همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: از کودکان، همواره به عنوان برکت زندگی و سرمایه‌های آینده جامعه یاد می‌شود و آن‌ها برای رشد و بالندگی خود، نیازها و در مفهوم دقیق‌تر حقوقی دارند که باید به درستی به آن پرداخت. بخشی از نیازهای کودکان، در علاقه ذاتی این گروه سنی برای دانستن تازه‌های جهان پیرامون آن‌ها و مفاهیم گسترده زندگی نهفته است که در این زمینه، ادبیات، خاصه ادبیات کودک که با روحیه و علایق بچه‌ها سازگاری بیشتری دارد، ظرفیت بی‌بدیلی محسوب می‌شود که نویسندگان، شاعران و فعالان ادبی زیادی در این بخش نقش‌آفرینی کرده و یادگاری ارزشمندی از خود در حوزه ادبیات کودک به یادگار گذاشته‌اند. همزمان با ۱۶ مهر ماه، روز جهانی کودک، زندگی و کارنامه تعدادی از چهره‌های شاخص ادبیات کودک را با هم مرور می‌کنیم.
- جبار باغچه‌بان، پیشگام ادبیات کودکان
جبار باغچه‌بان، نام آشنایی در دنیای کودکان است که تقریبا عمر حرفه‌ای خود را صرف ساختن جهان بهتر برای کودکان کرد. از او که بنیانگذار نخستین کودکستان و مدرسه ناشنوایان ایران است، به عنوان نخستین نویسنده و ناشر کتاب کودک در ایران هم یاد می شود. این چهره برجسته ادبیات کودکان علاوه بر کتاب‌های آموزشی الفبای فارسی در زمینه داستان و نمایشنامه‌نویسی و اجرای نمایش در کانون‌های آموزشی هم کوشا بود. باغچه‌بان می‌کوشید تا به کمک ادبیات، مهارت کودکان را در استفاده از حواس پنجگانه ارتقا بخشد، تا آن‌ها خوب ببینند، خوب بشنوند و در آینده بتوانند خوب بخوانند. در این راستا به نوشتن داستان‌ها و نمایشنامه‌هایی به زبان ساده، روان و قابل لمس برای کودکان همت گماشت. از آثار ادبی باغچه‌بان برای کودکان می‌توان به نمایشنامه‌های «خُرخُر»، «خانم خزوک» و «بابابرفی» اشاره کرد.
- مهدی آذریزدی، پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران
از چهره‌های بی‌ادعا، اما اثرگذار ادبیات کودک و نوجوان در ایران است که آثارش با گذشت چندین دهه هنوز هم در ردیف کتاب‌های پرمخاطب در میان کودکان و نوجوانان ایرانی به حساب می‌آید. آذریزدی زمانی که در یک کتابفروشی مشغول کار بود، با ادبیات آشنا شد. او با خواندن کتاب‌های فراوان با فن نویسندگی آشنا شد و سپس تصمیم گرفت داستان‌هایی را که می‌خواند به زبان کودکانه بازنویسی کند. در سال ۱۳۴۳ برای نگارش کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» از سازمان جهانی یونسکو جایزه دریافت کرد. همچنین کتاب‌های او بارها از طرف شورای کتاب کودک به‌عنوان کتاب برگزیده سال معرفی شده‌اند. او اولین نویسنده‌ای است که در ایران به فکر نوشتن داستان برای کودکان و نوجوانان افتاد. به همین دلیل عنوان «پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران» را به او داده‌اند، همچنین به خاطر آثار ارزشمند او در حوزه کتاب کودک، روز درگذشت او به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌گذاری شده است.
- منوچهر احترامی، خالق آثار طنز در ادبیات کودک
آثار طنز منوچهر احترامی برای کودکان ایرانی چنان جذاب و دلنشین بوده و هست که باعث شده تیراژ کتاب‌های او از مرز ده میلیون نسخه هم بگذرد. او در مدارس مروی و دارالفنون دوران تحصیل را طی کرد و از دانشکده حقوق دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد، حقوق‌دانی که هرگز به کار وکالت نپرداخت و علاقه‌اش به نویسندگی سبب شد تا نامش به‌عنوان نویسنده و طنزپرداز در تاریخ ادبیات ایران ماندگار شود. سال‌ها به عنوان طنزنویس با نشریات مختلف همکاری داشت. وی طنزنویسی را به‌طور جدی از سال ۱۳۳۷ با مجله توفیق آغاز کرد و با مطبوعات دیگر و نیز رادیو و تلویزیون هم همکاری داشت نام‌های مستعاری همچون «م. پسرخاله» و «الف ـ اینکاره» دارد. او در دوران حیاتش بیش از پنجاه عنوان کتاب برای کودکان منتشر کرده است. «دویدم و دویدم»، «حسنی نگو یه دسته گل»، «مهمان‌های ناخوانده» و «فیل اومد آب بخوره» از آثار او است.
- هوشنگ مرادی کرمانی، خالق قصه‌های مجید
در میان نویسندگان ایرانی که برای کودکان و نوجوانان داستان می‌نویسند، نام هوشنگ مرادی کرمانی بیش از دیگران در ایران و جهان مطرح است، شاید به واسطه اقتباس‌های متعددی از آثارش باشد که مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی زیادی بر اساس داستان‌های او ساخته و نمایش داده شده است. در سال ۱۳۴۹ یا ۱۳۵۰ اولین کتاب داستان او «معصومه» حاوی چند قصه متفاوت و کتاب دیگری به نام «من غزال ترسیده‌ای هستم» به چاپ رسیدند. اولین جایزه نویسندگی‌اش به خاطر «بچه‌های قالی باف خانه» بود که در سال ۱۳۵۹ جایزه نقدی شورای کتاب کودک و جایزه جهانی اندرسن در سال ۱۹۸۶ را به او اختصاص داد. مرادی‌کرمانی شرح زندگی‌اش را در کتاب بی‌نظیر «شما که غریبه نیستید» با سادگی و زیبایی هرچه تمام‌تر نوشته است. آثار وی به زبان‌های مختلفی مانند آلمانی، اسپرانتو، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، هلندی، عربی، ارمنی و هندی ترجمه شده‌اند. «قصه‌های مجید»، «شما که غریبه نیستید» و «مربای شیرین» از نوشته‌های او است.
- مصطفی رحماندوست، شاعر صد دانه یاقوت
نام مصطفی رحماندوست هم با ادبیات کودک گره خورده و شعر معروف او برای کودکان با عنوان«صد دانه یاقوت دسته به دسته» را چندین نسل از کودکان ایرانی به یاد دارند. او به عنوان مدیر مرکز نشریات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مدیر مسئول نشریات رشد، سردبیر رشد دانش آموز، سردبیر و پدیدآورنده سروش کودکان و نوجوانان، سردبیر مجله شهرزاد قصه گو فعالیت داشته است. رحماندوست، علاوه بر این، مدرس داستان‌نویسی و قصه گویی و ادبیات کودکان و نوجوانان در دانشگاه‌ها هم بوده است. او همچنین اقدام به تأسیس و راه‌اندازی پایگاه اینترنتی «کتابخانه ملی کودک و نوجوان ایران» کرد و توانست تا دهمین سال شروع به کار این پایگاه متن کاملی از بیست و چهار هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان را برای پژوهشگران قابل دسترسی کند. «فوت کوزه‌گری»، «ترانه‌های نوازش»، «ترانه‌های نیایش»، «لالایی‌ها»، مجموعه شعرهای «قصه‌های پنج انگشت» و غیره از آثار به یاد ماندنی او است.
- محمدرضا سرشار، صدای آشنای ادبیات کودک
بسیاری از کودکان و حتی خانواده‌های ایرانی، محمدرضا سرشار، مشهور به «رضا رهگذر» را با صدای گرم و دلنشین او در برنامه رادیویی«قصه ظهر جمعه» می‌شناسند. سرشار همچنین محقق و نویسنده پرکار و پرمخاطب در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم هست و مجموع شمارگان آثارش به ۶ میلیون جلد می‌رسد. آثار سرشار تاکنون، دست کم ۲۶ جایزه را در سطح کشور به خود اختصاص داده و برخی از آن‌ها در داخل و خارج کشور به زبان‌های انگلیسی و اردو، ترجمه شده است. نشریه بین‌المللی who is who در سال ۱۳۷۳، نام وی را به عنوان یکی از مشاهیر فرهنگ ایران به ثبت رساند. کتاب‌های«جایزه»، «آنجا که خانه‌ام نیست»، «مجموعه قصه‌های انقلاب»، «اگر بابا بمیرد»، «اصیل آباد»، «گرداب سکندر»، «قصه‌های ببر»، «هستم اگر می‌روم»، «مهاجر کوچک»، «غیر از خدا هیچکس نبود»، «شهری که مردم آن با زانو راه می‌رفتند»، از آثار شاخص او به شمار می‌آیند.
- امیرحسین فردی، سه دهه سکاندار «کیهان بچه‌ها»
در میان چهره‌های فعال ادبیات کودک و نوجوان در مطبوعات ایران، امیرحسین فردی، جزو نویسندگان قدیمی و باسابقه محسوب می‌شود که بیش از سه دهه مدیریت مجله «کیهان بچه‌ها» را عهده دار بود. عضویت در شورای داستان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مدیریت کارگاه قصه و رمان حوزه هنری از سوابق اجرایی وی است. وی از مؤسسان کتابخانه مسجد جوادالائمه(ع) در سال ۱۳۵۳ و تشکیل شورای نویسندگان آن مسجد است که در ادامه به حوزه هنری پیوستند و از ستون‌های اولیه این نهاد بودند. بعدها با تشکیلاتی شدن حوزه هنری و پیوستن آن حوزه به سازمان تبلیغات اسلامی به‌طور مستقل به ادامه فعالیت پرداختند. علیرضا متولی زندگی‌نامه شخصی و حرفه‌ای وی را در قالب یک زندگی‌نامه داستانی توسط انتشارات مدرسه برهان منتشر کرده است. کتاب‌های «گرگ سالی»، «کوچک جنگلی»، «خسته نباشی گل بهار»، «قصه‌های گل بهار»، «روزی که تو آمدی»، «میرزا کوچک خان»، «یک دنیا پروانه» از او منتشر شده است.