همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: تا حالا عبارت سواد سلامت به گوش‌تان خورده؟ سواد سلامت، یک دانش نسبی و مجموعه‌ای از اطلاعات مرتبط با سلامتی و بهداشت است که به فرد این امکان را می‌دهد که بتواند شرایط جسمانی و روانی خود را از نظر سلامت بررسی و برای مراقبت از آن تلاش کند و در صورت نیاز، راه حل‌هایی را ارائه دهد که با استفاده از آنها، سلامت روحی یا جسمی خود و افراد دیگر را تأمین کند. موضوعی که منجر به افزایش کیفیت زندگی فرد می‌شود.
سواد سلامت لزوما ارتباطی با سواد خواندن و نوشتن و سال‌های تحصیل ندارد. هرچند بی ارتباط هم نیست. معمولا افراد تحصیلکرده در مقایسه با افراد کم‌سواد یا بیسواد، نسبتا سواد بهتری درباره سلامتی و مرافبت درست از آن دارند. همچنین افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند، به دلیل دسترسی بهتر به تکنولوژی و پزشکان و مراکز درمانی و ... امکان ارتقای سواد سلامت را دارند. امکانی که در بسیاری از روستاها وجود ندارد.
افراد دارای سواد سلامت چه خصوصیاتی دارند؟
مطالعات نشان داده که نیمی از جمعیت ایران دچار محدودیت سواد سلامت هستند و این محدودیت در گروه‌های آسیب‌پذیر مثل سالمندان، افرادِ با درآمد پایین، افرادِ با تحصیلات کمتر و بسیاری از زنان خانه‌دار بیشتر است. مساله ای که می‌تواند سلامت آنها و اطرافیان‌شان را از مسیر درست منحرف کند و حتی به خطر بیندازد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۹ مطالعات منتشرشده در این زمینه را که مربوط به فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ بود و روی حدود ۵۰ هزار فرد بزرگسال ایرانی انجام شده بود، منتشر کرد. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که سطح سواد سلامت ایرانی‌ها در سطح مطلوبی قرار ندارد. این مطالعات بیانگر محدود بودن سواد سلامت ۴۴ درصد جمعیت شهری بزرگسال کشور است. یعنی تقریباً از هر دو نفر یک نفر. این مطالعه درصد سواد سلامت محدود در بین زنان و مردان را به ترتیب ۴۲ درصد و ۴۶ درصد برآورد کرده است.
اما افرادی که سواد سلامت بالایی دارند، چه کسانی هستند؟ خیلی ساده است. این افراد درباره بیماری‌های مختلف شناخت نسبی دارند یا اگر بی‌اطلاع باشند حتما در اینترنت جستجو می‌کنند، پیشگیری را بر درمان ترجیح می‌دهند، پرسشگری می‌کنند، به نوشته‌های روی محصولات غذایی توجه و دقت دارند، دستورات نوشته‌شده روی داروها را حتما می‌خوانند، مهارت کمک‌های اولیه را دارند و درباره توانایی انتخاب سبک زندگی مناسب دانش قابل قبولی دارند. در مقابل، سواد سلامت پایین، نتایج سلامتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد،باعث ایجاد خطاهای دارویی می‌شود، هزینه‌های درمان را بالا می‌برد، کیفیت درمان را کاهش می‌دهد و ... .
البته درست است که سطح سواد عمومی در شهرها بالاتر است، اما این به معنای بالا بودن سواد سلامت نیست. بسیاری از افراد به دلیل زندگی پرمشغله شهری و دسترسی آسان به اطلاعات نادرست، قادر به تفکیک اطلاعات صحیح از ناصحیح نیستند. روستاها هم که جای خود دارند.
اما برای ارتقای سواد سلامت جامعه چه باید کرد؟ در این گزارش مهم‌ترین نکات در این خصوص را مطرح می‌کنیم.
آموزش از طریق رسانه‌ها: رسانه‌های جمعی از جمله تلویزیون، رادیوف اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ابزارهای مؤثری برای آموزش سلامت هستند. برنامه‌های آموزشی، مستندها و تبلیغات عمومی که اطلاعات دقیقی در مورد مسائل بهداشتی، تغذیه صحیح و فعالیت‌های بدنی ارائه می‌دهند، می‌توانند تأثیر بسزایی در افزایش آگاهی مردم داشته باشند. این نوع آموزش باید به زبان ساده و قابل فهم برای همه اقشار جامعه ارائه شود.
توسعه آموزش‌های دیجیتال: ایجاد اپلیکیشن‌های موبایلی و سایت‌های آموزشی که اطلاعات سلامت معتبر را در اختیار مردم قرار می‌دهند، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سواد سلامت ایفا کند.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی: سازمان‌های دولتی و غیردولتی می‌توانند کارگاه‌های آموزشی مرتبط با سلامت عمومی را در محلات مختلف شهری برگزار کنند. این کارگاه‌ها می‌توانند روی موضوعات خاصی مانند پیشگیری از بیماری‌های مزمن، تغذیه سالم و مدیریت استرس تمرکز کنند.
ایجاد سیستم‌های مشاوره سلامت در درمانگاه‌ها: همکاری با بخش بهداشت و درمان: پزشکان، داروسازان و دیگر متخصصان سلامت می‌توانند نقش مهمی در آموزش سلامت به شهروندان داشته باشند. ایجاد سیستم‌های مشاوره سلامت در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها و تشویق مردم به پرسش درباره مسائل بهداشتی می‌تواند به افزایش سواد سلامت کمک کند.
ارتقای سواد سلامت در روستاها
در مناطق روستایی ایران، چالش‌ها نسبت به شهرها متفاوت هستند. دسترسی محدودتر به امکانات بهداشتی، سطح پایین‌تر آموزش و فقر فرهنگی در برخی مناطق می‌تواند مانعی برای ارتقای سواد سلامت باشد. برای افزایش سواد سلامت در روستاها، راهکارهای متفاوتی باید در نظر گرفته شود:
آموزش از طریق خانه‌های بهداشت: خانه‌های بهداشت در روستاها یکی از بهترین مراکز برای ارتقای سواد سلامت روستاییان هستند. بهورزان و کارکنان خانه‌های بهداشت می‌توانند به‌عنوان مراجع قابل‌اعتماد، آموزش‌های ساده و مؤثری در زمینه‌های مختلف سلامت ارائه دهند. افزایش تعداد بهورزان و تقویت سیستم آموزشی آنها می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر بهبود سواد سلامت داشته باشد.
استفاده از روش‌های آموزشی سنتی: در بسیاری از روستاها هنوز روش‌های سنتی آموزشی مانند جلسات گروهی، مساجد و اجتماعات محلی خود را دارند. برگزاری جلسات آموزشی در این محیط‌ها به ویژه با حضور متخصصان سلامت و بهورزان می‌تواند به ارتقای آگاهی روستاییان کمک کند. این جلسات می‌توانند به‌طور ویژه روی مسائل بهداشتی رایج در روستاها مانند بیماری‌های انگلی، بهداشت فردی و تغذیه مناسب تمرکز کنند.
تولید محتوای آموزشی بومی‌سازی‌شده: یکی از مشکلات مناطق روستایی، ناآگاهی از منابع مناسب آموزشی است. تولید محتوای آموزشی که به زبان ساده و متناسب با فرهنگ محلی باشد، می‌تواند به روستاییان کمک کند تا مفاهیم سلامت را بهتر درک کنند.
حالا که این گزارش را خواندید، بهتر است به این موضوع فکر کنید که به سواد سلامت خود چه نمره‌ای می‌دهید؟ اگر سواد سلامت پایینی دارید، نگران نشوید. فقط باید ذهن پرسشگری داشته باشید، جزئیات سلامت جسم و روح برایتان اهمیت داشته باشد، درباره بیماری‌های شایع (مثل فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، تیروئید و ...) که هر روز درباره آنها می‌شنوید، کمی اطلاعات جمع کنید، و برای حفظ سلامت‌تان بیشتر از قبل تلاش کنید.