیت خود را بیش از همیشه در بخش‌های مختلف اقتصاد کشور به‌ویژه صنعت نفت نشان داده است.
در واقع فراهم کردن مدیریت صحیح طرح‌های نفتی راهکارهایی دارد که باید با دقت مورد توجه قرار گیرد.فروش اوراق مشارکت تنها منابعی را براساس برنامه خاصی در اختیار وزارت نفت قرار می‌دهد. ولی این منابع مالی نیاز به مدیریت دارد و مدیران دولتی به‌دلیل ذی‌نفع نبودن در این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است که همه سعی و کوشش خویش را برای بهره‌برداری مطلوب از این منابع صرف نکنند؛ یعنی اگر این طرح، واگذاری سهام برخی طرح‌ها بود با توجه به مشارکت صاحبان سهام در مدیریت آن، احتمال حل معضل مدیریت طرح‌ها تا‌حدی بیشتر می‌شد. ولی آنگونه که گفته شده این طرح تنها به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد تا با خرید هر برگ از سود ریالی معادل 19 درصد و سود ارزی معادل 9 درصد با تضمین وزارت نفت برخوردار شود.
سود در نظر گرفته شده به اعتقاد برخی کارشناسان به میزانی جاذبه دارد که بتواند منابع لازم را جذب کند اما معضل مدیریت را حل نمی‌کند. این معضل در حالی مطرح است که وزارت نفت در تلاش است که میزان اوراق مشارکت منتشر شده را به میزان بی‌سابقه‌ای افزایش دهداما باید توجه کرد که فروش این میزان اوراق مشارکت حتی طی مدت 3 سال نیز با ابهام‌هایی مواجه خواهد بود. انتشار 12 میلیارد دلار اوراق مشارکت حجم مالی بالایی است که بدون شک مدیریت آن و تعهدی که برای کشور در پی دارد بسیار حساس است.
متأسفانه مشخص نیست که چرا طرح‌های دیگری مانند ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری پارس‌جنوبی یا واگذاری سهام طرح‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد. طرح‌هایی که برای حل معضل تامین مالی پارس‌جنوبی ارائه می‌شود بهتر است که از تنوع برخوردار باشد و با این ویژگی امکان جذب سرمایه‌های مختلف را فراهم کند. پیش از این و در زمانی که شرایط اقتصاد جهان بهتر بود و امکان جذب سرمایه خارجی و داخلی فراهم بود انتشار این میزان اوراق مشارکت در بخش‌های مختلف صنعت کشور حتی پتروشیمی در مدت کوتاهی عملی نشد.
بنابراین طرح مذکور تا حدی غیرواقعی به‌نظر می‌رسد و تحقق آن نیز خود به مدیریت و برنامه‌ریزی قوی و کارآمد نیاز دارد که در حال حاضر چنین شرایطی به‌نظر عملی نمی‌رسد.امروز فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد جهان بسیار فراوان و متنوع است. این تنوع انتخاب برای سرمایه‌گذاران با توجه به اینکه سرمایه ترسوست، امید به جذب سرمایه مورد انتظار برای اجرای طرح‌های پارس‌جنوبی را کمی محدود می‌کند.
با توجه به نقش مهمی که صنعت نفت در اقتصاد کشور دارد تداوم تاخیر در اجرای طرح‌های این صنعت به‌ویژه پارس‌جنوبی نمی‌تواند ادامه یابد.وزارت نفت منبع اصلی تامین بودجه سالانه و منبع اصلی تامین انرژی مورد نیاز کشور است. از این جهت باید شرایط جاری در این صنعت و روند اجرای طرح‌های آن با دقت و به شکلی بررسی شود که این وزارتخانه از شرایط فرسایشی خارج شود.انتشار اوراق مشارکت در شرایطی که همه امکانات لازم فراهم نباشد خود می‌تواند به معضل جدیدی تبدیل شود. بدون برنامه‌ریزی مشخص و مدیریت این فرایند نمی‌توان به سادگی و در شرایط جاری طرح‌های گسترده تامین مالی صنعت نفت را عملی کرد.