روزهایی که صبح و شامش در اضطراب بمباران می‌گذشت و هر لحظه‌اش، عطر تشییع پیکر شهیدی به مشام می‌رسید. در کوران 8 سال دفاع مقدس، کوچه‌های محله ما نیز از این اضطراب و این عطر بی‌نصیب نبود.
هنوز می‌توان در میان محله‌ها و کوچه‌ها قدم زد و ارادت مردم را نسبت شهدای دفاع مقدس دید. اما چگونه می‌شود یاد آن مردان بزرگ را در محله‌هایی که در آن زیسته‌اند، قد کشیده‌اند و همانجا پیکرشان تشییع شده، حفظ کرد. ناحیه 2 منطقه 11 تنها ناحیه‌ای است که توانست یادمان شهدا را بر دیوار کوچه‌ها نصب کند و با استقبال خوبی هم مواجه شود.
نصیری، شهردار این ناحیه درباره نصب این یادمان‌ها می‌گوید: «یادمان‌های شهدا با نیت زنده نگه داشتن یاد شهدا، در ناحیه 2 نصب شد که با استقبال شهروندان هم مواجه شد. به دلیل اینکه این نقطه ناحیه، یکی از نقاط پرتردد تهران است، نصب چنین یادمان‌هایی از طرف شهرداری کل به ما ابلاغ شد که ما هم آن را اجرا کردیم.»
وقتی از او درباره گسترش نیافتن این طرح به باقی نواحی می‌پرسیم، پاسخ می‌دهد: «خب این طرح مسکوت ماند و ادامه نیافت. اما در همین مدت هم که ما دست به کار شدیم، حدود 60 کوچه را به تصویر شهدا مزین کردیم. خانواده‌های شهدا هم خیلی استقبال کردند.» شهردار ناحیه 2 در توضیح هویت‌سازی هم می‌گوید:
«درست است که این منطقه جزو مناطق قدیمی تهران است، اما هویت اسلامی و ایرانی ما با جانبازی شهدا معنا پیدا می‌کند، وقتی اهالی محل و رهگذران ببینند چه چهره‌های نورانی‌ای از وطنشان دفاع کردند، بی‌شک قدر امنیت و وضعیت امروز را بیشتر می‌دانند.» شهردار ناحیه 2 وقتی با سؤال ما درباره اینکه آیا نصب یک یادمان در کوچه‌های دودگرفته منطقه، برای حفظ آرمان شهدا می‌تواند کافی باشد، می‌گوید:
«هر کار که کنیم، باز نمی‌توانیم از زیر دین شهدا بیرون بیاییم. این کار هم یک کار سمبلیک، برای زنده نگه داشتن یاد آنهاست. البته ما طرح‌هایی هم داریم که به زودی بیشتر از آنها خواهید شنید. مثلاً بزودی در سرای محله، نمایشگاهی دائمی از تمثال شهدایی که تهیه کرده‌ایم، برپا خواهیم کرد.
با توجه به بازدید کننده‌های زیادی هم که سرای محله دارد، فکر می‌کنم با استقبال خوبی هم مواجه شود.» او در توضیح این طرح می‌گوید: «پیش از افتتاح طرح، نمی‌توان درباره آن صحبت کرد، اما تابلوهایی در ابعاد 30 در 40 سانتیمتر آماده شده که در این نمایشگاه نصب خواهد شد.»
پیگیری‌های ما هم درباره مورد مسکوت ماندن طرح نسب یادمان‌ها هم به اینجا رسید که گویا بنیاد شهید به دلایل نامعلومی به چنین اقدامی اعتراض کرده و شهرداری هم برای جلوگیری از پیش آمدن حرف و حدیث‌های بیشتر، ادامه کار را متوقف کرده است. با این حال امیدواریم درباره اجرای چنین طرح‌هایی که هزینه‌های زیادی هم در بر دارد، هماهنگی بیشتری میان دستگاه‌های اجرایی صورت بگیرد.
تنها نامگذاری کافی نیست
علیرضا مرادی یکی از کسبه خیابان ¨قلمستان© است. مرادی می‌گوید: «حدود 8 سال است که در این خیابان خانه خریدم و کسب و کارم را هم در همین خیابان راه انداختم، اما از وقتی که یادم هست، این خیابان را به نام قلمستان می‌شناختند. اگر قرار است یاد و نام و شهدا زنده نگه داشته شود، فکر می‌کنم، نامگذاری تنها کافی نیست.»
مرادی که خود یکی از اعضای هیئت همین محله نیز هست، در ادامه می‌گوید: «چند شب پیش با یکی از دوستان هیئت صحبت می‌کردم و می‌گفتم: کاش می‌شد، مسئولان هیئت با شهرداری کاری می‌کردند تا نام برادران جوادیان جا بیفتد. باور کنید ما آدم‌های بی‌اعتقادی نیستیم، نسبت به یاد شهدا هم اهمیت قایلیم، اما صرف گذاشتن یک نام روی این خیابان کافی نیست.»
محمد صبحی نیز در میان صحبت‌ها به ما می‌پیوندد. وقتی از او در مورد نصب یادمان‌های شهدا در کوچه‌ها و خیابان‌هایی که به نام آنهاست می‌پرسم، می‌گوید: «در بیشتر کوچه‌های بلوار کشاورز ، تابلو شهدا را نصب کرده‌اند. به نظرم کار خیلی خوبی است و برای کوچه‌ها هویت می‌آورد.»
صبحی که بیش از 15 سال است در این خیابان لوازم یدکی می‌فروشد، ادامه می‌دهد: «در این مدت اغلب مردم، نام این خیابان را به قلمستان می‌شناسند. یکی از دوستان به من گفت که عکس برادران جوادیان را در این خیابان نصب کرده‌اند، اما من ندیده‌ام. کاش جایی نصب می‌کردند و طوری تبلیغ می‌کردند که نام اینجا به نام برادران جوادیان مشهور می‌شد.»
همه کارهای زیباسازی
مساجد یکی از پایگاه‌های مهم ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در میان شهروندان است. بعد از سال‌های دفاع مقدس نیز نصب تصاویر شهدای دفاع مقدس بر دیوارهای مسجد تبدیل به یک محل فراموش نشدنی شد. الان مسجدی نیست که در محله‌اش شهیدی نباشد و تصویری از او بر دیوار مسجد نصب نکرده باشد.
مسجد طلیعه، یکی از مساجدی است که سهم عمده‌ای در فرهنگسازی میان بازاریان محله گمرک را دارد. این مسجد به گفته یکی از مسئولان آن به شهدای محله گمرک مزین شده است. فیض‌الله‌زاده یکی از متولیان این مسجد می‌گوید: «چند وقت پیش از طرف اداره زیباسازی به مسجد ما آمدند و عکس‌ها را گرفتند و تبدیل به تابلو فلکسی کردند.»
در راستای همین گفته، به سراغ مبارکی، رئیس اداره زیباسازی منطقه می‌رویم و از او درباره نصب تابلوهای فلکسی در مساجد می‌پرسیم. او می‌گوید: «ما به عنوان مسئول اجرایی یادمان‌های شهدا در محله‌ها و مساجد، از سال گذشته کارمان را شروع کردیم و این اقدام را برای 60 تصویر در ناحیه 2 انجام دادیم.
همچنین 25 مسجد را هم به تابلوهای فلکسی مجهز کردیم که از جمله آنها می‌توان به مسجدهای حضرت موسی‌بن الجعفر(ع)، مسجد طلیعه، مسجد امام محمد باقر (ع) مسجد سیدالشهدا¨ع اشاره کرد.» اما آیا انجام همین کارها برای حفظ نام و یاد شهدا کافی است. کارشناسان فرهنگی حرف دیگری دارند.
حفظ ارزش‌ها و آثار دفاع مقدس
نادر ادیبی، مدیر اداره حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس غرب استان تهران می‌گوید: «دفاع مقدس دارای ارزش‌های مهمی چون رشادت و شهادت‌طلبی است که باید این موارد نیز در بین نسل امروز نهادینه شود.» وی ادامه می‌دهد: «جوانان و نسل جدید باید با فرهنگ دفاع مقدس، رشادت‌ها و دلاورمردی‌های رزمندگان اسلام آشنا شوند و این مقوله‌های مهم را سرلوحه زندگی خود قرار دهند.»
او می‌گوید: «اجرای برنامه‌های فرهنگی و همچنین بیان خاطرات رزمندگان اسلام از زبان یادگاران جنگ، می‌تواند تأثیرات بسیار زیادی را در روحیه جوانان و همچنین آشنایی بیشتر آنان با روزهای جنگ و شب‌های عملیات داشته باشد. امروز از جنگ و دفاع مقدس، تنها خاطراتی باقی مانده که باید با حفظ این خاطرات، آن را برای همیشه در دل و یادها زنده نگه داشت.
امروز باید جوانان و نوجوانان بیشتر با مقوله دفاع و جبهه و جنگ آشنا شوند، چرا که با گذشت سال‌ها از دوران دفاع مقدس، نسل امروز به راحتی بتوانند دلاورمردی‌های رزمندگان اسلام ر ا در آن دوران لمس کنند.» ادیبی معتقد است: «مسئولان فرهنگی در مدارس و دانشگاه‌ها باید برای توسعه این مهم، تلاش‌های بیشتری را از خود نشان دهند و نسل امروزرا با دوران هشت سال دفاع مقدس بیشتر آشنا کنند.»
کلامی که دیگر از جنس حادثه نیست
حفظ روحیه ایثار شهید سیدمرتضی آوینی در کتاب گنجینه آسمانی می‌نویسد: «... آیا هنوز هم کسی بر سیاره زمین مانده است که این جنگ را با عینک تفسیر و تحلیل‌های رایج سیاست پرفریب روز بنگرد و از پیوند مستقیم این نبرد با تاریخ انبیا و نهضت‌های دینی غافل مانده باشد؟...
«کربلاما می‌آییم» بچه‌های تبلیغات لشکر سیدالشهدا دروازه قرآن را بر می‌افرازند و همه چیز را برای ساعت اعزام سپاهان رسول خدا آماده می‌سازند.» شاید یکی از دلایل ارزشمند بودن دفاع مقدس در همین جمله شهید آوینی نهفته است که آن را به مثابه نبرد حق و باطل و دفاع از ارزش‌هایی می‌داند که با تاریخ انبیا گره خورده و از هر منظری به آن بنگریم بی‌شک نکته تازه‌ای دستگیرمان خواهد شد.
دکتر محمدرضا سنگری، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش هم معتقد است: «انقلاب اسلامی ریشه در اسلام دارد و از فرهنگ شیعی تغذیه می‌کند.» او می‌گوید: «آنچه که امروز باعث می‌شود تا فرهنگ و ادبیات هشت سال دفاع مقدس برای مخاطبان لذتبخش نباشد، این است که دیگر کلام‌های گفته شده از جنس حادثه نیستند.
دفاع مقدس مجموعه‌ای از رازهای بی‌شمار است که حوادث زیادی را در خود حل کرده و اگر محققان و کسانی که از آن دم می‌زنند، این فضا را درک نکرده و در آن تنفس نداشته باشند، نمی‌توانند آن را به دیگران نشان دهند.» وی می‌افزاید: «بعضی فکر می‌کنند که وقایعی چون دفاع مقدس، همواره تری و تازگی خود را حفظ نمی‌کند و هرچه از ولادت خود فاصله می‌گیرد، کمرنگ‌تر خواهد شد.
اما من اعتقاد دارم که آنها اسیر چشم عادی شده‌اند و همین باعث شده تا حماسه‌های آن را با تاریخ پیوند بزنند.» این شاعر و منتقد ادبی یادآوری می‌کند: «فضای جبهه، یک فضای عادی و معمولی نبود و تنها با استفاده از چشمی به غیر از چشم عادی دنیا پرست، می‌شود آن را درک و به درون آن سفر کرد.»
وی از بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران و رهبر شهدای هشت سال دفاع مقدس یاد کرده و می‌گوید: «هیچ کس به خوبی خمینی کبیر¨ره واقعیت این حماسه‌ها را درک نکرد و همین امر باعث شد تا آن حضرت، تمام حوادث جنگ را به نام خدا ثبت کند.» به گفته سنگری، امام راحل معتقد بودند که خدا خرمشهر را آزاد کرد و خدا پیروزی‌ها را برای ما به ارمغان آورد؛ زیرا می‌خواستند نام هیچ کسی بر روی آن نباشد و هیچ فرد یا گروهی موفقیت‌های جبهه را به نام خود مصادره نکند.
لزوم تمرکز فعالیت‌ها
اما محمود فرهنگ عقیده دیگری دارد. او معتقد است انجام کار فرهنگی و هنری، یکی از راه‌های حفظ ارزش‌های دفاع مقدس است که این روزها کمتر به آن توجه می‌شود. به گفته او، با وجود تالار بزرگی مانند تئاتر شهر در منطقه 11، بیشتر از اینها می‌توان در حوزه دفاع مقدس کار کرد. هر چند که او تا به حال چندبار درباره ساخت مجموعه ای مستقل برای اجرای تئاترهای دفاع مقدس صحبت کرده است.
فرهنگ می‌گوید: «متأسفانه در حال حاضر، چند نهاد برای کار در عرصه هنر دفاع مقدس به وجود آمده‌اند که به صورت موازی کار می‌کنند و این موازی کاری و دوگانگی، عرصه را برای هنرمندان سخت کرده است. وقتی موازی‌کاری دیده می‌شود، هنرمند سردرگم می‌شود، باید این سرگردانی حل شود. متأسفانه گروه‌های مختلف با موضوع واحد کار می‌کنند و با یکدیگر هماهنگ نیستند.»
همشهری محله - 11