ما باور کرده بودیم که پایان برنامه چهارم توسعه برابر است با تحقق اهداف بسیار خوشبینانه. تقصیر ما نبود. فکر می‌کردیم که حق طبیعی شهروندان است که از مسئولان خود بخواهند به همان قوانینی که خود آن را تصویب کرده‌اند پایبند باشند. تصور می‌کردیم اگر نمی‌شود به وعده مسئولان دل بست لااقل می‌توان امیدوار بود قوانینی که مجلس تصویب می‌کند اجرا شوند.
فکر می‌کردیم اگر هم دستگاه یا نهادی کم‌کاری کند لابد هستند مسئولانی که از آنان بازخواست کنند. اما همه اینها تنها تصور بود. فقط کافی است از پنجره خانه‌تان به هوای شهر تهران نگاهی بکنید تا متوجه شوید قانونی که در سال 74 به تصویب مجلس رسید و در برنامه چهارم توسعه کشور نیز بر آن تأکید شده‌است، چه سرنوشتی داشته.
تردیدی نیست که آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین مسائل مرتبط با سلامت عمومی است. مطالعات انجام‌شده در حوزه بیماری‌های مسری نشان می‌دهد که آلودگی هوا هر ساله سبب مرگ و میر ده‌ها هزار نفر و میلیاردها دلار هزینه پزشکی و کاهش حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی می‌شود. اقدامات انجام‌نشده برای کاهش آلودگی هوا در کشور این وضعیت را نه‌تنها در تهران که در بسیاری از شهرهای کشور به مرز بحران رسانده‌است.
اصفهان، کرج، مشهد، قزوین و شیراز به‌نحو گسترد‌ه‌ای درگیر هوای آلوده و مشکلات آن هستند. در این میان سازمان‌های مختلف اعم از سازمان محیط‌زیست یا وزارت بهداشت یا دستگاه‌های مربوطه هیچ اقدامی انجام نداده‌اند. همه این دستگاه‌ها تنها ناظرانی بوده‌اند که کمترین تأثیری در کاهش آلودگی یا حتی پیشگیری از آن نداشته‌اند.
نکته جالب‌تر اینکه برخی دستگاه‌ها نیز به‌عنوان مسببان اصلی افزایش آلودگی هوا همچنان به فعالیت مشغولند و هیچ نهادی نمی‌تواند دست‌کم اقدامات این نهادها را کنترل و یا به سطح استاندارد برساند. به‌عنوان نمونه ایران خودرو در طول سال‌های گذشته با تولید خودروهای آلاینده و بسیار پرمصرف بسیاری از منافع ملی را زیر پا می‌گذاشت و می‌گذارد و هنوز هیچ دستگاهی قدرت مقابله یا کنترل این بنگاه بزرگ مونتاژ خودرو را ندارد.
در واقع شرکت ایران خودرو با تولید خودروهای بی‌کیفیت و پرمصرف، مسئول مستقیم مرگ شهروندانی است که به سبب آلودگی هوا می‌میرند.مروری بر گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که بیش از هر سازمان یا نهادی، شرایط جوی بر کاهش آلودگی هوای تهران تأثیر‌گذار بوده‌است وگر نه در سکوت مسئولان و بی‌اهمیتی این موضوع، هوای تهران تا به امروز به چنان بحرانی می‌رسید که دیگر این شهر جای زندگی نبود.
در طول سال‌های گذشته بارش باران و نزولات آسمانی و شرایطی جوی از جمله وزش باد بیش از هرچیزی در کاهش آلودگی هوای تهران تأثیر بسزایی داشته است. در واقع آنچه باعث کاهش آلودگی هوا و یا بحرانی نشدن آلودگی‌ها شد، وضعیت شرایط جوی بود، نه اقدامات پیشگیرانه مسئولان. به همین دلیل تصمیم گرفتیم دیگر با هیچ مسئول یا نهاد مربوطی همکلام نشویم به تأثیرگذارترین عامل در کاهش آلودگی هوا بپردازیم؛ شرایط اقلیمی.
به‌طور کلی می‌توان شهر تهران را از نظر میزان بارندگی منطقه‌ای تقریبا خشک دانست زیرا براساس آمار 20ساله میزان بارندگی تهران به‌طور متوسط 231میلی‌متر است که این مقدار در مقام مقایسه با شهرهای پرباران سواحل دریای خزر(مثل بندر انزلی با بارندگی متوسط هزار و 780میلی‌متر در سال) بسیار ناچیز است. با این حال همین مقدار بارندگی، حدود 5/4برابر بارندگی شهرهای مرکزی و جنوبی و کویری ایران مثل یزد با بارندگی متوسط 50میلی‌متر در سال است.
ضمنا باید دانست که این بارندگی‌ها دارای مقیاس یکنواختی در ماه‌های مختلف سال نیست به‌طوری که 200میلی‌متر یا 87درصد آن از اواخر آبان تا اواخر فروردین باریده می‌شود و بقیه ماه‌های سال بارش فوق‌العاده ناچیز یا صفر است که این امر از نظر آلودگی هوا شرایط نامطلوبی به‌حساب می‌آید.
در ارتباط با همین موضوع وضعیت آلاینده‌های هوای تهران در دی‌ماه 5 سال مورد مطالعه (87-83) قرار گرفته است.
1383؛ شرایط جوی نجات‌دهنده بود
با وجود آنکه در سال 83 بارش باران و نزولات آسمانی در وضع مناسبی بود اما وضعیت هوای شهر تهران چندان مناسب نبود. وجود غبار در برخی روزها سبب کاهش تعداد روزهای پاک در دی‌ماه سال 83 شد. درواقع هفته هوای پاک نیز در این سال کمتر نشانی از هوای پاک داشت. شاخص کیفیت هوا به لحاظ آلاینده‌های منوکسیدکربن در 10ماه اول سال83 مطلوب‌تر بود زیرا افزایش شرایط ناپایدار جوی از جمله وزش باد و بارش‌های مناسب طی 10ماه ابتدای سال 83 دلیل این اتفاق بود.
در واقع بازهم شرایط جوی به کمک هوای تهران آمده بود تا تهران در سال 83 هوایی نسبتا بهتر داشته باشد. در هیچ‌یک از روزهای دی‌ماه 83 به لحاظ آلاینده منوکسیدکربن وضعیت پاک ملاحظه نشد اما وضعیت آلودگی‌ها به مرز هشدار نیز نرسید و در 87 درصد روزهای سال وضعیت سالم وجود داشت. در واقع تنها چیزی که هوای تهران را در مرز سالم نگه‌می‌داشت، شرایط جوی بود.
1384؛ تفاوت چندانی با سال قبل نداشت
وضعیت آلودگی هوای شهر تهران در دی‌ماه سال 84 و به‌ویژه در هفته هوای پاک نسبت به سال 83 بسیار بهتر بود. در حدود 94 درصد از روزهای دی ماه 84 در وضعیت سالم قرار داشت. در این دوره از لحاظ آلاینده‌های منوکسیدکربن شرایط بهتری نسبت به سال 83 حاکم بود. اگرچه در این کاهش آلودگی نباید تأثیر شرایط جوی را نادیده گرفت اما این دوره به لحاظ آلایندگی ذرات معلق نیز وضعیت بهتری نسبت به سال 83 داشت.
در دی ماه 84 کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران نسبت به وضعیت آلودگی هوای تهران اعلام خطر نکرد و فعالیت خاصی انجام نشد. تنها در هفته هوای پاک پوسترها و بنرهای مختلف تبلیغاتی در سطح شهر این هفته را گرامی داشتند. گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز شرایط 10ماه نخست سال 84 را نسبت به‌مدت مشابه سال قبل تقریبا مشابه اعلام کرد و تنها به لحاظ آلاینده ذرات معلق، سال 84 نسبت به 83 وضعیت نامطلوب‌تری داشت.
1385؛ بازگشت دوباره آلودگی
سردار ساجدی‌نیا، رئیس وقت راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ، آمار خودروهای شهر تهران را در حدود 2 میلیون و 500 هزار دستگاه اعلام کرد. شاید به همین دلیل در دی‌ماه85 نسبت به سال 84 وضعیت اندکی متزلزل شد.
میزان روزهای سالم در دی ماه 85 تقریبا 23 روز اعلام شد. همچنین وضعیت ناسالم هوا در حدود 6 روز اعلام شد. به لحاظ آلاینده‌های سرطانی PM10 تقریبا 11 روز از دی‌ماه هوای پاک حاکم شد و به لحاظ آلاینده ذرات معلق نیز هوای تهران وضعیتی سالم داشت. وضعیت آلودگی هوا در 10ماه ابتدای این سال نیز نسبت به سال 84 بیشتر بوده و وجود روزهای آلوده چه از نظر آلاینده منوکسید کربن، چه از لحاظ آلاینده ذرات معلق و یا از لحاظ آلاینده PM10 نسبت به سال قبل بدتر شده بود. درواقع شرایط ناسالم که در سال 84 رخ نداده بود در 10ماه ابتدای سال 85، 6 روز اعلام شد.
1386؛ سالی که مقصر شناخته شد
وضعیت آلودگی هوا در سال86 در مجموع نسبت به سال85 بسیار کمتر بود. در واقع درسال86 با وجود افزایش خودروها و منابع آلاینده، به لطف شرایط جوی و بارش‌های فراوان، آلودگی هوا به مرز بحران نرسید. هفته هوای پاک در سال 86 به مانند سال‌های قبل با اظهارات مسئولان همراه بود. علی ریاض، عضو کمیته اصل نود مجلس شورای اسلامی برای رسیدگی به پرونده وضعیت آلودگی هوای تهران اعلام کرد که دستگاه‌های مختلف وظایف‌شان را برای رفع آلودگی هوای تهران انجام نداده‌اند.
براساس اظهارات این نماینده مجلس، سازمان محیط‌زیست، نخستین مقصر برای اجرا نشدن برنامه کاهش آلودگی هوا شناخته شد. اما باز هم هیچ اتفاقی نیفتاد. مگر آنکه در هفته هوای پاک بازهم به مانند هر سال پوسترها و بنرهای مختلف تبلیغاتی کار اطلاع رسانی به شهروندان را به‌عهده داشتند. در این سال و به‌ویژه هفته هوای پاک هیچ‌گاه کمیته اضطرار آلودگی هوا جلسه‌ای به‌منظور کاهش آلاینده‌های هوای تهران تشکیل نداد.