پایتخت ایران سال‌هاست که شکل‌و‌شمایل متفاوتی پیدا کرده و هر روز پیچیدگی‌های بیشتری پیدا می‌کند. انگار همین دیروز بود که خط مترو از زیر سبزه‌میدان تاریخی رد شد و تاریخ را به تکنولوژی پیوند زد، یا برج‌میلاد زیر آسمان همین شهر قد علم کرد تا سلام تهرانی‌ها را به خورشید برساند.
حالا شهر دوست‌داشتنی کوهپایه‌های البرز در آستانه تجربه روزهای جدیدتری قرار گرفته است؛ روزهایی که در آن، لب دریاچه رفتن دیگر مستلزم سوار ماشین شدن و جاده‌پیمایی و دست‌و‌پنجه نرم کردن با مرگ در راه رسیدن به شمال نیست، روزهایی که دریاچه را می‌شود با یک بلیت دوسفره مترو تجربه کرد، روزهایی که بی.آر.تی با خودش هوای دریا را می‌آورد!
صحبت از طرح عظیم احداث دریاچه مصنوعی چیتگر در منطقه22 شهرداری تهران است؛ طرحی که دمار از روزگارمان درمی‌آید تا بتوانیم مسئولان را برای چند‌جمله حرف زدن راجع‌به آن راضی کنیم. پاروها را از پشت‌بام پایین بیاورید، روزگار انگار موج‌سواری در قلب تهران دودآلود را برای آینده‌مان تقدیر کرده‌است!
40سال پیش، در همین روز!
اگر همشهری‌زندگی هم جزو آن دسته از نشریاتی بود که دهه‌های متمادی از انتشارش می‌گذشت، حالا ما می‌توانستیم همین‌جا برای‌تان بنویسیم که چهل‌سال پیش، در چنین روزی گزارش مبسوطی از ریخته شدن طرح احداث دریاچه مصنوعی در تهران، به قول آن‌روزی‌ها به طبع رسیده است، اما چون پروژه‌های شهری در آن روزگاران مشمول چنین چتر گسترده‌ای از خبررسانی نبودند، حالا ما باید در سال88 خورشیدی برای‌تان بگوییم که ایده احداث دریاچه مصنوعی در تهران، اولین بار در طرح جامع سال1349 که اولین طرح جامع شهر تهران بود، گنجانده شد.
این موضوع پس از آن‌که از دیدگاه توسعه شهری مدنظر شهرسازان قرار گرفت، از همان سال‌ها تا اوایل دهه70 مسکوت ماند. با این همه، اگرچه این طرح دوباره در سال70 در دستور‌کار شورا قرار گرفت، اما باز‌هم اتفاق خاصی برای آن نیفتاد تا دو‌سال پیش که نهایتاً در طرح جامع سال86 دیده‌شد و مسئولان تصمیم‌گرفتند با محوریت همان طرح سال49 و با توجه به‌مختصات متفاوت جغرافیایی منطقه22 شهرداری تهران، آن را مجدداً به جریان بیاندازند.
این بار اما خبری از غفلت و فراموشی نبود تا ظرف دو‌سال، گام‌های بسیار‌مهمی برای تحقق این مهم برداشته‌شود؛ به‌طوری که اکنون کلید خوردن احداث دریاچه پایتخت در آستانه تحقق است.
چرا تهران دریاچه می‌خواهد؟
این سوال مهمی است که سعی کردیم آن را از همان ابتدا، با منبع اصلی اطلاعاتی‌مان یعنی آقای مهندس حسین مرادی، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری منطقه در‌میان بگذاریم: «آن‌چه امروز باعث نیاز تهران به یک‌دریاچه با این ابعاد شده، همان ضرورت‌های سال49 است، با این تفاوت که حالا پایتخت این احتیاج را بیشتر از گذشته حس می‌کند.
جریان از این قرار است که تهران سال‌هاست با آلودگی هوا دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بنابراین تامین رطوبت لازم در هوای پایتخت ضرورت اجتناب‌ناپذیری است. با توجه به جهت وزش بادهای تهران از جنوب‌غربی به شمال‌شرقی، احداث دریاچه مصنوعی در مکانی که درنظر گرفته‌شده، می‌تواند این رطوبت را تامین و به تهران در راه رسیدن به هوای پاک‌تر کمک کند».
این اما همه محاسن دریاچه برای پایتخت‌نشینان نیست: «بحث اقتصادی هم مطرح است. علاوه‌بر شکل‌گیری چهارباغ در این منطقه که می‌تواند به سامان‌دهی برخی اصناف سرگردان کمک کند، بحث درآمدزایی از ناحیه صورت‌دهی تفرجگاه‌ها و گردشگاه‌ها هم مطرح است. در کنار این می‌توان به قضیه جذب مسافر و سیاح هم اشاره‌کرد. چنان‌چه می‌دانید، تهران با فقر مراکز تفریحی روبه‌روست و احداث دریاچه‌ای با این مختصات می‌تواند به از میان رفتن این کاستی، تا حدودی کمک کند». این‌ها را که می‌شنویم، احساس می‌کنیم زندگی در تهران بدون «دریاچه چیتگر» چه‌قدر سخت است، نه؟!
گزارش تفصیلی دریاچه 350هکتاری آماده است
اما حالا رفته‌رفته طرح احداث دریاچه چیتگر، از یک رویای خام بیرون می‌آید و رنگ‌و‌روی عملیاتی شدن به‌خود می‌گیرد. شرکت آبخیزداری از زیرمجموعه‌های جهاد کشاورزی به دلیل آشنایی‌هایی که با منطقه داشت، به عنوان مشاور طرح انتخاب شد. از سال82 تاکنون، مطالعات جزیی و دقیق از سوی مشاور صورت گرفته و امروز پرونده بررسی‌ها تکمیل شده‌است.
در این طرح سعی شده تا کلیه نقاط‌ضعف و نگرانی‌ها به‌طور‌دقیق مورد‌ارزیابی قرار گیرد تا نقطه ابهامی باقی نماند. از جمله مسایلی که توسط مشاور مورد‌بررسی قرار گرفت، چگونگی آبگیری دریاچه، نفوذپذیری آب آن، تاثیراتش بر آب‌های زیرزمینی، نگرانی‌های مربوط به آب پشت‌سد و... می‌شد که اکنون تکلیف همه آن‌ها روشن شده است».
شما فکر می‌کنید دریاچه مورد‌نظر چه مختصاتی داشته‌باشد؟ بعید است عظمت آن را قبل از دیدن بتوان باور کرد: «350هکتار زمین برای احداث دریاچه درنظر گرفته شده است که حدود 220هکتار آن آبگیری می‌شود و بقیه اراضی با غلبه فضای باز و سبز، در خدمت طرح‌های حاشیه‌ای و تکمیلی قرار می‌گیرد».
آب دریاچه، این‌جوری تامین می‌شود
بدون‌تردید اولین سوالی که در مورد آبگیری 220هکتار از مساحت دریاچه چیتگر به ذهن متبادر می‌شود، مربوط به تامین آب آن است. شما فکر می‌کنید محتویات چنین دریاچه غول‌پیکری، چگونه تامین می‌شود؟ «حجم عمده آب دریاچه از طریق رود دره‌کن تأمین خواهد‌شد. هم‌چنین با توجه به مطالعات صورت‌گرفته، بخش دیگری از آب مورد‌نیاز به‌وسیله احداث سد در بالادست رودخانه تامین می‌شود. هم‌چنین حوزه‌های آبریز شمال منطقه و نیز چاه‌های عمیق موجود، از دیگر منابع تامین آب هستند که با توجه به تدابیر اندیشیده‌شده، به نظر می‌رسد برای آبگیری کافی باشند».
فعالیت‌های عمرانی امسال، آبگیری سال آینده
اما حتماً برای سامان‌دهی چنین پروژه عظیمی، گروه‌های مختلف در‌صدد رفع مشکلات ریز و درشت هستند. معاون شهرسازی شهرداری منطقه در این مورد سخن می‌گوید: «در‌حال‌حاضر حجم زیادی از مشکلات مربوط به تملک حل شده‌است. بخش قابل‌توجهی از اراضی مدنظر ما در اختیار نیروهای مسلح بود که توافق‌های رضایت‌بخشی با آن‌ها حاصل شده‌است.
بخش دیگری هم مربوط به مشکل املاک افراد حقیقی و حقوقی می‌شد که در‌حال رفع است. به‌طور‌کلی در‌حال‌حاضر حدود 30 تا 40درصد املاک باقی‌مانده که با توجه به اقداماتی که انجام داده‌ایم، به‌زودی این مساله هم حل می‌شود. ضمن این که رایزنی‌ها ادامه دارد و فراخوان نیز داده‌ایم که همه این‌ها حل مسایل را تسریع می‌کند».
به این ترتیب، لابد باید به همین زودی‌ها منتظر کلید خوردن پروژه باشیم: «در واقع فعالیت‌های عمرانی شروع شده و می‌توانیم امیدوار باشیم که آبگیری هم از سال آینده آغاز شود. با نهادها و نیروهای گوناگون در حال رایزنی و انجام هماهنگی‌های لازم هستیم. در‌حال‌حاضر با وزارت نیرو تا حدی به‌توافق رسیده‌ایم.
موضوع با صاحبان اراضی اطراف هم هماهنگ شده است تا کلیه حقابه در اختیار شهرداری قرار بگیرد. در عین حال به‌نظر می‌رسد مشکلی برای شروع آبگیری از سال آینده باقی نباشد». مهندس اما به‌رغم اصرارهای ما حاضر نمی‌شود زمانی تقریبی را برای بهره‌برداری پیش‌بینی کند: «نه، واقعا نمی‌شود تاریخ گفت. بحث بهره‌برداری منوط به مرتفع شدن مسایل گوناگونی مثل تملک یا ایجاد بستر و اجرای سد در جنوب دریاچه است. به همین جهت نمی‌شود حتی تاریخ تقریبی را اعلام کرد».
ادامه محور رسالت و برج‌میلاد آبی!
اما یکی از خارق‌العاده‌ترین اتفاقاتی که قرار است در حاشیه احداث این دریاچه مصنوعی رخ بدهد، عبور ادامه محور رسالت از زیر دریاچه است! این رخداد که در صورت اجرایی شدن، اولین نمونه در ایران خواهد بود، مهندس مرادی را وامی‌دارد تا از تعبیری جالب برای تفسیر آن سود ببرد:
«در واقع می‌توان گفت با نهایی شدن این ایده‌ها، دریاچه چیتگر نیز مثل برج‌میلاد به یکی دیگر از شاخصه‌های شهری پایتخت تبدیل خواهد شد». و ما اسمش را می‌گذاریم برج‌میلاد آبی! اما بد نیست جزییات بیشتری در مورد چگونگی ادامه محور رسالت از زیر دریاچه بخوانید: «در طرح اولیه قرار بود ادامه محور رسالت از جنوب دریاچه بگذرد، اما با توجه به مشکلاتی که این مسیر برای بناهای موجود و درخت‌های حاشیه پارک چیتگر داشت، در طرح بازنگری مقرر شد ادامه محور از روی دریاچه رد شود که البته بنا به دلایل زیست‌محیطی، این موضوع نیز مصوب نشد.
در نهایت قرار بر این شد که محور رسالت از زیر دریاچه عبور کند که امیدواریم با عملیاتی شدن آن، این طرح شکیل و استثنایی در این مجموعه اتفاق بیفتد. اما آیا عبور این محور از زیر دریاچه گران‌تر نیست؟ «نه، به هیچ وجه. اتفاقا اگر محور از بالای دریاچه ادامه پیدا می‌کرد، با توجه به ارتفاع‌گیری پروژه، می‌توانست هزینه‌های بیشتری هم در‌پی داشته‌باشد».
دسترسی به دریاچه؟ خیلی راحت!
با نهایی شدن احداث دریاچه و نیز تفرجگاه‌های اطراف آن، شاید مهم‌ترین مساله‌ای که برای شهروندان مطرح می‌شود، بحث دسترسی به این پروژه است: «از این راحت‌تر امکان ندارد. هم‌اکنون 4ایستگاه فعال مترو در این منطقه وجود دارد که شهروندان را از سراسر تهران می‌تواند به این طرح متصل کند. گذشته از آن ادامه محور شهیدهمت و رسالت و نیز آزادراه تهران – کرج و آزادراه تهران–شمال هم می‌تواند در این زمینه راه‌گشا باشد». خلاصه این‌که انگار قرار نیست آب توی دل‌تان تکان بخورد، خودتان را برای یک دریاچه‌نوردی مفصل آماده کنید، لطفا!