به گزارش همشهری آنلاین، دیزباد علاوه بر اینکه یک روستای گردشگری محسوب می‌شود، با لقبی دیگر هم شهره شده است؛ روستایی که صدرصد جمعیت آن باسواد هستند. دیزباد در دهستان زبرخان بخش مرکزی شهرستان زبرخان قرار دارد و افرادی چون امام قلی خاکی خراسانی از شاعران فارسی زبان در سده ۱۱ هجری قمری و محمد فدایی خراسانی از شاعران و نویسندگان فارسی زبان در سده ۱۲ هجری قمری اهل این منطقه بوده‌اند.
دیزباد بالا و دیزباد پایین
دیزباد بالا و دیزباد پایین دو روستا در کنار هم هستند. در حالی که دیزباد بالا شهرت بیشتری نسبت به دیزآباد پایین دیگر دارد. یکی از اهالی روستای دیزباد به همشهری می‌گوید: «روستای دیزباد بالا در خراسان رضوی به ماسوله استان شهرت دارد، زیرا سبک معماری و سنتی آن شبیه به روستای ماسوله در گیلان است.» فرهنگ غلامحسنی ادامه می‌دهد: «برخلاف ماسوله که سقف یک کوچه به کوچه بعدی منتهی می‌شود، در دیزباد خانه‌ها به شکل پلکانی است، اما کوچه‌ها و معابر آن سنتی و سنگفرش مختص به خود را دارد.»
روستای باسوادها
تاسیس نخستین مدرسه در روستای دیزباد به ده ۱۳۱۰ می‌رسد؛ علیرضا میرشاهی رئیس شورای روستای دیزباد در این باره به همشهری می‌گوید: «ساخت مدرسه سال ۱۳۱۲ شروع شد و مدرسه سال ۱۳۱۶ به بهره‌برداری رسید. مردم دیزباد از گذشته علاقه به علم داشتند. آنها متوجه شدند که علم‌آموزی و داشتن سواد برای خود و آینده‌شان می‌تواند مفید باشد.»
روایت است که ابتدا برخی خانواده‌ها به دلیل هزینه لوازم‌التحریر مانع حضور فرزندانشان در مدارس می‌شدند که مدیر وقت مدرسه ناصرخسرو با ایده‌ای جالب این مشکل را رفع کرد. مدیر مدرسه بعد از اینکه دید استقبال بچه‌ها از مدرسه نسبت به روستاهای دیگر بیشتر است توانست کاری کند که آموزش تا مقطع دبیرستان برای بچه‌های روستا رایگان باشد؛ ایده‌ای که شاید دلیل اصلی باسوادی صد درصدی جمعیت روستا شد.
سرنوشت مدرسه
رئیس شورای روستای دیزباد می‌گوید: «یک روایت اینکه نام مدرسه ناصرخسرو است و دیگر اینکه خسرو دیزباد نام دارد.» او عنوان می‌کند: «زمانی که در دبیرستانی در مشهد درس می‌خواندم، یک دبیر فیزیک داشتیم که زمانی در مدرسه روستای دیزباد تحصیل کرده بود و این برخورد ما به یک خاطره تبدیل شد.»
به گفته علیرضا میرشاهی، در گذشته سالی ۵۰۰ تا ۶۰۰ دانش‌آموز در مدرسه ناصرخسرو تحصیل می‌کردند، اما افراد تحصیل‌کرده همه مهاجرت کردند و در حال حاضر به دلیل مهاجرت بسیاری از اهالی روستا، متاسفانه مدرسه دیزباد هم از بین رفته است.
دیزآباد، یک روستای محیط‌زیستی
روستای دیزباد در فاصله بین مشهد و نیشابور قرار دارد که یک منطقه به شدت بادخیزی محسوب می‌شود و به گفته یک کنشگر محیط زیست، پژوهشگر و کویرشناس، واژه دیزباد به معنی باد سرد است.
محمد درویش درباره روستای دیزباد به همشهری می‌گوید: «مردمی که در این روستا زندگی می‌کنند به تجربه نزدیک به ۱۰۰ سال متوجه شدند راز ماندگاریشان این است که از مایملک محیط زیستی خود به درستی دفاع کنند. برای اینکه از خطر سیل مصون باشند، گله‌داری را در اطراف روستا کنترل کردند و ترجیح دادند به جای گله‌داری، زنبورداری کنند. خود زنبورهای عسل به گرده‌افشانی کمک می‌کنند و از این رو ما پوشش گیاهی انبوهی را در دیزباد مشاهده می‌کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «اهالی روستا درختان بلند قد را قطع نمی‌کنند و اجازه می‌دهند پرنده‌ها با نشستن بر روی شاخ و برگ درختان احساس امنیت کنند. اهالی روستا باور دارند هر چقدر تعداد پرنده‌های روستا بیشتر باشد، می‌توانند با کرم خراط مقابله ارگانیک کنند. چنانکه نیازی به استفاده از سم و گود ندارند. به همین دلیل، محصول ارگانیک گردو و گیلاس دیزباد در خراسان بسیار معروف است و به درآمدزایی برای اهالی تبدیل شده است.»
درویش تاکید می‌کند: «اهالی دیزآباد به این باور دارند که تمام حشرات مانند زنبورها و پروانه‌ها برای طبیعت مفید هستند. برای همین، در برکه‌های روستا تکه چوب‌هایی را رها می‌کنند تا وقتی حشرات می‌خواهند آب بخورند، غرق نشوند. با این کار، به خدمات خود درباره اکوسیستم می‌پردازند.»
او یادآور می‌شود: «همچنین اهالی ماهانه مبلغی را به دهیاری پرداخت می‌کنند تا یگان حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی فعالیت کند و بتوانند از مایملک محیط زیستی خود مراقبت کنند.»
این کنشگر محیط زیست عنوان می‌کند: «اهالی دیزآباد به گردشگرانی که به روستا سفر می‌کنند، کیسه زباله می‌دهند و در هنگام خروج آنها هر یک از کیسه زباله‌ها پر باشد در ازای آن جایزه‌ای از سوی اهالی به گردشگران داده می‌شود.»
او می‌گوید: «اهالی سعی می‌کنند هر سال به بهترین لبخند جایزه دهند تا مردم تشویق به داشتن روی گشاده داشته باشند. در زمان میوه‌چینی ترانه‌های خاطره‌انگیز را با هم به اشتراک می‌گذارند تا جوان‌ها با علاقه و حس و حال بهتری فعالیت میوه‌چینی را انجام دهند.»
درویش با اشاره به اینکه دیزآباد حدود ۲۵۰ معلم بازنشسته دارد، تاکید می‌کند: «به جرات می‌توان گفت که موفقیت دیزآباد اتفاقی نیست. آموزش‌های پیوسته‌ای که نزدیک به ۱۰۰ سال در روستا صورت گرفته، خیلی مهم است. در ۱۰۰ سال اخیر در دیزباد فقط یک مورد قتل رخ داده که آن فرد هم از اهالی روستا نبوده و از جایی دیگر آمده و درگیری ایجاد کرده است. در واقع اهالی یاد گرفتند که اختلافات خود را بدون نزاع رفع کنند.»