همشهری آنلاین - سیده کلثوم موسوی: وقتی صحبت از «امامزاده چهل‌تنان(ع)» می‌شود همه ذهن‌ها به سمت آستان این امامزاده در محله بازار بزرگ تهران می‌رود. اما جالب است بدانید با همین عنوان در محله دولاب هم امامزاده‌ای هست که گفته می‌شود مدفن ۴۰ دختر سید از نوادگان امام موسی کاظم(ع) بوده و به دستور مامون عباسی سر از تن آنها جدا شده‌است. برای آشنایی بیشتر با شجره نامه این شهدای قدیمی محله دولاب و ارتباطش با امامزاده چهل تنان بازار راهی این محله شده و از معتمدین و هیات امنای امامزاده در این باره پرس و جو کردیم.
نحوه شهادت چهل بانوی سیده
از ایستگاه مترو چهل تنان دولاب از خط ۷ متروی تهران، سرراست به خیابان آل آقا و بوستان آلاله می‌رسیم جایی که بقعه این امامزاده قرار گرفته است. بقعه در حال تعمیر و بازسازی است و گویا حدود ۱۳ سال است به مساحت محوطه حرم افزوده شده و برای بازسازی و ضریح جدید کار هنوز ادامه دارد. این امامزاده مهمان‌های ویژه و متبرک دیگری هم دارند. پنج شهید گمنام که یکی از آنها بعد از فوت مادرش شناسایی شده بود و حالا بر روی مزارش اسمش را نوشته اند: «شهید محمدعلی نقدی»
«سید محمدعلی متبحری» عضو هیئت امنای آستان و بقعه امامزاده و مزار شهدای گمنام از نحوه شهادت چهل تنان اینگونه روایت می‌کند: «بعد از ولایت عهدی امام رضا(ع) حدود ۴۴ هزار نفر از اولاد و نوادگان امام موسی بن‌جعفر(ع) به دعوت مامون خلیفه عباسی به ایران آمده و بعد از شهادت امام رضا(ع) در نقاط مختلف ایران از ظلم ظالم متواری می‌شوند. طبق اسناد و تاریخچه‌هایی که در دسترس است مامون که احساس خطر کرده بود، دستور می‌دهد هر کجای ایران اولاد امام موسی بن جعفر(ع) و هرکسی را دیدید که با امام رضا(ع) نسبتی دارد بکشند. در اطراف تهران امامزادگانی فراوانی وجود دارد که در زمان مامون همگی به شهادت رسیده‌اند. این امامزادگان که به مردم محل پناه آورده بودند در باغ‌های اینجا ماندگار شدند. در آن زمان سیاهپوش سمنانی که متوجه مکان حضور آنها می‌شود سرهایشان را از بدن جدا کرده و در یک زمان به شهادت رسانده و در همین مکان دفن می‌شوند.»
از فانوس‌های حاجت تا شمع‌های روشن
متبحری با مرور گذشته و خاطرات زیارت چهل تنان اینطور بیان می‌کند: «وقتی بچه بودم خاطرم هست مردم برای گرفتن حاجت فانوس‌های روشن را به دست می‌گرفتند و شبانه روی مقبره را روشن می‌کردند. بعدها مردم با شمع برای زیارت و برآورده شدن حاجت اطراف مقبره نشسته و خلوت می‌کردند. از وقتی که عضو هیئت امنای این مکان مقدس شده‌ام دها نفر آمده‌اند و بیان کردند که حاجت گرفتند. برآورده شدن حاجات توسط چهل تنان را نیز از بزرگ‌ترها و پیشینیان شنیده‌ایم که ما وارثان تاریخچه‌ای از این سنت‌ها و عقاید هستیم.»
ارتباط «امامزاده چهل تنان دولاب» با «امامزاده چهل تنان بازار» چیست؟
عضو هیئت امنای آستان و بقعه امامزاده با تسلط بر اطلاعاتی که طی سال‌ها تجربه در این مکان کسب کرده می‌گوید: «هنوز اسنادی در دست نداریم که بگوییم این امامزاده چهل تنان با امامزاده چهل تنان بازار نسبت مشخصی دارند اما آنچه معلوم است در کتاب بحرالانسابِ طبرسی سند این بزرگواران وجود دارد که همه از اولاد و نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) هستند و به دست سیاه پوش سمنانی و لشکریانش به شهادت رسیده‌اند. اسناد و شجره نامه چهل تن بانوان سیده در محله دولاب نیز هم در کتاب طبرسی مکتوب و هم شجره نامه آنها در اوقاف آستان مبارک امام رضا(ع) نگهداری می‌شود که شجرنامه را از شیخ علی فلسفی در کتابخانه این بزرگوار طی مراسم خاصی تحویل گرفتیم.»
در گزیده‌ای از شجره نامه سادات مدرسه امام رضا(ع) آمده است: «وقتی که امام رضا(ع) به ولایتعهدی رسیدند ۴۴ هزار سید از اولاد و نوادگان و عموهای امام موسی بن جعفر(ع) به دعوت مامون به خراسان آمدند ولی پس از شهادت امام رضا(ع) این سادات شبانه متواری شدند که مامون دستور داد هر کجا آنها را پیدا کردند شهید کنند. براساس مدارک می‌توان گفت که نسب شریف این چهل تن به حضرت موسی بن جعفر(ع) با واسطه و بی‌واسطه می‌رسد.»
رازی که سال‌ها بعد برملا شد
اما اینکه چطور مردم متوجه وجود پیکر چهل بانو در این مکان شده‌اند هم ماجرایی داد. این معتمد محلی می‌گوید: «در همان دوره، وقتی مردم متوجه ناپدید شدن مهاجران خاندان اهل بیت(ع) از محله‌شان می‌شوند حدس می‌زنند که ممکن است مثل چهل مرد دیگر به شهادت رسیده باشند. بعد هم پیکرهای آنها را در یک چاه پیدا می‌کنند. همان جا برای آنها مقبره‌ای دسته جمعی و بارگاه کوچکی می‌سازند. از آن به بعد، سینه به سینه‌ای این سرگذشت امامزادگان نقل شد و بسیاری برای عرض ارادت و گرفتن حاجت به این جا آمدند.»
با وجود تعمیرات حرم، زیارت مردم چگونه انجام می‌شود؟
متبحری از چگونگی زیارت ارادتمندان در این ۱۳ سال که بقعه در حال تعمیر است می‌گوید: «فضای شبستان و صحن حرم در حال ساخت و ساز است. قسمت‌هایی از مساحت حرم را خیران اهدا کرده‌اند و ضلع غربی محوطه قبرستان است که با تائید مراجع زیربط و حکم دادگاه به مساحت حرم اضافه خواهد شد. در حال حاضر زائران از کنار صحن عرض ادب می‌کنند یا با کسب اجازه به صحن وارد می‌شوند و زیارت می‌کنند اما در ایام محرم و صفر و مناسبت‌های مذهبی، مردم محل، نذورات و مراسم روضه و دعا را در همین شبستان برگزار می‌کنند. خودشان زیرانداز می‌آورند و هیئت‌های عزاداری به صحن وارد می‌شوند. بی‌شک اگر بودجه تامین شود کار ساخت حرم زودتر انجام می‌شود و این مکان برای زیارت آماده خواهد شد.»