افرادی که در طول 11 ماه سال، بدن خود را به خوردن سه تا 5 وعده غذایی در روز و یا حتی در برخی مواقع بیشتر از این، عادت داده‌اند حالا باید کم خوری و پرهیز را به بدن خود یادآوری کنند و برنامه غذایی جدیدی را در جهت سلامت جسم و روح شان اجرا کنند.
ماه مبارک رمضان به تعبیر دکتر مسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه، فرصت خوبی است برای اینکه عادات تغذیه خود را از جنبه‌های مختلف فیزیولوژی، اجتماعی و اخلاقی بهبود ببخشیم و به سلامت هرچه بیشتر بدن‌مان کمک کنیم.
- آقای دکتر؛ با توجه به تخصصی که دارید می‌خواهیم برایمان توضیح دهید که روزه و ماه مبارک رمضان بر روی سیستم بدن چه تأثیری می‌گذارد؟
روزه به طور کلی فواید زیادی برای بدن دارد، اما باید مراقب باشیم فقط فواید اثبات شده را درباره آن بیان کنیم. در غیر این صورت ممکن است فواید اثبات نشده، خود به صورت زیان ظاهر شوند، اما نکته‌ای که بیان آن در این جا ضروری است
اینکه همه ما روزه را در درجه اول و بدون توجه به فواید آن برای اطاعت از امر خدا انجام می‌دهیم، اما در کنار این طاعت مشخص است که فواید بسیاری نهفته است. همان‌طور که رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «ثُوموا تَصِحوا » یعنی « روزه بگیرید تا سلامت باشید. »
- به طور کلی بر اساس مطالعات اثبات شده، روزه بر روی کدام مکانیزم بدن تأثیر می‌گذارد؟
روزه در وجوه مختلفی برای سلامتی بدن مفید است که مهم‌ترین آن‌ها دریافت چربی کمتر از سوی روزه‌دار در طول ماه مبارک رمضان است. این دریافت کمتر باعث می‌شود بافت چربی‌های بدن تجزیه و بازسازی شود.
- یعنی این بافت در طول سال تجزیه و بازسازی نمی‌شود؟
اصولاً در بدن، تجزیه و بازسازی مجدد همیشه در همه بافت‌ها برقرار است. به طور مثال عمر هموگلوبین در بدن 120 روز است. البته که بافت‌های چربی هم بر‌اساس این روند بازسازی می‌شوند، اما نیمه عمر آن‌ها طولانی‌تر از سایر مواد به حساب می‌آید. روزه کمک می‌کند بافت چربی شکسته شده و بافت چربی جدید جایگزین آن شود.
- با این حساب، بدن در پایان ماه مبارک رمضان دارای بافت‌های جدیدی خواهد بود...
در واقع بهتر است بگوییم روزه برای بدن همانند یک خانه تکانی است. ما همیشه خانه‌های خود را پاکیزه و مرتب نگاه می‌داریم، اما خانه تکانی عید برای خانه‌های چیز دیگری است. درباره بدن هم همین طور! بدن همیشه در حال تجزیه و بازسازی بافت‌های مختلف است اما فرصت یک ماهه رمضان در هرچه بهتر انجام شدن این کار تأثیر‌گذار است.
- از تأثیرات دیگر روزه بگویید...
وقتی روزه می‌گیریم ظرفیت نگهداری گلیکوژن را در عضلات افزایش می‌دهیم و کمک می‌کنیم تا ذخیره گلیکوژن در عضلات بدن بیشتر از سابق شود.
- گلیکوژن چیست؟
گلیکوژن، مجموعه‌ای از قند گلوکز است که در عضلات و کبد ذخیره می‌شود. این قند می‌تواند تا 300 یا 350 گرم نیز در عضلات ذخیره شود. با توجه به اینکه هر گلوکز به اندازه 4 کالری دارد، پس ما 1400 ذخیره کالری در عضلات و کبد خود خواهیم داشت که در هنگام روزه بودن می‌تواند آزاد شده و مورد استفاده بدن قرار گیرد.
- روزه برای افرادی که دارای فشار خون بالا هستند هم می‌تواند مفید باشد؟
اتفاقاً مورد دیگری را که می‌توان از فواید روزه معرفی کرد، بهبود ترکیب چربی خون است.خون ما از دو نوع چربی تری گلیسیرید و کلسترول تشکیل شده که بخش کلسترول خون شامل دو نوع چربی خوب (HDL) و بد (LDL) است. حال در مطالعات علمی نشان داده شده که به هنگام روزه‌داری، کلسترول خوب(HDL) افزایش و کلسترول بد (LDL) کاهش خواهد یافت.
- این طور که به نظر می‌رسد بدن در طول ماه مبارک رمضان حسابی فعالیت می‌کند، اما برخی افراد معتقدند که ماه مبارک رمضان یک استراحت برای سیستم گوارش به حساب می‌آید!
این موضوع از دسته موارد ناصحیح است که از سوی برخی افراد مطرح می‌شود. واقعیت این است که دستگاه گوارش بدن در طول ماه مبارک رمضان استراحت نمی‌کند و اصلاً به این نوع استراحت نیازی ندارد! حتی جالب است بدانید افرادی که در سحر و افطار پر خوری می‌کنند، نه تنها به دستگاه گوارش خود استراحت نمی‌دهند بلکه فشار زیادی را نیز به آن وارد خواهند کرد.
- علاوه بر این تأثیرات، آیا می‌توانیم به تأثیرات روانی روزه بر نحوه تغذیه نیز اشاره کنیم؟
وقتی ما کمتر غدا می‌خوریم. یاد می‌گیریم پرهیز کنیم و یاد می‌گیریم غذاهایی که از خوردن آن منع شده‌ایم را نخوریم. بدن در حین روزه‌داری در حقیقت پرهیز غذایی را فرامی‌گیرد.
- از جنبه اجتماعی چه طور؟
باید بتوانیم در این ماه 20 درصد از غذای روزانه خود را از سایر ماه‌ها کمتر بخوریم و آن را به مستحقان ببخشیم. در گذشته معتقد بودند که حالا اگر یک وعده از غذای روزانه ما حذف شود، می‌توانیم آن را به همسایه خود بدهیم.
شاید در روزگار فعلی این امکان وجود نداشته باشد که یک وعده غذا را به خانه همسایه‌مان ببریم، اما در واقع وقتی گوشت و مرغ در وعده‌های غذایی ما کاهش می‌یابد به طور غیر مستقیم به محیط زیست خود کمک کرده‌ایم. با این حال باز هم فواید روزه به این موارد خلاصه نمی‌شود، بلکه فایده معنوی آن بسیار مهم‌تر از همه فواید فیزیولوژی آن است.
- و همه این موارد دست به دست هم می‌دهند تا روزه‌داران پس از ماه مبارک رمضان احساس سلامتی بیشتری داشته باشند؟
در واقع احساس خوب افراد، پس از ماه مبارک رمضان را می‌توان صرفاً به دلیل تأثیر معنوی روزه دانست. تقرب الهی در طول ماه مبارک رمضان، باعث ایجاد آرامشی می‌شود. همین آرامش است که باعث می‌شود فرد حس کند دردهایش کاهش یافته یا نسبت به قبل احساس بهتری داشته باشد.
- پس افراد باید در طول این ماه از تمام این فایده‌ها نهایت استفاده را ببرند...
البته ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه تمام افراد از این فواید بهره نخواهند برد. افرادی را می‌بینیم که در پایان ماه مبارک رمضان نه تنها کاهش وزن نداشته‌اند بلکه وزن آن‌ها نسبت به قبل افزایش هم داشته است!
باید توجه داشت که باید در طول این ماه، یک وعده از وعده‌های غذایی مان را حذف کنیم و بر اساس یک ماه روزه درست باید بتوانیم 3 تا 4 کیلو کاهش وزن داشته باشیم که افراد چاق باید تلاش کنند این وزن کاهش یافته دیگر جایگزین نشود.
- با توجه به اینکه ماه مبارک رمضان در امسال همزمان با تابستان است، برای سحر و افطار روزه‌داران چه غذاهایی را توصیه می‌کنید؟
اول اینکه به هیچ عنوان بدون سحری روزه نگیرید! چرا که به هر حال بدن به این انرژی نیاز دارد. می‌توان در سحر یک وعده غذا با ویژگی صبحانه کامل یا ناهار سبک خورد. سالاد گوجه و کاهو تا اندازه زیادی می‌تواند به دیرتر تشنه شدن کمک کند. همین طور نان سبوس‌دار به افراد کمک می‌کند تا دیرتر احساس گرسنگی کنند.
نوشیدن چای را بیشتر از دو یا سه لیوان توصیه نمی‌کنم. درباره افطار هم بهتر است با یک مایع ولرم مثل چای و خرما روزه خود را باز کنند و بعد هم حتماً یک سوپ رقیق در سفره خود داشته باشند. بعد از افطار تا آخر شب هم می‌توانند سهمیه میوه خود را بخورند یا تنقلات سبک در برنامه غذایی خود داشته باشند.
- آیا توصیه می‌کنید افطار با شام جدا باشد؟
این کار به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. اگر افطار و شام از هم جدا شوند، نه تنها خواب خوبی نخواهیم داشت و میل به سحری نداریم بلکه حذف یک وعده غذایی که هدف ما در ماه مبارک رمضان به حساب می‌آید نیز حاصل نمی‌شود.
همشهری جمعه