همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: حفاظتگاه خصوصی که در ایران به اسم قرق اختصاصی شهرت دارد، بخشی از تلاش جهانی برای حفاظت از تنوع زیستی و منابع طبیعی است که با مشارکت بخش خصوصی، جوامع محلی، و سازمان‌های غیردولتی ایجاد شده و هدف آنها حفاظت از زیستگاه‌ها و گونه‌های در معرض خطر در اراضی خصوصی است.
تاریخچه تکامل حفاظتگاههای خصوصی Private Protected Areas
برای اولین بار قرق های اختصاصی در دنیا در سال ۱۹۸۲ در کنگره ۱۰ ساله پارک های ملی و مناطق حفاظت شده IUCN در بالی مطرح شد و مورد توجه شرکت کنندگان قرار گرفت و بعد از آن به یک روش حفاظتی در دنیا درآمد، در ایران نیز این مدل حفاظت در سال ۱۳۴۶ در قانون شکار و صید دیده شد اما به مدت نیم قرن مغفول ماند تا اینکه اجرای آن در سال ۱۳۹۲ آغاز شد.
دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰: در این دوران، با رشد آگاهی زیست‌محیطی، اولین تلاش‌ها برای حفاظت خصوصی آغاز شد. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایالات متحده و استرالیا، مالکان خصوصی شروع به ایجاد حفاظتگاه‌هایی برای گونه‌های خاص کردند.
دهه ۱۹۹۰: مفهوم حفاظتگاههای خصوصی به‌عنوان بخشی از سیستم‌های ملی حفاظت، رسماً به رسمیت شناخته شد. سازمان‌هایی مانند The Nature Conservancy در آمریکا و Conservation International در سطح جهانی نقش کلیدی در توسعه این مناطق ایفا کردند.
۲۰۰۰ به بعد: کشورهای بیشتری به اهمیت حفاظتگاههای خصوصی پی بردند و قوانین حمایتی برای تشویق مالکان خصوصی به ایجاد حفاظتگاه‌ها تصویب شد. کنفرانس‌های بین‌المللی، مانند اجلاس تنوع زیستی، بر اهمیت مشارکت بخش خصوصی در حفاظت از محیط زیست تأکید کردند.
عوامل مؤثر در رشد حفاظتگاههای خصوصی:
- افزایش آگاهی از بحران تنوع زیستی
- محدودیت منابع دولتی برای مدیریت حفاظتگاههای عمومی
- تشویق از طریق سیاست‌های مالیاتی و سایر مشوق‌ها
- تصویب کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) و برنامه انسان و زیست‌کره (MAB) یونسکو
افزایش ۱۰ برابری سم‌داران در قرق‌های اختصاصی
حمید ظهرابی، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست: افزایش ۱۰ برابری جمعیت سم‌داران در قرق‌های اختصاصی همچنین مناطق اطراف آن نشاندهنده این است که رویکرد مشارکت دادن مردم و بخش خصوصی در حفاظت از تنوع زیستی بسیار موثر است. نزدیک ۴۵ درخواست برای قرق اختصاصی به دست ما رسیده است که در حال بررسی آنها هستیم. سازمان ۲۰ درخواست را تقریبا بررسی کرده و در حال تکمیل پرونده است. مذاکرات با سازمان منابع طبیعی برای تعیین تکلیف درخواست‌های مربوط به ایجاد قرق‌اختصاصی در حال برگزاری است. قرار شده است که کم‌کم شروع به استعلام کنیم. سازمان منابع طبیعی نیز قول مساعد داده است و ما فهرست و نقشه‌های مناطق برای سازمان طبیعی ارسال کرده‌ایم. ارزیابی عملکرد آنها که عمدتا با شمارش سم‌داران این منطقه انجام می‌شود، نشاندهنده این است که قرق‌های اختصاصی عملکرد بسیار مثبت و موثری داشته‌اند. حدود ۶۷۰ راس از سم‌داران عمدتا قوچ و میش و کل و بز و گاهی آهو را در قالب این پنج قرق اختصاصی به قرق‌داران تحویل داده‌ایم. جمعیت آنها در حال حاضر به ۶۵۰۰ راس رسیده است. حفاظت مشارکتی محدود به قرق‌های اختصاصی نمی‌شود. به طور مثال افزایش جمعیت حیات وحش در پارک ملی گلستان نشان می‌دهد که چه قدر حتی به مشورت گرفتن مردم و همفکری با آنان می‌تواند در حفظ تنوع زیستی و ارتقای آن موثر باشد. جمعیت سم‌داران سرشماری شده در هفته گذشته در پارک ملی گلستان بیش از ۱۲ هزار و ۵۰۰ راس بود که در بعد از انقلاب اسلامی بی‌سابقه است. حفاظت مشارکتی بودجه‌بر نیست و در تبصره‌های ذیل بودجه پیش‌بینی شده که دولت حمایت‌هایی در این زمینه انجام دهد تا بتوانیم موضوع حفاظت مشارکتی را توسعه دهیم. این نوع حفاظت به سازمان برای کاهش هزینه‌های حفاظت کمک می‌کند.
- ۱۰۰درخواست اولیه برای تاسیس قرق اختصاصی
- ۴۵ مورد: تایید اولیه
- ۳۶ منطقه : ارسال مدارک به سازمان منابع طبیعی
روند تغییرات جمعیتی در قرق‌های اختصاصی
| استان |
قرق |
گونه |
۱۳۸۹(فعالیت داوطلبانه) |
۱۳۹۵ |
۱۳۹۶ |
۱۳۹۷ |
۱۳۹۸ |
۱۳۹۹ |
۱۴۰۰ |
۱۴۰۱ |
| یزد |
روباز |
کل و بز |
۲۰۰ |
۵۶۵ |
۶۴۴ |
۴۴۷ |
۴۶۴ |
۴۷۲ |
۴۳۳ |
۶۰۳ |
| یزد |
علی آباد چهل‌گزی |
کل و بز |
۱۵۰ |
۱۱۰۷ |
۱۴۱۷ |
۱۰۹۸ |
۱۱۱۷ |
۱۱۹۴ |
۱۲۵۵ |
۱۲۵۵ |
| کرمان |
منصورآباد رفسنجان |
کل و بز، قوچ و میش |
۱۳۰ |
۵۲۵ |
۷۷۰ |
۱۰۶۶ |
۱۲۵۶ |
۲۱۰۳ |
۲۱۱۰ |
۲۰۰۸ |
| یزد |
دربید |
کل و بز، قوچ و میش |
۱۰۰ |
۲۴۷ |
۹۳۲ |
۸۷۷ |
۹۵۲ |
۱۲۸۵ |
۱۳۸۲ |
۱۳۴۲ |
| سمنان |
جاشلوبار |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
اولین‌سال واگذاری قرق |