در قانون این طور آمده که برای طرح‌های حمل‌ونقلی می‌توان از صندوق ذخیره ارزی تامین اعتبار کرد، اما این که چه مشکلی بر سر راه شرکت مترو تهران و صندوق ذخیره ارزی به‌وجود آمده که به‌رغم اعلام دولت، هیچ‌وقت به شرکت مترو و شهرداری پایتخت اجازه برداشت از صندوق ارزی داده نشده، مساله‌ای است که تا این لحظه به طور دقیق مشخص نشده است.
داستان اختصاص دادن بودجه یک میلیارد دلاری از یک سال قبل به شرکت مترو از حساب صندوق ذخیره ارزی و پولی که در این مدت تنها در حد حرف بود، هم در نوع خود جالب است. تمام آن چه گفته شد در گزارش این صفحه همشهری مسافر مورد بررسی قرار داده شده است.
حتما تا به حال در اخبار و رسانه‌ها اسم صندوق ذخیره ارزی به گوش‌تان خورده است؛ همان صندوقی که در دولت هشتم دایر و بعد از مدتی تبدیل به یک منبع اعتبار و پشتوانه‌ای قدرتمند برای طرح و برنامه‌های ساخت‌وساز در کشور شد، اما ظاهرا این صندوق ذخیره ارزی با پروژه‌ای مهم به نام راه‌آهن شهری پایتخت که هم اکنون از پروژه‌های مهم در بخش حمل‌ونقل شهری به حساب می‌آید، کمی نامهربان بوده و به‌رغم اعلام سریع قانون و حتی گفته رییس دولت مبنی بر اختصاص یک‌میلیارد دلار از سال گذشته به مترو تهران، اما هم‌چنان مترو هیچ منبع اعتباری از این حساب دریافت نکرده است.
هر چند در تعریف قانونی صندوق ذخیره ارزی به‌طور واضح برای تخصیص اعتبار به پروژه‌های حمل‌ونقلی، بند و ماده‌های فراوانی وجود دارد اما انگار دریافت اعتبار از این صندوق برای مترو تبدیل به رویا شده تا مجلس شورای اسلامی وارد عمل شود و تمام ابهاماتی که در این بین وجود داشت را برطرف کند.
شرکت مترو پایتخت پیش از این نیز در جهت اجرایی‌شدن مصوبه تامین مالی از حساب ذخیره ارزی، درخواست‌هایی را برای طرح در هیات وزیران به معاون اول(وقت) رییس‌جمهور ارایه کرد که نامه مذکور به وزارت کشور منعکس و از سوی وزیر کشور وقت به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارسال شد، اما به‌رغم اعلام مسئولان بلندپایه، این پیگیری‌ها بی‌نتیجه ماند، تا سرانجام مجلس این اجازه را به شهرداری پایتخت و هم‌چنین شرکت مترو پایتخت داد که از صندوق ذخیره ارزی برداشت کنند.
در این گزارش تاریخچه تاسیس صندوق ذخیره ارزی و تمام موانع و مشکلاتی که برای برداشت از آن برای شرکت مترو به وجود آمد را مورد بررسی قرار داده‌ایم، یعنی درست از لحظه‌ای که اصل قضیه مطرح شد تا لحظه‌ای که مجلس موضوع را مورد بررسی قرار داد و شرکت مترو را به حقی که قرار بود سال گذشته به آن برسد، نزدیک کرد.
تاریخچه صندوق ذخیره ارزی
حدود10-12 سال قبل نوسانات قیمت نفت و کاهش شدید درآمد ارزی دولت و محقق نشدن بودجه مناسب برای کشور موجب شد دولت تصمیم تازه‌ای برای مقابله با این مشکل اتخاذ کند. در این راستا دولت تصمیم گرفت صندوق ویژه‌ای را تاسیس کند و این چنین شد که صندوق ذخیره ارزی با هدف جذب درآمدهای افزایش‌یافته مقطعی و موقتی نفتی برای جلوگیری از تأثیر نوسانات قیمت نفت بر بودجه دولت و اقتصاد ملی تأسیس شد. در دهه هفتاد این صندوق؛ حساب ذخیره ارزی دولت ایران نام داشت، اما از سال84 این حساب به صندوق ذخیره ارزی تغییر نام داد.
مازاد درآمدهای ارزی
براساس قانون مصوبه نوزدهم مهرماه سال1379 مجلس شورای اسلامی نحوه استفاده از مازاد درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام را بر این مبنا قرار داد که به منظور ایجاد ثبات در میزان درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت خام در برنامه سوم توسعه و تبدیل دارایی‌های حاصل از فروش نفت‌خام به دیگر انواع ذخایر و سرمایه‌گذاری‌ها نسبت به تاسیس صندوق اقدام و امکان تحقق فعالیت‌های پیش‌بینی شده در این برنامه ایجاد شود. به موجب مصوبه مجلس در همان سال دولت مکلف شد که از سال1379 مازاد درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت خام را در حساب سپرده دولت نزد بانک مرکزی نگهداری کند.
راه‌های استفاده از ذخیره صندوق
طبق بند «ج» ماده60 اصلاحی قانون برنامه سوم توسعه به دولت اجازه داده شد تا حداکثر معادل 50درصد از منابع حساب ذخیره ارزی را برای سرمایه‌گذاری و تأمین بخشی از اعتبارات مورد نیاز طرح‌های حمل‌ونقل، تولیدی و کارآفرینی صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدمات فنی-مهندسی بخش غیردولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن‌ها به تأیید وزارتخانه‌های تخصصی ذی‌ربط رسیده باشد، از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک‌های ایرانی خارج از کشور به صورت تسهیلات یا تضمین کافی استفاده نماید. همان طور که مشخص است صندوق ذخیره ارزی فارغ از سیستم بانکی اقدام به اعطای تسهیلات می‌کند و سیستم بانکی صرفا نقش ارایه‌دهنده وجوه را ایفا می‌کند.
نقش مترو و قول دولت
همان‌طور که گفته شد بر اساس بند «ج» ماده60 اصلاحی قانون اصلاحی برنامه سوم توسعه، طرح‌های حمل‌ونقلی یکی از مواردی است که می‌تواند از محل صندوق ذخیر ه ارزی وام دریافت کند. حتی در یکصدمین جلسه رسمی شورای شهر تهران در 24اردیبهشت ماه سال87 نیز مقرر شد که مبلغ 1500میلیون دلار معادل یک میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی در اختیار شرکت مترو پایتخت قرار بگیرد
که البته این مصوبه جهت پیگیری به وزارت کشور، معاونت اجرایی رییس‌جمهور و رییس ستاد مدیریت مصرف سوخت رسید، اما مشکل از آن‌جا آغاز شد که به‌رغم تکلیف صریح قانون استفاده شهرداری و مترو پایتخت از این بند از قانون برای برداشت از این حساب غیرممکن شد.
پیگیری مجلس برای وضعیت مترو
عدم دریافت اعتبار از طریق صندوق ذخیره ارزی برای مترو همه چیز را به مجلس کشاند. گزارش کمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره مشکلات مترو در صحن خوانده شد و ظاهرا در این گزارش صراحتاً به موضوع عدم پرداخت ارز به مترو از طریق صندوق ذخیره ارزی که در سال87 تصویب شده بود، اشاره شد. بر اساس مصوبه مجلس مترو باید در سال87 از حساب صندوق ذخیره ارزی استفاده می‌کرد که این امر کاملا قانونی، میسر نشد و مجلس برای حل مشکل وارد بحث شد. این بحث که مترو پایتخت به عنوان یک طرح بزرگ حمل‌ونقلی می‌تواند از محل صندوق ذخیره ارزی استفاده کند، مساله‌ای بود که حتی توسط دولت نیز تایید شد، اما در حد حرف باقی ماند و هیچ‌گاه عملی نشد.
همشهری مسافر