همشهری آنلاین - سیده کلثوم موسوی: یکی از این رسوم ماندگار رسم برپایی شب چله در بین قوم لک زبان این مرز و بوم است که برای شناخت بهتر مراسم شب یلدا سراغ یکی از اساتید ادب زبان لکی و هم چنین یکی از اهالی محله پیروزی رفتیم تا با رسوم قوم لک در لکستان قدیم و این محله آشنا شویم.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
شُو چلَه در میان اقوام لک
اسد آزادبخت، نویسنده، شاعر و دبیر بازنشسته آموزش و پرورش است که اصالت قوم لک را از پوشش گُلوَنی و لَچَک تا زبان به ثبت رسیده لک، به صفحه تحریر درآورده و درمورد رسوم ریشه دار لک زبان‌ها در شب یلدا می‌گوید: «از یلدا یا به زبان لکی «شُو چلَه»، به نام اول روز زمستان باعنوان «نوروژ» نیز یاد می‌شود. قوم لک براین باور هستند که از ماه دی به بعد تغییرات انجام شده و زمانه روبه نو شدن می‌رود. این تغییرات از دو قسمت به عنوان «چله نُواین» یعنی چله اول و «چله دُماین» یعنی چله دوم تشکیل می‌شود، که این دو چله به علت استقرار قوم لک در مرکزیت زاگرس و کوهستانی بودن آن منطقه است. چله نواین یا چهلم اول در اصل چهل روز از سرما گذشته و تغییر در طول روزافزایش می‌یابد به نوعی روز درازتر شده و طول روز بیشتر می‌شود که به زبان ما لک‌ها می‌گوییم نوروژ (نوروز یا روز نو) شده است. »
از رسم گِلاریژان تا فال چهل سُرو
آزادبخت که تمام همتش بر تداوم فرهنگ لک زبان‌ها بوده و هست برایمان از چند جشن مرسوم در بین لک زبان‌ها اینگونه می‌گوید: «در اوایل هر فصل، لک زبان‌ها اعیادی مرسوم در بین فرهنگ دیرین خود داشته و دارند که نمونه آن «تول تَکِن» یا «گِلا ریژان» است و زمانی است که درختان شاخ و برگ خود را می‌تکانند و دست آخر هیچ برگی برشاخ درختی نمی‌ماند همچنین در این روز از رفتگان با پخت حلوا یاد می‌کنند و با چوب درازی برشاخ درختان می‌کوبند تا برگ‌های باقیمانده درختان پایین بریزد، در واقع درخت برای زایش برگ تازه بهاری آماده باشد. »
این استاد زبان لکی از رسوم اهالی لک زبان محله پیروزی اینطور تعریف می‌کند: «در یلدا لکی یا همان «شو چله» در دورهمی‌های خود «چهل سُرو» خوانی می‌کنند. این رسم به فال چهل سرو لکی معروف است و بیشتر در شب‌های زمستان مخصوصا در شب یلدا انجام می‌شود. بزرگترهای فامیل که تسلط بیشتری بر روی ابیات لکی دارند تسبیح به دست می‌گیرند و چهل دانه از تسبیح را جدا می‌کنند و برای شخصی که نیت گرفته است، افراد فامیل به نوبت بیت لکی می‌گویند و هر بیت یک دانه تسبیح انداخته می‌شود چهلمین دانه تسبیح جواب نیت شخصی می‌شود که تفال بر فال چهل سرو زده است. شخصی که تسبیح در دست دارد تسبیح را به گونه‌ای که حاضران نبینند پشت خود نگه می‌دارد و دانه دانه با سرودن هر بیت جدا می‌کند تا به دانه چهلم برسد. »
شب چله و پارچا
آزاد بخت در تکمیل صحبتهایش برای شب چله لکی رسوم شال اندازی و پارچا را مختصر تعریف می‌کند: «شال اندازی در شب چله بیشتر در بین لک زبانهای غرب کشور مرسوم است و در این شب، افرادی بر روی پشت بام‌ها می‌روند و صورت خود را می‌پوشانند به گونه‌ای که صاحب خانه آنها را شناسایی نکند و شال بلندی را از پشت بام خانه به داخل حیاط آویزان می‌کنند و منتظر می‌مانند تا یکی از افراد خانه شال آنها را ببیند و از تنقلات و وسایل سفره شب یلدا در دستمال آنها بگذارد و توشه شب چله شود. در پارچاگویی نیز که از قدیم الایام مرسوم بوده ریش سفیدان و گیس سفیدان داستانهایی طولانی را برای افراد فامیل و خانواده که در شب پله دور هم جمع شده‌اند می‌گویند و این بزم «شوچِله» لکی را تکمیل می‌کنند و کوچکترها با اشتیاق خاصی دور بزرگترهایی که پارچا یا همان داستان را می‌گویند جمع شده و با دقت گوش می‌دهند. »
در تهران فرهنگ زادگاه‌مان را حفظ کردیم
برای شناخت بهتر رسوم قوم لک در محله پیروزی، بعد از استاد آزاد بخت سراغ یکی از لک‌های این محدوده رفتیم و از حال و هوای شب یلدا پرسیدیم. زهره نادری از لک زبانهای این منطقه از شب یلدا و رسومش در بین لک زبانهای تهران نشین می‌گوید: «بیشتر اقوام لک به تهران مهاجرت کرده‌اند در محله‌های پیروزی، سعادت آباد و تجریش و… ساکن هستند. نکته جالب اینکه برخلاف بسیاری از اقوام، زندگی در تهران هیچ وقت باعث نشد که ما فرهنگ و آداب و رسوم خود را فراموش کنیم و تا جایی که عرف اجازه می‌دهد مراسم را بافرهنگ لکی خودمان برگزار کردیم. هرچند خیلی از اقوام لک زبان هستند که از ۵۰ سال پیش به تهران مهاجرت کرده‌اند و روش زندگی آنها دستخوش تحولات شهر بزرگ تهران شده است و دیگر عطر آن اجرای مراسم فرهنگی در بین آنها به دست دگرگونی سپرده شده است و این جای نگرانی است که اصالت و فرهنگ یک قوم دستخوش گذر زمان و کم کاری ما آدمها می‌شود.»
برساق شیرینی شب چله لک‌ها
نادری ما را با مهمان نوازی خود به خوردن شیرینی دعوت کرده و همانطور که حواسش به پذیرایی است ادامه می‌دهد: «این شیرینی‌ها اسمشان بِرساق است برای شب چله علاوه بر گندم شیره و نخود کشمش و دیگر خوراکی‌ها بِرساق را زنان خانواده مهیا می‌کنند و چند نفری مشغول درست کردن این شیرینی محلی می‌شوند. در محله پیروزی اقوام ما نزدیک هستند و شب چله همه دور هم جمع می‌شویم و تمام رسوم شب چله از شال اندازی تا فال چهل سرو را برگزار می‌کنیم.»