من در این سفر نویسندگی می‌کردم. این گروه در حال تعبیه سیستم دوربینی به نام «چشمی در دریا» (eye-in-the- sea) که مجهز به نور نامریی مادون قرمز بود و هنگام عکس‌برداری موجودات اطراف را اذیت نمی‌کرد، بودند.
وقتی گروه، اولین عکس‌های ارسالی از دوربین را دیدند، همه خندیدند. یک ساعت پس از تعبیه دوربین، دوربین عکسی از یک ماهی مرکب به طول دو متر ارسال کرد. این نوع ماهی احتمالا گونه‌ای تازه بود. سپتامبر امسال نیز، گروه یک بار دیگر ماهی‌ای شبیه به آن عکس را، صدها کیلومتر دورتر دیدند و احتمال دادند که از این نوع ماهی در اقیانوس‌ها زیاد باشند. بسیار عجیب است. ماهی‌ای بزرگ‌تر از انسان وجود دارد و ما هنوز از وجود آن اطلاعی نداریم.
در تحقیقی که پیش‌تر در خلیج مانتری کالیفرنیا انجام شده بود، چیزی عجیب، دوربین را حدود چند متر جابه‌جا کرد. دوربین فقط ابری از گل و لای را در آن حوالی نشان می‌داد. آن چیز، هرچه که بود، هنوز به‌صورت یک راز باقی مانده است.
ممکن است فکر کنیم که در قرن21، همه زمین کشف شده است، اما اقیانوس‌های دورافتاده هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. «چارلز پاول» از موسسه اکواریوم خلیج مانتری می‌گوید: «خلیج مانتری بهترین دریای مشاهده شده در دنیاست، اما هنوز یک درصد آن مشاهده شده است. جالب است که دانش ما از مرکز این اقیانوس‌ها، کمتر از همین مقدار است.»
در سال‌های اخیر، سرعت تحقیقات در اقیانوس‌ها بیشتر شده است. با تکنولوژی‌های جدید، هر روز یافته‌های بیشتری از این آب‌ها به دست می‌آید. تقریبا هر زمانی که محققان تحقیقی را در این آب‌ها شروع می‌کنند، کشفیات جدیدی می‌یابند. «سیندی ون‌دوور»
زیست‌شناسی از دانشگاه ویلیام ولری از ویرجینیا می‌گوید: «اگر کسی می‌خواهد چیز جدیدی کشف کند، باید به اعماق این اقیانوس‌ها سفر کند. این اقیانوس‌ها بهترین مکان برای کشفیات هستند.»
آب‌های مرموز بسیار وسیع هستند. آن‌ها تقریبا 70درصد زمین را فرا گرفته‌اند و به‌طور متوسط چهار کیلومتر عمق دارند. کوه بزرگی نیز در زیر اقیانوس، حدود 70 هزار کیلومتر از وسعت زمین را فرا گرفته است. این کوه خط‌الرأس میانی اقیانوس نام دارد. این در حالی است که در گوشه و کنار اقیانوس، خندق‌هایی به عمق 11کیلومتر دیده می‌شوند. همه جزایری که در سطح اقیانوس‌ها دیده می‌شوند، از کوه‌های دریایی که کاملا زیر آب قرار دارند تشکیل شده‌اند.
در اعماق این اقیانوس‌ها، همه جا تاریک و سرد است. اقیانوس اکسیژن زیادی ندارد و فشار زیاد باعث ایجاد پروتیین فراوان توسط موجودات بی‌فایده سطح آب می‌شوند. اما با این حال هنوز در گوشه و کنار اعماق اقیانوس‌ها، زندگی دیده می‌شود.
با جدا کردن گل و لایی که کیلومترها از اعماق اقیانوس‌ها را پوشانده‌اند، به جلگه‌های زیردریایی بزرگی می‌رسیم. زمانی طولانی، دانشمندان تصور می‌کردند که این جلگه‌ها، دشت‌هایی بایر وبی‌حاصل هستند. سطح این جلگه‌ها را کرم‌ها و سخت‌پوستانی می‌پوشانند که از برف طبیعی سطح آب‌ها تغذیه می‌کنند. پایین‌تر از این جلگه، احتمال هیچ‌گونه زندگی نمی‌رفت.
اما این نظر نیز اشتباهی بیش نیست. «جان‌پارکس»، از دانشگاه کاردیف انگلستان و دیگر همکارانش، اخیرا ثابت کرده‌اند که صدها متر زیر سطح اقیانوس‌ها گروه‌های فعالی از باکتری‌هایی که از رسوبات ته دریا تغذیه می‌کنند، زندگی می‌کنند.
با معیارهای زیست توده، احتمال زندگی در رسوبات ته دریاها بیش از سطح آن‌هاست. خیلی از باکتری‌هایی که در این رسوبات دیده می‌شوند، با باکتری‌های شناخته شده قبلی کاملا متفاوت بوده‌اند. «جان‌پارکس» در این باره می‌گوید: «در پنج سال گذشته، ما با سلسله جدیدی از زندگی با متابولیسمی کاملا متفاوت روبه‌رو شده‌ایم.»
عجیب‌ترین این یافته‌ها، مرجان‌هایی هستند که در اعماق 40 تا 600متری و در دمای دو درجه پیدا شده‌اند. با این‌که این مرجان‌ها در اعماق تاریک دریا زندگی می‌کنند، از لحاظ بزرگی و عظمت با هم‌نوعان خود در مناطق گرمسیری و در عمق کم دریا برابری می‌کنند. این موجودات که طول بعضی از آن‌ها حتی به هفت متر هم می‌رسد، معمولا روی صخره‌ها و کناره‌های آن‌ها رشد می‌کنند، چون در این مناطق، جریان شدید آب، غذای آن‌ها را تامین می‌کند و رسوبات چسبناک و بی‌مصرف را از آن‌ها دور می‌کنند.
با این‌که مدت زیادی از ورود این موجودات به شبکه تحقیقات دانشمندان نمی‌گذرد، آن‌ها انواع این جانداران را بسیار متنوع و گسترده یافته‌اند. این مرجان‌های کشف شده در اعماق آب‌ها، در همه جا از نروژ تا نیوزیلند دیده شده‌اند. با این‌که فقط شش‌گونه از موجودات زیردریایی می‌توانند صخره‌های آبی بسازند، صخره‌های آبی زیادی در گوشه و کنار اقیانوس اطلس یافت شده‌اند که در طی زمان، تبدیل به سراشیبی‌های قاره‌ای در این اقیانوس شده‌اند.
اطلاعات ما از این صخره‌های آبی بسیار کم است؛ همان‌طور که ما هنوز نمی‌دانیم آیا این مرجان‌ها می‌توانند مناطق مناسبی برای رشد ماهی‌های آکواریومی باشند یا نه. اما آن‌چه ثابت شده است این است که رشد این مرجان‌ها نیز مانند همه موجودات زیر دریایی دیگر، بسیار کند است. مرجان‌هایی که در اعماق آب‌های سرد به‌وجود می‌آیند، سالانه یک میلی‌متر رشد می‌کنند؛ این در حالی است که هم‌نوعان آن‌ها در نواحی گرمسیر، در سال حدود چند سانتی‌متر رشد می‌کنند و همین، دلیل آسیب‌پذیری این مرجان‌های دریایی نسبت به گونه‌های دیگر است.
گزارش‌ها نشان داده‌اند که گاهی مرجان‌های 500 ساله در تورهای صیادان گیر کرده‌اند، بسیاری از این مرجان‌ها به‌خاطر مطالعات و ماهی‌گیری، تبدیل به قلوه‌سنگ شده‌اند. متاسفانه تعداد کمی از این مرجان‌ها و صخره‌های آبی محافظت می‌شوند. «ون‌دوور» معتقد است که اگر قرار است ما از این منابع طبیعی استفاده کنیم، باید میزان آسیب‌پذیری آن‌ها را بدانیم و بیشتر مواظب آن‌ها باشیم.
خیلی از زیست‌شناسان مانند «ون‌دوور» معتقدند که جالب‌ترین نکته در مورد اکوسیستم‌های زیرآبی، دریچه‌های آبی ـ حرارتی هستند. معمولا از این دریچه‌ها مواد شیمیایی زیادی بیرون می‌آید. در این مناطق، باکتری‌هایی که از متان و سولفید تغذیه می‌کنند، باعث زنده ماندن جانداران فراوان می‌شوند. کشف این واقعیت که این اکوسیستم‌ها وابسته به فتوسنتز نیستند، انقلاب بزرگی در دیدگاه زندگی خورشیدی ما به‌وجود آورده‌اند. با این حال، این روزها بحث بر این است که اکوسیستم‌های آبی نیز نباید استقلال کاملی در مقابل نور خورشید داشته باشند.
شگفتی‌های دیگری نیز در این آب‌ها دیده شده است. محققان علاقه زیادی به مطالعه خط‌الراس «گاکل» در اقیانوس اطلس دارند، چون این خط‌الراس ممکن است موجودات متفاوتی با آن‌چه پیش‌تر در اقیانوس اطلس و آرام یافت شده‌اند دربرگرفته باشد. سال گذشته، در سفر تحقیقاتی دانشگاه برمن نروژ، مناطق بدون یخ مورد بررسی قرار گرفتند. در این سفر، تعداد زیادی دریچه‌های آبی ـ حرارتی، حدود 500متر زیر آب یافت شدند.
این دریچه‌ها از لحاظ زیستی بسیار عجیب هستند و متاسفانه از آن‌جا که در آن سفر هیچ زیست‌شناسی نبود، هیچ یک از این دریچه‌ها به‌طور دقیق مورد مطالعه قرار نگرفتند.
این گروه تجسسی در نزدیکی دریچه‌های گرم که معروف به دودکش‌های سیاه هستند، با گستره‌های عجیبی شبیه آناناس روبه‌رو شدند. این دریچه‌های گرم کوچک هستند، مانند دودکش‌های 15 سانتی که در سر هر یک، گل سوسنی قرار گرفته باشد اطراف همه آن‌ها را تا صدها متر زمین‌های باکتریایی پوشانده‌اند. هیچ‌کس تاکنون چیزی شبیه این دریچه‌ها ندیده بود.
جزیره‌هایی در اعماق اقیانوس‌ها
وقتی زمین‌شناسان دودکش‌های سیاه را مورد مطالعه قرار دادند، بر سر آن‌ها چیزهایی یافتند که گمان کردند، کرم زمینی باشند. آن‌ها مشابه این کرم‌های زمینی را پیش‌تر در دریچه‌های اقیانوس آرام دیده بودند.
پس این تصور به وجود آمد که این دریچه‌ها نیز شامل انواع گوناگون از جانداران باشند. اما پس از آن که زیست‌شناسان فیلم‌های گرفته‌شده از این دودکش‌ها را دیدند، تصور کردند این جانداران، شقایق دریایی هستند نه کرم زمینی. برای مطالعه دقیق این دودکش‌های سیاه، در سال 2007 سفری تجسسی با حضور زیست‌شناسان شکل خواهدگرفت.
در فوریه امسال، محققان برای مشاهده شکسته شدن سکوی بزرگ لارسون بایس، در قطب جنوب، مطالعه‌ای را آغاز کردند. این شکاف، 850متر زیر آب است و بین آب‌های فورانی سرد گیرکرده است. مناطق وسیعی از سطح اقیانوس‌ها را فرش‌های باکتریایی پوشانده است. در بعضی نقاط نیز تپه‌های خاکی احاطه شده در صدف‌هایی به پهنای 30 سانتی‌متر دیده می‌شوند. هنوز معلوم نیست که آیا این اکوسیستم پس از ایجاد این شکاف باقی‌خواهدماند یا نه.
هنوز قسمت‌های زیادی از این اقیانوس‌ها کشف نشده باقی مانده‌اند. مطالعات زیست‌شناسی در اعماق نیم‌کره جنوبی زمین تازه آغاز شده است. در بیشتر تحقیقات، از دوربین‌های ساده‌ای که توانایی گرفتن عکس‌های ساده را نیز دارند و روی سطح آب تعبیه شده‌اند، استفاده شده است. اما در سفرهای تحقیقاتی اخیر، از تجهیزات پیشرفته و کشتی‌های زیردریایی استفاده می‌شود.
با سرنخ‌هایی که از سطح آب‌های نیم‌کره جنوبی به دست آمده، اقیانوس‌های این نواحی متنوع‌تر و شگفت‌انگیزتر از اقیانوس‌های نیم‌کره شمالی به نظر می‌رسند. در سفری تحقیقاتی که در سال 2000 به جلگه‌ای در عمق پنج‌کیلومتری سواحل آنگولا انجام شد، گونه‌های متنوع‌تری از موجودات یافت شدند که بیشتر این گونه‌ها، برای دانشمندان و محققان ناشناخته بوده‌اند.
در واقع، حتی روی سطح این اقیانوس‌ها نیز، هزاران جانور جدید و کشف نشده وجود دارند. در عمق 1000متری این آب‌ها، جایی که بسیار تاریک است، سفرهای تحقیقاتی بسیار دشوار و گاهی نیز غیرممکن‌اند. تورهای صیادی،معمولا جانوران آسیب‌پذیر را از بین می‌برند و کشتی‌های زیردریایی اغلب ماهی‌های مرکب را می‌ترسانند و از ناحیه دور می‌کنند.
«مایکل وچیون» از موسسه اسمیت سانیان در واشینگتن، می‌گوید: «اعماق اقیانوس‌های آزاد، بزرگ‌ترین مکان‌های زندگی هستند،اما ما کم‌ترین دانش را درباره آن‌ها داریم. این نواحی چالش‌انگیزترین و جالب‌ترین نقاط زمین برای مطالعه و تحقیق و کشف هستند.»
«وچیون» یکی از اعضای سفر تحقیقاتی اخیر بود.
او پس از این سفر، عکس‌های گرفته شده از پیچیده‌ترین ماهی‌یاب‌های صوتی را همراه تورهای ماهی‌گیری و کشتی‌های زیردریایی در کنار هم قرارداد، تا بتواند ازآنها عکسی قابل قبول از زندگی اعماق دریا در خط‌الراس مرکزی اطلس به‌دست آورد. محققان، در این مناطق بیش ازآنچه تصور می‌کردند اجتماعات زنده یافتند. آن‌ها در کنار این اجتماعات، حلقه‌های بزرگی از پلانکتون‌ها را نیز یافتند که وجود زندگی را در آن مناطق بیش از پیش ثابت می‌کردند.
«ران ادر»، دانشمند ارشد پروژه COHL (پروژه زندگی زیر آب) از واشینگتن، معتقد است که زیست توده‌های بسیاری در اعماق این اقیانوس‌ها وجود دارند. پروژه COML، پروژه‌ای بین‌المللی است که 10 سال از عمر آن می‌گذرد و دانشمندان و محققان زیادی از 70کشور دنیا در آن شرکت کرده‌اند. هدف این پروژه، فهرست‌بندی کردن موجودات زنده اقیانوس‌ها، در گذشته و حال و احتمالا آینده است.
محققان دانشگاه راجرز نیوجرسی، اخیرا تصمیم گرفته‌اند کارهای جالبی را در مورد شش‌میلیون دریچه موجود در اقیانوس‌ها انجام دهند. آن‌ها می‌خواهند پایگاه اطلاعاتی واحدی را برای جمع کردن اطلاعات به‌دست آمده در این سفرها تاسیس کنند. تعداد دریچه‌هایی که دانشمندان در این اقیانوس‌ها به‌خصوص در نیم‌کره جنوبی یافته‌اند، بسیار زیاد است.
احتمال جدید بودن گونه‌های حیوانی در عمق سه‌هزارمتری اقیانوس‌ها، 50 ـ 50 است. این احتمال زیادی است. از پنج سال گذشته که پروژه COML شروع به کار کرده است، دانشمندان کشفیات زیادی در مناطق عمیق دریاها داشته‌اند. دانشمندان در این پروژه، هزاران گونه جدید از موجودات را یافته‌اند. تعداد زیادی موجود زنده در نواحی‌ای که احتمال زندگی در آن‌ها نمی‌رفت، یافت شده‌اند.
در برنامه‌های خاصی از این پروژه، دانشمندان مطالعات خود را در مناطق خاص اقیانوس‌ها از جمله کوه‌های دریایی آغاز کرده‌اند. یافته‌های اولیه، این احتمال را می‌دهند که کوه‌های دریایی مانند جزیره‌های روی آب هستند. بیش از نصف جاندارانی که در این کوه‌های دریایی دیده شده‌اند، در نوع خود خاص هستند.
اما خاص بودن این موجودات ممکن است به علت کمی دانش و مطالعات ما نیز باشد و این کوه‌ها آن‌طور که تصور می‌شود متنوع نباشند. «ملکوم کلارک» از موسسه بین‌المللی تحقیقات آب و اتمسفر در نیوزیلند، که رییس این برنامه تجسسی است می‌گوید: «در حال حاضر، جورچین ما درباره این اقیانوس‌ها بسیار ناقص است و هیچ نتیجه‌گیری قطعی نمی‌توان از این داشته‌ها به دست آورد.»
کلارک می‌گوید: «با این‌که ماهی‌گیری به‌طور وسیعی در اطراف 100هزار کوه دریایی انجام می‌شود، اما هنوز فقط حدود 100 تا از این کوه‌های دریایی شناخته شده‌اند. ما تقریبا هیچ اطلاعی از کوه‌های جنوب اقیانوس آرام،بین نیوزیلند و آمریکای مرکزی نداریم و محققان تاکنون راستای عمیق این ناحیه را که معروف به مرز بزرگ صخره‌ای است، ندیده‌اند.»
بعضی اوقات، کمبود دانش در مورد اعماق اقیانوس باعث می‌شود فکر کنیم که اقیانوس ملاقات‌کنندگان خود را بازی می‌دهد. «وچیون» متخصص سفالوپاد در سال 2002، با گروه پژوهشی COML به قطب شمال سفر کرد، اما هیچ ماهی مرکب و یا هشت‌پایی در آن‌جا نیافت.
کشفیات جدید دانشمندان را سردرگم‌تر از همیشه کرده‌اند. در سفر تجسسی COML به خط‌الراس اقیانوس اطلس، دانشمندان راه کوچکی از راه باریکه‌های کوچک یافتند. همه این راه باریکه‌ها، شبیه جاده‌های خیابانی هستند.
ماهی افعی رقصان
از همه یافته‌ها عجیب‌تر، وجود ماهی‌های افعی رقصان در اعماق دریا بوده است. «ادیت ویدر» از سفرهای تحقیقاتی فلوریدا، در سفری به زیر دریا، تعداد زیادی از این ماهی‌های رقصان را یافت. جالب این بود که دقیقا مانند خرگوش‌ها که در مقابل چراغ جلوی ماشین یخ می‌کنند، این ماهی‌ها نیز در مقابل کشتی‌های زیردریایی یخ می‌زنند. این ممکن است عکس‌العملی طبیعی در مقابل تجاوز وحشیانه این کشتی‌ها به مناطق زندگی این موجودات باشد.
با استفاده از دوربین چشم زیر دریایی، «ویدر فیلحی» از یک ماهی افعی در حال رقص عکس گرفت. او می‌گوید: «در واقع من اصلا نمی‌دانم این ماهی‌ها چه‌کار می‌کنند، اما این‌طور به نظر می‌رسد که این ماهی‌ها از دوربین خوششان آمده و جلوی آن شروع به رقص می‌کنند.»
یکی از مشکلات ما در درک این‌گونه حرکات ماهی‌ها این است که دستگاه‌های قدیمی ما، هم‌چون تورهای ماهی‌گیری و کشتی‌های زیردریایی، عکس‌های محدودی از این موجودات به ما می‌دهند. حتی دستگاه‌های قابل تعمیر نیز که دارای دوربین‌های مجهز هستند، خیلی پیش از آن که باتری‌هایشان تمام شود، خراب می‌شوند.
«مانتی‌پرید» از آزمایشگاه اقیانوسی دانشگاه آبردین در انگلستان، می‌گوید: «این‌گونه عکس‌های نامحدود، مانند این هستند که ما فقط تعداد توریست‌های منطقه‌ای را در زمستان بدانیم و این اطلاع بسیار کمی است. ما باید مشاهدات و مطالعات گسترده‌تر و مداوم‌تری را در این مناطق آغاز کنیم تا به نتایج قابل قبول‌تری دست یابیم.»
دانشمندان به تازگی تصمیم گرفته‌اند که رصدخانه‌هایی را زیر آب تعبیه کنند که با کابل به زمین متصل هستند و می‌توانند به‌طور مداوم عکس‌هایی را به آزمایشگاه‌های زمین ارسال کنند. همیشه چندین رصدخانه از این نوع، زیر اقیانوس‌ها وجود داشته‌اند، اما بیشتر آن‌ها به منظور مطالعات زمین‌شناسی، از جمله زلزله‌سنجی و شناخت موجودات اعماق کم تعبیه شده‌بودند. هنوز می‌توان چیزهایی خارج از تصور در اعماق دریاها یافت.
اولین رصدخانه زیست‌شناسی، قرار است امسال در35 کیلومتری MBARY تعبیه شود. اسم این رصدخانه MARS است و وسایل مختلفی مانند دوربین چشم زیردریایی نیز به این رصدخانه وصل می‌شوند. وسایل وصل شده به این رصدخانه، معمولا از روی زمین قابل کنترل هستند و می‌توانند زمان‌های طولانی‌تری از اعماق دریا فیلم‌برداری کنند.
در این رصدخانه دستگاه‌هایی نیز برای ضبط صدا وجود دارد و هرگونه حرکت ماهی‌ها و نهنگ‌ها را ضبط می‌کنند. این رصدخانه‌ها فقط به مطالعات اطراف خود نمی‌پردازند، برای مثال، رصدخانه MBARI می‌تواند در اطراف خود حرکت کند و دوربین‌های تعبیه شده در آن می‌توانند از سطح آب و اعماق آب عکس‌های مختلفی بگیرند. داشتن این تجهیزات قوی در طولانی‌مدت، امکان مشاهده هرگونه اتفاقی را مانند فروپاشی رسوبات ته دریا و عکس‌العمل موجودات آن نقاط به آن حادثه را می‌دهند.
برنامه وسیع‌تری نیز برای مشاهده اعماق سواحل واشینگتن و کانادا وجود دارد که NEPTUNE نام دارد. «پراید» و همکارانش تصمیم دارند در اقیانوس آرام، از دریای سیاه تا قطب شمال 10 رصد خانه در 10 جای مختلف نصب کنند. این برنامه قسمتی از پروژه اروپایی مشاهده اعماق دریاها است.
یکی از جالب‌ترین نکات این رصدخانه‌ها این است که این رصدخانه‌ها امکان انجام آزمایشی را نیز در اعماق دریاها به‌وجود آورده‌اند. دانشمندان معتقدند با انجام آزمایش در این رصدخانه‌ها، می‌توان علوم مقدماتی و آزمایشی به‌دست آمده از اعماق را به علوم تجربی تبدیل کرد. برای مثال، «وایدر» یکی از این محققان، از یک چتر دریایی به عنوان طعمه استفاده کرده است. این چتر دریایی توسط LED ها احاطه شده و انواری از نور زیستی ساطع می‌کنند. وایدر معتقد است با مطالعه واکنش موجودات به این طعمه می‌توان چگونگی استفاده آن‌ها از نور را بررسی کرد.
مطالعات اعماق اقیانوس‌ها، به نقطه اوج خود رسیده است. «ون دوور» می‌گوید: «یک نقشه و یک کشتی به من بدهید، شما را به مکانی می‌برم که بتوانید جدیدترین موجودات زنده را کشف کنید. هنوز می‌توان چیزهایی خارج از تصور در اعماق اقیانوس‌ها یافت.»