هم او که اگر تقویت ارتش و افزایش توان توپخانه ایران در برهه‌ای از زمان محصول اول صدارتش بوده، حتما در دوران آرامش، حفر چاه‌های متعدد و قنات‌های عمیق را باید بخش طلایی کارنامه‌اش دانست، بی‌چون و چرا. جالب این‌جاست که اصرار حاجی‌میرزا -که حالا خیلی‌هایمان به‌نام «حاجی‌میرزا آغاسی» می‌شناسیم‌اش- بر حفر قنات‌های متعدد چنان بود که چندین مثل و نکته پر‌مغز را هم در ادبیات پارسی به‌ثبت رساند.
خاطرتان باشد، داستان آن مقنی که از حاجی‌میرزا آغاسی شنیده بود، «این چاه اگر برای ما آب نداشته‌باشد، برای تو نان که دارد» را یک‌بار دیگر همین‌جا آورده بودیم.
حالا در آستانه افتتاح بزرگ‌ترین پروژه شهری تاریخ تهران - گشایش تونل‌توحید - هم چون سخن به نقب‌زدن در دل زمین و گذرکردن از عمق شهر می‌رود، باز این شیرین‌نکته‌های به‌جای‌مانده از حاجی‌میرزا آغاسی‌اند که در قالب کلمات، ذهن را به اندیشه وا‌می‌دارند.
بر صفحات تاریخ نوشته‌اند: «مساله اصلی در دوران صدارت حاجی‌میرزا این بود که چون امروز توانمندی‌هایی مانند موتور پمپ و دستگاه‌های مکنده چاه وجود نداشت ،به‌همین‌دلیل علی‌رغم حفر چاه‌های متعدد و قنات‌های عمیق، کشیدن آب با مشکل مواجه بود و پر از اشکال. چنان‌که خصوصا در مناطقی چون شمیران دقایقی طول می‌کشید و نفس‌هایی به شماره می‌افتاد تا دلوی به اعماق چاه رفته و اندکی آب بالا بیاورد.
آبی که تنها کفاف دهان تشنه و پیکر عرق‌ریزان همان را می‌داد که به جان کندن، بیرونش کشیده بود!» این اوضاع و احوال، چون گزارش به میرزا رسید و جماعت باز مانده بودند حیران که این دردسر هر‌روزه و مشکل را چگونه حل کنند، تدبیری به‌کار آمد و ایده‌ای که هنوز مصداق کار پر‌منفعت و مداوم است.
حاجی دستور داد، سر طناب را که بر روی چرخ چاه قرار دارد به یکدیگر گره‌زده و چندین دلو در فواصل معین به طناب ببندند. با این ایده بود که دلوها پشت‌سر هم و یک‌به‌یک تا ته چاه می‌رسیدند و یک‌به‌یک در نهر مجاور خالی می‌شدند. پس نه وقفه‌ای بود و نه زور کم‌حاصلی! «دلو حاجی‌میرزا» از آن پس شد تعریف آن‌ها که قدرت حرکت بسیار دارند، کمترین کار بی‌حاصلی را صورت نمی‌دهند و لحظه‌لحظه از خیر و برکت حرکت‌شان، دیگران نفع می‌برند.
اما به گمان‌مان در مخیله حاج‌میرزا آغاسی هم نمی‌گنجید که سال‌ها بعد، هزاران متر از دل خاک تهران مسیری شود برای تردد ملت و میلیون‌ها تن خاک را به شبانه‌روز بیرون بکشند تا راهی گشوده شود و عمرهایی به بطالت نگذرد. آن دوره را اگر به دوره «دلو حاجی‌میرزا» شناخته‌اند،
حالا باید فصلی جدید برای پایتخت تعریف کرد از قنات‌هایی که حرکت در آن‌ها جاری خواهد شد، از رسالت و توحید گرفته تا نیایش و صدر، از امیرکبیر و امین‌حضور تا کردستان و یادگار. خلاصه آن‌که بر ریسمان حرکت و تحرک و زندگی، دلوها بسته‌اند و حرکت دایم است بی‌وقفه و مدام. از صدقه سر فرزندان همین خاک که گفتیم قدرت حرکت بسیار دارند، کمترین کار بی‌حاصل صورت نمی‌دهند و لحظه‌لحظه از خیر و برکت حرکت‌شان، دیگران نفع می‌برند.
همشهری مسافر
