به گزارش همشهری آنلاین، میراث فرهنگی و معنوی مفاخر هر سرزمینی بخشی از هویت ملی آن سرزمین محسوب می‌شود که نسل اندر نسل ساکنان آن سرزمین و حتی ساکنان جوامع گوناگون در گوشه و کنار جهان از آن بهره‌مند می‌شوند. یکی از این مفاخر، سید فتح‌الله مجتبایی (متولد۱۳۰۶ش)، نویسنده و مترجم ایرانی، بنیان‌گذار ادیان و عرفان تطبیقی در ایران، هندشناس، عضو هیأت علمی بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهره ماندگار در ۱۳۸۱ش است که ۱۸ آذر امسال نود و هفتمین سالگرد تولد این چهره سرشناس عرصه فرهنگ و ادیان است. داستان زندگی فتح‌الله مجتبایی هم مانند هر انسان سختکوشی در نزدیک به یک قرن، فراز و نشیب‌های زیادی که داشته که در نهایت، شخصیت امروزی او را شکل داده است. فتح‌الله مجتبایی در ۱۸ آذرماه ۱۳۰۶ش، در تهران ولادت یافت. جد و نیای ایشان از بزرگان صوفیه طریقت نعمت‌اللهی بودند. پدر بزرگ او، یعنی مرحوم سرور علی شاه، معروف به میر سیدعلی مستوفی تفرشی از مشایخ سلسله شاه نعمت‌اللّهی بود. به همین دلیل از کودکی با روش زندگی اهل تصوف آشنا بود. مقدمات ادبیات و علوم رسمی را در فراهان فراگرفت و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان‌های اراک به پایان رساند.
- در سال ۱۳۳۲ش، از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی درجه لیسانس گرفت و از آن سال تا ۱۳۳۸ش، در دبیرستان‌های اراک، تهران و دانشسرای عالی به تدریس ادبیات و زبان‌های خارجی اشتغال داشت.
- در ۱۳۳۹ش، از طرف وزارت فرهنگ برای آشنایی با روش‌های جدید تألیف کتاب‌های درسی به خارج از کشور اعزام شد و پس از یک دوره مطالعه و تحقیق در این زمینه در آمریکا (دانشگاه کلمبیا، نیویورک)، به کشور بازگشت و مأمور تهیه و تدوین کتاب‌های درسی در ادبیات برای دبیرستان‌ها شد.
- در ۱۳۴۱ش، به وابستگی فرهنگی ایران در پاکستان و مدیریت خانه‌های فرهنگی ایران در شهر لاهور منصوب شد و تا سال ۱۳۴۴ش، در آنجا به خدمات فرهنگی و تحقیق در فرهنگ اسلامی - ایرانی شبه‌قاره مشغول بود.
- در پاییز ۱۳۴۴ش، به دعوت دانشگاه هاروارد به آمریکا سفر کرد و تا سال ۱۳۵۰ش، در آن دانشگاه به تحصیل در فرهنگ و تاریخ ادیان و زبان‌های باستانی ایران و هند اشتغال داشت و به اخذ درجه فوق لیسانس در تاریخ تطبیقی ادیان و دکتری در تاریخ ادیان و فلسفه‌های ایران و هند نائل گردید و چون زمینه اصلی تحقیقات و تحصیلات او موضوعات مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران و هند بود، در این مدت، دو بار به کشور هند سفر کرد و برای آشنایی با روش‌های سنتی تفسیر متون هندوئی و نیز مشاهده احوال و سازمان‌های دینی زرتشتیان هند، چندگاهی در بنارس، دهلی و بمبئی به مطالعه و بررسی پرداخت.
- در ۱۳۵۰ش، به ایران بازگشت. مدتی در کالج دماوند به تدریس ادبیات فارسی و در گروه فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به تدریس حکمت شرق مشغول بود و سال بعد به دانشکده الهیات و معارف اسلامی انتقال یافت و در گروه ادیان و عرفان تطبیقی به خدمت پرداخت.
- در ۱۳۵۳ش، به رایزنی فرهنگی ایران در هند مأمور شد و تا پاییز ۱۳۵۶ش، در آن کشور علاوه بر خدمات مربوط به مطالعه و تحقیق در روابط فکری و فرهنگی مسلمانان و هندوان در شبه‌قاره اشتغال داشت و در این زمینه تألیفاتی نیز به‌صورت کتاب و مقاله منتشر ساخت.
پس از پایان مأموریت و بازگشت به کشور، همچنان در دانشکده الهیات و معارف اسلامی به تدریس ادامه داد و چند دوره مدیریت گروه ادیان و عرفان آن دانشکده را بر عهده داشت. اکنون نیز در همان گروه به تدریس تاریخ ادیان، روش‌شناسی و عرفان تطبیقی اشتغال دارد.
- تهیه و تدوین کتاب درسی ادبیات برای دبیرستان‌های ایران
دکتر مجتبایی در دوره‌ای از سوی وزارت فرهنگ مأمور تهیه و تدوین کتاب درسی ادبیات برای دبیرستان‌های ایران شد. وی با مجلۀ سخن و مؤسسۀ فرانکلین همکاری داشت. به باور آن استاد فرزانه، «روشنفکر کسی است که بتواند در شرایط موجود، خودش و محیط خودش و دنیای خارج و جریان‌های حاکم بر آن را بشناسد. برای روشنفکرانی که تاریخ و جغرافیای زمان و مکان خود را نمی‌دانند و قدرت‌های حاکم بر جریان تاریخ را نمی‌شناسند هیچ رسالتی قائل نیستم.»
- تالیف حدود ۲۰۰ عنوان کتاب، مقاله، شعر و نقد کتاب
در طول دوران خدمات فرهنگی خود، نزدیک به ۲۰۰ عنوان کتاب، مقاله، شعر و نقد کتاب به‌صورت تألیف، ترجمه و تصحیح به زبان‌های فارسی و انگلیسی در ایران و خارج از ایران از ایشان انتشار یافته است. شعر جدید فارسی، چیترا و گزیده اشعارتاگور، بوطیقا، هنر شاعری، ترجمه گزیده اشعار رابرت فراست، طوطی‌نامه، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، رأی و برهمن، روضه العقول (مرزبان‌نامه بزرگ) و عصر طلایی یونان و فلسفه و هنر آن از آثار ارزنده آن رادمرد بزرگ است.
- نکوداشتی برای ۹۷ سالگی فتح‌الله مجتبایی
آیین رونمایی از کتاب‌های «صحبت آن مونس جان» و «النحو الهندی و النحو العربی» همراه با نکوداشت نود و هفتمین زادروز استاد فتح‌الله مجتبائی، عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز دوشنبه ۱۹ آذر از ساعت ۱۱:۳۰ در تالار دکتر شهیدی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار می‌شود.