حقی که بخشی از حقوق اساسی است که در قانون اساسی هر کشوری، برای مردم آن سرزمین در نظر گرفته شده است؛ حقوقی مانند حق حیات، حق امنیت، حق تعلیم و تربیت رایگان، حق آزادی بیان و هر چه مربوط به ما و اطرافیان و محیط زندگی‌مان می‌شود.
البته معمولاً حقوق شهروندی در کنار « حقوق بشر» مطرح می‌شود و گاهی به جای همدیگر به کار می‌روند. مثلاً این که حق آزادی بیان و یا حق آزادی انتخاب جزو حقوق بشر است یا حقوق شهروندی، جای اختلاف دارد. اما نباید این دو را با هم اشتباه گرفت.
حقوق شهروندی، چگونگی رابطه دولت و مردم را توضیح می‌دهد در حالی که حقوق بشر، حقوقی است که انسان به دلیل انسان بودن و فارغ از مرزهای جغرافیایی از آن برخوردار می‌شود.
عکس‌ها: محمود اعتمادی
حقوق شهروندی در کشورها و حتی شهرهای مختلف با توجه به نوع زندگی و امکانات آن جاها متفاوت می‌شود. در دین اسلام هم که بارها مسلمانان به شناخت حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی و به رعایت حقوق دیگران در اجتماع سفارش شده‌اند،حق شهروندی جایگاه ویژه‌ای دارد. در آیه‌های قرآن، روایت‌ها و حدیث‌های اسلامی به کرامت انسانی، آزادی انسان‌ها، نهی تجاوز به حقوق دیگران و برابری انسان‌ها، اشاره‌ها و توصیه‌های فراوانی شده است.بنابراین، رعایت حق شهروندی اهمیت بسیاری دارد و هر کدام ازما در هر شهری که زندگی می‌کنیم باید از حقوق شهروندی و البته مسئولیت‌های خودمان آگاه باشیم و با رفتارهای مدنی و رعایت حقوق دیگران به گسترش حق شهروندی در جامعه کمک کنیم.
«پنجره» تلاش دارد به تمام عنصرهای حقوق شهروندی نگاهی نوجوانانه داشته باشد ، البته با کمک خود نوجوان‌ها.
گفت‌وگو با داوود خالقی، مشاور رئیس سازمان فرهنگی ،هنری شهرداری تهران
داوود خالقی، مشاور رئیس سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران معتقد است که حق گرفتنی است.
او در باره حقوق شهروندی می‌گوید: «مسائل جدیدی در مورد حقوق شهروندی به وجود آمده است. اولین آنها مواجهه با آلودگی‌هاست. آلودگی هوا، آلودگی صدا، آلودگی‌های بصری مثل مبلمان شهری و...نوجوان‌ها حق دارند یاد بگیرند چگونه با این آلودگی‌ها مواجه شوند و بتوانند خودشان را نجات دهند. این یک حق است.
مواجهه با بحران‌های شهری، حق دیگر است. مثل بحران زلزله که نوجوان حق دارد تحت عنوان امداد نجات، دوره‌هایی را ببیند تا بتواند در آن شرایط خود را نجات دهد. یا مثلاً اگر لوله گازی ترکید و یا... بداند چه‌طور با این قضیه برخورد کند.
بهداشت، سلامت و تغذیه، حق دیگر است. اغلب بچه‌ها از تغذیه صحیح برخوردار نیستند. پدر و مادرها این‌قدر که حاضرند برای بچه‌ها پول خرج کنند، وقت صرف نمی‌کنند. مواد خوراکی را آماده می‌خرند و در یخچال می‌گذارند، فرزندشان هم پای تلویزیون می‌نشیند و می‌خورد. همین مسئله باعث چاقی شدید بعضی نوجوان‌ها شده است. یکی از حقوق مهم شهروندی این است که همه نهادهای دولتی و غیردولتی زمینه‌ای ایجاد کنند تا بچه‌ها تحرک داشته باشند و ورزش کنند.
«شهروند الکترونیک» هم یکی دیگر از بحث‌هاست؛ اینکه بچه‌ها یاد بگیرند چه‌طور به عنوان شهروند الکترونیک در جامعه حضور پیدا کنند و با مسائل الکترونیکی شهر مواجه شوند. باید در مدرسه‌ها مثلاً استفاده از کارت‌های الکترونیکی را برای پرداخت قبض‌ها یاد بگیرند و یا حق نه گفتن؛ نوجوان‌ها نمی‌توانند «نه» بگویند اما حق دارند بگویند نه.»
- پس حق شهروندی در هر زمان متفاوت است؟
بله، آموزش‌های شهروندی هم در هر زمان متفاوت است چون مسائل اجتماعی متفاوت می‌شوند. 10 سال پیش و 20 سال پیش با هم فرق داشته‌اند.
مسئله «آی .تی»(فن آوری اطلاعات) امروز در تمام بخش های زندگی ما حضور دارد اما 20 سال پیش مطرح نبوده است.
امروزه برای نوجوان، مسئله عفت کلام هم یکی از همین موارد است. نوجوان‌ها باید یاد بگیرند در جامعه چه‌طور عفیف حاضر شوند و با کسانی که عفت کلام ندارند چه‌طور برخورد کنند.
- حقوق شهروندی یک مسئله قانونی است یا وظیفه اجتماعی؟
حق گرفتنی است، دادنی نیست. هیچ‌کس حق شما را نمی‌دهد. خودتان باید بگیرید. این حق مسلم بچه‌هاست که در این شهر راحت زندگی کنند.
مثلاً همین سازمان های غیردولتی (NGO)ها خواسته‌های ملت را از دولت می‌گیرند. شب می‌روند در خیابانی می‌خوابند و نمی‌گذارند درخت‌های خیابان را قطع کنند. خودشان فعالیت می‌کنند.
و البته بیشتر مسائل حقوق شهروندی در مورد دیگران است. مثلاً همین عفت کلام، در باره دیگران مفهوم دارد. به این حق، مثل حقوقی که سر ماه می‌دهند نگاه نکنید. این مسئله ، رابطه متقابل بین خود شهروندان و شهروندان با دولت است .
پرانتز
حق دوچرخه‌ای
ما به عنوان شهروند، حقی داریم و به عنوان مخاطب دوچرخه نیز حقی! در این ستون می‌توانید از حق دوچرخه‌ای‌تان استفاده کنید و حق‌شهروندی خودتان را مطرح کنید. به این صورت که موضوع هر هفته صفحه «پنجره» که راجع به حقوق شهروندی است اعلام می‌شود و شما هم می‌توانید با فرستادن مطلب‌ها، گزارش‌ها، خاطره‌ها و نظرهای خودتان درباره موضوع اعلام شده، در تکمیل شدن سوژه هر هفته نقشی داشته باشید. درهای این پنجره به سوی شما باز است. موضوع هفته آینده «زباله»است. به خیابان‌ها نگاه کنید!