اینجا بزرگترین بندر صیادی ایران است | از رسم نیایش دریا و جشن صید چه می دانید؟

به گزارش همشهری ‌آنلاین پاییز پر ترددترین فصل صادرات ماهی و میگو از بندر دیر است؛ بزرگترین بندر صیادی کشور در بوشهر که ۲۰۸ کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد. سه اسکله اصلی معروف بندر دیر، صادرکننده و تامین‌کننده ماهی و میگو به داخل و خارج کشور است. آثار و ابنیه تاریخی بر جای مانده مثل قلعه‌ها، سدها و از گذشته‌ پر رونق و ارتباطات بازرگانی و تجارتی صیادان بندر دیر با سرزمین‌های دوردست هند، چین، بین‌النهرین و حتی بخش‌هایی از آفریقا نشان دارد. قدمت بندر دیر موجب شده است تا صیادان به آیین‌های کهن صیادی در این بندر پایبند باشند. ناخدا «عباس بدیعی» که اکنون ۷۷ سال دارد و ۶ دهه از عمرش را روی آب به صیادی در بندر دیر سپری شده، برخی از این رسم و رسوم را برای ما روایت می‌کند.

طلب برکت از دریا

ناخدا بدیعی می‌گوید که خیلی از رسوم دیگر اجرا نشد و از یاد او هم رفته است. اما برخی رسوم به قدری زیبا و ماندگار بوده که هنوز هم اجرا می‌شود. می‌گوید: «اول صیادی با نام و یاد خدا بود و تا آخر ادامه داشت. صیادان می‌گفتند هر چقدر خدا بخواهد صید خواهیم داشت.» پیش از آغاز فصل صید، صیادان قایق‌های خود را به دریا می‌بردند و با مراسمی که اغلب همراه با دعا و نذر است، قایق‌ها را تمیز و آماده می‌کردند. این آیین به‌نوعی طلب برکت از دریا و حمایت از صیادان در برابر مخاطرات دریاست. صیادان دیر پیش از شروع فصل صید، نذری‌هایی مثل ذبح قربانی و پختن غذا می‌دادند و از دریا و خداوند برکت و امنیت در سفرهای دریایی خود طلب می‌کردند.

هله‌مالی

«صیادان وقتی تور را می‌کشیدند یا موقع صیادی با هم اشعاری می‌خواندند مخصوص بوشهر است.» ناخدا بدیعی این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «حالا که دیگر دریا نمی‌روم بیشتر از همه دلم برای هله‌مالی تنگ می‌شود.» در بوشهر به گونه‌ای خواندن اشعار که زمان تورکشی، بادبان‌کشی، لنگرکشی و راهی کردن لنج به دریا و تخلیه لنج نیمه‌خوانی می‌گویند. در نیمه‌خوانی، یک نفر به نام سرخوان بیت یا واژه‌هایی را می‌خواند و بقیه با ترجیع‌بندی مانند هله، هله‌مالی پاسخ او را می‌دهند و این رسم به هله‌مالی بین صیادان معروف است. هله‌مالی معنای خاصی ندارد و یک آوای بوشهری است. شعرخوانی دسته‌جمعی هماهنگی بین صیادان در کشیدن تور ایجاد می‌کرد. نواهای صیادان بندر دیر بخشی از فرهنگ موسیقایی و معنوی آنان است. در این اشعار معمولا از دریا، قایق، باد و امید به صید خوب یاد می‌شود.
یکی از نیمه‌های بوشهری به این شکل است: «شاهان بارم شاهان بارم تو جهاز خالی - هله، هله مالی هله، هله مالی طیفون لیمرن و دوباره مهمون ساری - هله، هله مالی هله، هله مالی دریا واری واوید از موج شمالی - هله، هله مالی هله، هله مالی اینجا نه جبرین نه جُفرن و نه جلالی - هله، هله مالی هله، هله مالی اینجا پوزی مُطافن بمبکی خال‌خالی - هله، هله مالی هله، هله مالی اینجا که مرد می‌خوا غوص بکنه تو موجا - هله، هله مالی هله، هله مالی لنگر بکش بالا بلند بوگو» پس از صید موفق و بازگشت به ساحل، صیادان با اشعاری شاد و امیدبخش به استقبال از یکدیگر می‌رفتند. این اشعار و نواها بازتاب‌دهنده خوشحالی از نعمت‌های دریا و تلاش‌های صیادان بود. موسیقی همراه با این نواها معمولا با نی‌انبان، ضرب، و دهل همراه می‌شد.

تقدیر از دریا

طوفان و شرایط نامساعد جوی دریا هم سبب برپایی آیینی شامل دعا برای سلامتی و موفقیت در سفر دریایی بود که صیادان معتقد بودند سبب می‌شود دریا دوباره به آنها خوشامد بگوید. رسم دیگری هم با عنوان تقدیر از دریا بین صیادان رواج داشته که صیادان پس از موفقیت در صید بزرگ، بخشی از صید خود را به نشانه‌ای از سپاسگزاری و احترام به دریا به دریا باز می‌گرداندند. ناخدا بدیعی می‌گوید: «معتقد بودیم که نسل ماهی را نباید از بین ببریم. تجربه صیادی با بلم و قفس ماهی را هم دارم.»

نوای صیادان

کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی استان بوشهر به همشهری می‌گوید: «از ۱۰۱ آثار ثبت شده بوشهر، برخی از آثار به دریا و صیادی مرتبط است مثل مهارت گرگور بافی (نوعی سبد بزرگ برای ماهیگیری)، نیمه‌خوانی، آواها و نواهای دریایی بوشهر، مهارت صدف سازی و مهارت پخت برخی غذاهای دریایی مثل قلیه ماهی.» سودابه معموری ادامه می‌دهد: «آب دریا برای صیادان بندر دیر همواره مقدس بوده. مثلا اگر فردی درد داشته از صیاد می‌خواسته برای او آب دریا بیاورد و به نیت شفای درد آب دریا را به محل درد خود می‌ریخته.» آداب و رسوم صیادان بندر دیر در تاریخ و فرهنگ محلی آنان جا دارد و با باورهای دینی، محلی و طبیعت‌گرایانه آمیخته است.

اهمیت بندر دیر

بندر دیر بزرگترین اسکله صیادی کشور را در خود جای داده است. دلیل اصلی اهمیت این بندر، تعداد بالای شناورهای صیادی، زیرساخت‌های مناسب، و توان بالای صید در این منطقه است. هر سال حجم بالایی از آبزیان مختلف به‌ویژه ماهی و میگو، در این بندر صید می‌شود. به گفته هادی جمالی، رئیس شیلات بندر دیر در ۶ ماهه نخست ۱۴۰۳ صیادان دیر ۵۶۱ تن میگو صید و به بازار عرضه کردند. در شهرستان ساحلی دیر ۱۱ لنج و ۲۰۰ قایق صیادی در صید میگو با دریافت مجوز فعالیت دارند. همچنین صیادان بندر دیر با ۱۱ کشتی، ۱۱ لنج، ۲۵۰ قایق صیادی، ۱۰۷۰ ماهی یال اسبی و ۱۶۰۰ تن ماهی سنگسر، کوتر، شانک، هامور، شوریده، شیر، سلطان ابراهیم، حسون، سارم، زرده، خارو، حلوا سفید و سیاه، سرخو، جش، هوور، قباد صید کردند. صید آبزیان در خلیج فارس و سواحل شهرستان دیر در مناطق نوزادگاهی آبزیان با عمق کمتر از ۵ متر و اعماق کمتر از ۱۰ متر اطراف صیدگاه مطاف و نیم مایلی اطراف زیستگاه‌های مصنوعی دیر ممنوع است. در این مدت اشتغال ۱۳۷۷ ملوان در امر صید آبزیان در دیر ثبت شده‌است.

فیلمی از آوای صیادان بندر دیر را ببینید:

بیشتر بخوانید:
تقویم اختصاصی صیادان + جزئیات
آغاز صید در دریای خزر + جزئیات
نخستین مجوزهای صیادی برای زنان این جزیره صادر شد + جزئیات