به گزارش همشهری آنلاین اسب کاسپین با قدمت ۵هزارساله‌اش قدیمی‌ترین نژاد اسب جهان است؛ اسبی که حالا برای ثبت جهانی راهی یونسکو شده‌است. خاستگاه اسب کاسپین در همسایگی دریای خزر است و نقش آن در کتیه‌های تخت جمشید و طاق بستان دیده می‌شود. نگاهی به مستندات نشان می‌دهد که تا سال ۱۳۴۵، اسب کاسپین فقط در ایران وجود داشت و سپس به سایر مناطق جهان از جمله آمریکا و اروپا نیز راه یافت. موضوعی که دغدغه این روزهای هوشنگ افشاری، یکی از پرورش دهندگان قدیمی اسب کاسپین در انزلی است.
او به همشهری می‌گوید: «روستاییانی که اسب کاسپین دارند در قبال مبلغ ناچیزی اسب خود را می‌فروشند و به دست قاچاقچیان می‌سپرند. در حالی که این نژاد مادر اسب‌های جهان است.» او با برپایی جشنواره‌های مختلف برای اسب کاسپین سعی در شناساندن اهمیت آن برای بومیان و بعد همه ایرانی‌ها دارد. افشاری می‌گوید که بومیان با دانستن اهمیت نژاد این اسب، می‌توانند در حوزه پرورش این اسب برای خودشان اشتغالزایی کنند. بعد هم کمپین‌های بنگاه‌های اقتصادی، و برندها برای حمایت از اسب کاسپین به‌عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی خود کمپین ثبت جهانی اسب کاسپین در یونسکو را همراهی کنند.
۴ دهه فعالیت در پرورش اسب کاسپین، تهیه شناسنامه برای آن‌ها و برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که شناساندن اسب کاسپین به سراسر دنیا یکی از دغدغه‌های شماست.
دقیقا همین‌طور است. سر و کار من با اسب و اسبدوانی در تهران بود. در حوزه اصلاح نژاد اسب کار می‌کردم. دهه ۶۰ بود که متوجه شدم اسب اصیل کاسپین در شمال است و برای همین به گیلان آمدم و از سال ۱۳۶۸ به پرروش اسب کاسپین مشغولم. آن زمان هیچ امکاناتی برای داده‌برداری از دی. ان. ای اسب کاسپین و تهیه شناسامه برای آن‌ها نداشتم. دیدن قاچاق اسب کاسپین آزاردهنده‌ترین مسئله برای من بود، آن وقتی می‌دیدم این نژاد اصیل در حال انقراض است.
برای حل این مسئله چه تلاشی کردید؟
با همکاری جهاد کشاورزی توانستیم داده‌برداری را شروع کنیم و برای اسب‌های کاسپین شناسنامه داشته باشیم. تا کنون هم ۱۹ جشنواره بین‌المللی برگزار کردیم که هم برای روستاییان و هم برای علاقه‌مندان محلی برای آشنایی با اسب کاسپین بود. وقتی جشنواره بین‌المللی برگزار می‌شود، شرکت‌کنندگان را به روستاهای گیلان می‌برم تا اسب‌های اصیل کاسپین را در خانه و مزرعه روستاییان ببینند. روستاییان هم متوجه اهمیت سرمایه خود می‌شوند. متاسفانه بارها و بارها دیدم که اسب‌های کاسپین با مبلغ ناچیزی از سوی بومیان فروخته می‌شوند و بعد هم اسب به خارج از کشور قاچاق می‌شود. من همیشه وظیفه خودم می‌دانستم که از این نژاد در حال انقراض حفاظت کنم. در کنار برگزاری جشنواره با روستاییان صحبت می‌کردم تا بیشتر درباره اصالت این اسب بدانند و مجاب بشوند که کاسپین یک اسب اصیل ایرانی است و همه ما مردم ایران در نگهداری از آن مسئولیم.
این‌طور که پیداست حفاظت از اسب اصیل کاسپین فقط با همکاری روستاییان و بومیان ممکن می‌شود.
غیر از این نیست. برنامه‌ای دارم تا با تشکیل تعاونی و عضویت روستاییان گیلانی داده‌برداری از دی. ان. ای اسب‌ها را تکمیل کنیم. زندگی روستاییان به صورت سنتی با اسب کاسپین گره خورده. زمانی که فصل شالیکاری است، اسب‌ها حدود ۳ ماه در کوهستان رها می‌شوند. چون اهالی مشغول شالیکاری هستند و علوفه‌ای برای تعذیه اسب ندارند. نژاد اسبی که در این مدت متولد می‌شود، مشخص نیست و شاید اسب اصیل کاسپین نباشد. در حالی که اگر تعاونی در این مدت خوراک اسب روستاییان را تامین کند و اسب‌های کاسپین با هم جفت‌گیری کنند، نژاد اصیل حفظ می‌شود. برای بسته شدن راه قاچاق اسب کاسپین هم باید بانک اسپرم داشته باشیم و اگر از خارج از کشور خواهان این نژاد بودند، از این راه اقدام کنیم نه اینکه اسب قاچاق شود. می‌بینید که بسته شدن راه قاچاق هم فقط با همکاری روستاییان ممکن می‌شود. الان برخی از اسب‌های اصیل کاسپین را داریم که پدربزرگش در مسابقات اسبدوانی قهرمان جهان است. یا اسب دیگری هست که برادر تنی‌اش قهرمان جهان است. این نمونه باید حفظ شود. تا کنون ۸۸ راس اسب کاسپین ثبت جهانی شده‌است.
اگر بخواهید به تفاوتی بین اسب کاسپین و دیگر اسب‌ها اشاره کنید، چه نکته‌ای بارزتر است؟
اسب کاسپین از حدود ۵۰ هزار سال پیش در کرانه‌های دریای کاسپین زندگی می‌کرده. اسب‌های کاسپین به صورت گله‌ای می‌زیستند. وقتی به جنوب ایران کوچ کردند شدند اسب عرب نام گرفتند. به شرق رفتند و اسب ترکمن شدند. راهی غرب شدند و اسب کرد نام گرفتند. در شرق کره زمین وقتی به دی. ان. ای اسب‌ها می‌رسیم، حدود ۳۰ درصدشان اسب کاسپین هستند. اسب کاسپین کوچک‌تر از گونه‌های دیگر اسب و سوارکاری کودکان و نوجوانان مطلوب‌تر است.
ویژگی‌های اسب کاسپین
اسب کاسپین بدنی متناسب دارد، اما تنومند نیست. به همین دلیل به اسبچه یا اسب مینیاتوری هم معروف است. اسب کاسپین استخوان‌بندی محکم، سم سفت، سر کوچک، چشمان درشت و برجسته، گوش‌های ایستاده و بافاصله و پیشانی محدب، پوست بسیار براق، درخشان و نازک و یال و دم ظریف اما پرپشت و صاف دارد. اسب خزر به رنگ‌های سفید، سیاه، نیلی، خاکستری و قهوه‌ای تیره و روشن دیده می‌شود. طول عمر این اسب در صورت مراقبت و نگهداری درست به ۲۵ تا ۳۰ سال می‌رسد. راه رفتن اسب کاسپین بیشتر به نام شناور معروف است زیرا بسیار با وقار و نرم حرکت می‌کند. بسیار چابک هستند و تحرک بالایی دارند. اسب‌های کاسپین مانند اجداد خود در ایران باستان به کشیدن کالسکه و گاری علاقه دارند. اسب کاسپین با پرونده «اسب کاسپین، مهارت‌های سنتی، پرورش ونگهداری» مهر ماه سال ۱۴۰۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
اسب‌های ایرانی
در ایران نژادهای مختلف اسب پرورش پیدا می‌کنند که هریک براساس تاریخچه و خصوصیاتی که دارند نامگذاری می‌شوند. اسب‌های کردی را به‌خاطر ظاهر زیبایی که دارند می‌شناسند. به تغذیه کمی نیاز دارند و به استقامت بالا مشهور هستند. اسب عرب در گذشته توسط بازرگانان یا به‌خاطر جنگ به نقاط دیگر جهان راه پیدا کرد. اسب قره‌باغ که آن را جزو اسب‌های باستانی ایران می‌دانند، از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و ژنتیکی نسبت به سایر اسب‌های ایرانی وضعیت مناسب‌تری دارد. اسب‌های تالشی به‌خاطر مقاومت بالایی که از خود نشان می‌دهند، در مسیرهای سراشیبی از آن‌ها استفاده می‌شود. مردم تالش برای انجام کارهای خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. اسب بلوچ یا سیستانی، در منطقه سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند؛ ولی به‌خاطر سهل‌انگاری‌های صورت گرفته در معرض انقراض قرار دارد. اسب‌های دره شوری، اولین بار توسط عشایر رام شد و به‌خاطر دم برافراشته و زیبایشان مشهورند.
اسب ترکمن، یکی از اسب‌های محبوب در طول تاریخ کشور است و ۳ نژاد یمود (یموت)، آخال تکه و چناران را شامل می‌شود.
بیشتر بخوانید:
ماجرای باغداری که نخستین باغ پیوندی زیتون را کاشت
نامگذاری جالب برنج‌های جدید ایرانی به نام دختران | برنج‌ها را چگونه صدا می‌کنند؟ ؛ روایت خواندنی نامگذاری ارقام برنج ایرانی
تنها موزه زنده جهان در این نقطه از ایران است + تصاویر