همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: پهنه آبی ناشناخته که محلی‌ها به آن سیاه‌چال سالند می‌گویند در دامنه جنوبی سالن کوه در روستای لطف‌آباد شهر سالند شهرستان دزفول قرار دارد و احتمالا یک فرو چاله یا سینک‌هول است. این پهنه می‌تواند ظرفیت خوبی برای یافتن ذخایر ژنتیکی خاص از موجودات آبزی باشد.
فروچاله ۴۰ متری در خوزستان
عادل مولا، معاون محیط طبیعی محیط زیست استان خوزستان: اگر آزمایشات و بررسی‌ها نشان دهد که برکه سالند یک زیستگاه طبیعی است، به عنوان اثر ملی طبیعی معرفی خواهد شد. این چاله که در مناطق آزاد قرار دارد توسط مردم محلی به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیتس معرفی شد. این برکه در بررسی اولیه عمقی حدود ۲۵ متر اندازه‌گیری شده است ولی حدس می‌زنیم که به حدود ۴۰ متر هم برسد. مهمتر از عمق، برکه‌های این چنینی زیستگاه خاصی برای سازمان حفاظت محیط زیست است. از نمونه‌های پلانگتون، زوپلانگتون، آبزی و گیاهان درون این برکه نبرای بررسی به دانشگاه داده است و ظاهرا به لحاظ زئوپلانگتون و فیتوپلانگتون بسیار غنی است. این نشان می‌دهد که موجودات زنده‌ای حتما در آنجا وجود دارد که حتما از این موجودات تغذیه می‌کند. در زمان نمونه‌برداری دمای آب و هوای منطقه نزدیک به صفر بود و تجهیزات غواصان کم بود. با گرم شدن هوا نمونه‌برداری‌ها بیشتر خواهد شد. علاوه بر بررسی این کیفیت آب، مواد آلی و مواد شیمیایی درون آب نیز سنجیده خواهد شد. ممکن است ماهی «کور غار» هم در این زیستگاه یافت شود و این بستگی به کیفیت آب دارد؛ چون عمق برکه به اندازه‌ای است که این گونه می تواند در آن زیست کند. برکه‌های این چنینی با فرونشست‌هایی که ناشی از برداشت‌های غیر مجاز آب از سفره‌های آب زیرزمینی است، فرق می‌کند و کاملا طبیعی و ناشی از فرسایش در طبیعت است.
فروچاله‌های طبیعی
در طبیعت، پدیده‌های این‌چنینی معمولاً به صورت چشمه‌های آرتزین یا چاه‌های کارستی طبیعی دیده می‌شود که بدون دخالت انسان شکل گرفته‌اند. این نوع چاه‌های طبیعی می‌توانند به صورت زیر توصیف شوند:
چاه‌های آرتزین طبیعی
این نوع چاه‌ها زمانی شکل می‌گیرند که آب زیرزمینی تحت فشار قرار بگیرد و از طریق یک ترک یا منفذ در سطح زمین فوران کند. در این حالت، یک سیستم آبی طبیعی عمیق وجود دارد که به دلیل ساختارهای زمین‌شناسی (مانند لایه‌های غیرقابل نفوذ) آب را به سمت سطح هدایت می‌کند.
چاه‌های کارستی
در مناطق کارستی (مانند مناطقی با سنگ‌های آهکی)، نفوذ آب باران به شکاف‌ها و حفره‌های طبیعی باعث فرسایش سنگ‌ها می‌شود و به مرور زمان، حفره‌ها یا چاه‌های عمیقی شکل می‌گیرند که می‌توانند به لایه‌های آبدار زیرزمینی متصل شوند. این نوع چاه‌ها معمولاً با استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی در دیواره‌ها همراه هستند.
دهانه‌های طبیعی (Sinkholes)
در برخی مناطق، فروپاشی لایه‌های سطحی زمین به دلیل جریان آب‌های زیرزمینی باعث ایجاد حفره‌های بزرگ و عمیق می‌شود. این دهانه‌ها می‌توانند به صورت طبیعی به آبخوان‌های زیرزمینی متصل باشند و عملکردی مشابه چاه داشته باشند.
اکوسیستم‌های درون چاه‌های طبیعی
اکوسیستم درون چاه‌ها و حفره‌های طبیعی عمیق مانند چاه‌های کارستی، چشمه‌های آرتزین، یا دهانه‌های فروکش طبیعی، به دلیل شرایط خاص محیطی، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. این اکوسیستم‌ها معمولاً تحت تأثیر عواملی مانند دسترسی به نور، دما، ترکیب شیمیایی آب، و وجود یا عدم وجود مواد مغذی قرار می‌گیرند.
زئوپلانکتون و فیتوپلانکتون دو گروه اصلی از موجودات ریز شناور در آب هستند که در اکوسیستم‌های آبی نقش مهمی ایفا می‌کنند. این دو گروه پایه‌های زنجیره غذایی بسیاری از موجودات آبزی را تشکیل می‌دهند. در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم:
فیتوپلانکتون
فیتوپلانکتون‌ها، پلانکتون‌های گیاهی یا جلبکی هستند که قادر به فتوسنتز هستند.
ویژگی‌ها:
میکروسکوپی و معمولاً تک‌سلولی، اما گاهی به صورت گروهی (کلونی) زندگی می‌کنند.
شامل گروه‌هایی مانند دیاتوم‌ها، دینوفلاژله‌ها، و سیانوباکتری‌ها (جلبک‌های سبز-آبی) هستند.
در سطح یا نزدیک به سطح آب زندگی می‌کنند تا به نور خورشید دسترسی داشته باشند.
نقش در اکوسیستم:
تولیدکننده‌های اولیه هستند و از طریق فتوسنتز، انرژی خورشید را به مواد آلی تبدیل می‌کنند.
اکسیژن تولید می‌کنند و حدود ۵۰ درصد از اکسیژن جو زمین توسط فیتوپلانکتون‌ها تولید می‌شود.
غذای اصلی برای زئوپلانکتون‌ها و سایر جانداران آبی هستند.
زئوپلانکتون
زئوپلانکتون‌ها، پلانکتون‌های جانوری هستند و به عنوان مصرف‌کننده در زنجیره غذایی نقش دارند.
ویژگی‌ها:
معمولاً میکروسکوپی، اما برخی از گونه‌ها مانند عروس دریایی کوچک‌تر ممکن است بزرگ‌تر باشند.
شامل انواع جانوران مثل سخت‌پوستان کوچک (مانند کوپه‌پودها) و لاروی حشرات یا ماهی‌ها هستند.
به طور فعال حرکت نمی‌کنند و توسط جریان‌های آبی حمل می‌شوند.
نقش در اکوسیستم:
مصرف‌کننده‌های اولیه هستند و از فیتوپلانکتون‌ها یا مواد آلی معلق تغذیه می‌کنند.
نقش مهمی در انتقال انرژی از تولیدکنندگان (فیتوپلانکتون‌ها) به مصرف‌کنندگان بزرگ‌تر مانند ماهی‌ها دارند.
برخی زئوپلانکتون‌ها در شب به سطح آب می‌آیند و روزها به اعماق می‌روند (رفتار موسوم به مهاجرت عمودی شبانه).