در شرایطی که جهان سینما به واسطه بحران اقتصادی 2سال قبل، دستخوش مسائل و مشکلات زیادی شده و روند تولید محصولات سینمایی با مشکل سرمایه و سرمایه‌گذاری روبه‌روست، سینمای روسیه تلاش دارد تا به حیات خود ادامه دهد. صنعت سینمای این کشور پهناور در روزهای اخیر کوشش می‌کند تا همچنان سرپا بماند و روند ساخت فیلم‌های جدید در آن با مشکل جدی روبه‌رو نشود. اما اخباری که از این کشور کهنسال می‌رسد این است که صنعت سینمای روسیه هم با مشکلات مالی روبه‌رو شده و فیلمسازان آن برای تولید محصولات جدید خود با کمبود و نبود سرمایه دست و پنجه نرم می‌کنند.
آلکسی پوپوگربسکی یکی از فیلمسازان جوان سینمای روسیه است که خطر مربوط به مشکلات اخیر سینمای کشور خود را به خوبی حس می‌کند. او خیلی خوب متوجه این نکته است که سینمای مستقل روسیه و فیلم‌های مربوط به آن، بازهم با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند. تغییرات در روسیه در 2 وجه ادامه دارد و هر 2 وجه تاثیرات خود را روی سینمای کشور می‌گذارند؛ وجه اول تغییرات مربوط به بحران اقتصادی بین‌المللی است و وجه دوم مربوط به خود تغییراتی است که در داخل کشور جریان دارد. هر 2وجه تغییرات باعث شده تا سرمایه‌گذاری روی محصولات سینمایی کم شود و این مسئله، تاثیرات مستقیم و بلافاصله خود را روی ظرفیت‌های فیلمسازی می‌گذارد.
پوپوگریسکی که 37سال دارد، کارگردان «چگونه این تابستان را به پایان رساندم» است. او اولین فیلمساز روسی در 5سال اخیر پس از آلکساندر سوکورف (و فیلم «آفتاب او») است که تهیه‌کننده فیلم خود نیز بوده است. او اعتقاد دارد فیلمسازان باید تهیه‌کننده فیلم‌های خود نیز باشند.
وی که برای تولید فیلم خود از هفت‌خوان بوروکراسی دولتی گذشت و نتیجه‌ای هم عایدش نشد، بر این باور است که کسب سرمایه دولتی هر روز که می‌گذرد بیشتر و بیشتر می‌شود و فیلمسازان بهتر است به جای خسته کردن خود در ساختمان‌های دولتی، به فکر منبع دیگری برای سرمایه‌گذاری روی محصولات خود باشند. پوپوگربسکی به این نتیجه رسیده که هیچ‌کس بهتر و همراه‌تر از خود آدم نیست.
به گفته او:«وضعیت سرمایه‌های دولتی در روسیه هر روز در حال تغییر است. در این لحظه که دارم صحبت می‌کنم، دل خوش‌کردن به کمک‌های مالی نهادهای دولتی مثل یک خواب است و در وضعیت کاملا متزلزلی قراردارد». این جملات را فیلمسازی به زبان می‌آورد که جزو معدود هنرمندان روسی است که می‌تواند زبان انگلیسی را به راحتی صحبت کند.
او چنین ادامه می‌دهد:«سال2008 وقتی کار تولید فیلم‌ام را شروع کردم، یک سیستم مجهز و کارآمد از سوی وزارت فرهنگ وجود داشت که می‌توانست بخش مهمی از هزینه‌های تولید یک فیلم سینمایی را تامین کند.» این سیستم با این هدف خلق شده بود که به کمک تولیدات مستقل سینمایی بیاید. تعدادی از هنرمندان مستقل قبل از این توانسته بودند فیلم‌های خود را با کمک این واحد تولیدکنند. طبق برنامه‌ریزی دقیق این سیستم، فیلمسازان جوان و تازه‌کار میتوانستند حدود 600هزار دلار وام برای تولید محصولات خود دریافت کنند. فیلم‌های مهم‌تر و فیلمسازان مطرح‌تر هم میتوانستند تا حدود یک میلیون دلار وام از این سیستم بگیرند.
اما سال گذشته ناگهان همه‌چیز به هم ریخت و شرایط کاملا عوض شد. این اتفاق زمانی افتاد که نخست‌وزیر، ولادیمیر پوتین (که رئیس جمهوری سابق کشور بود) در یک سخنرانی درباره تغییرات مهم در سرمایه‌گذاری‌های مربوط به تولید فیلم‌های سینمایی صحبت کرد.
منتقدان سینمایی از این تغییرات به عنوان تغییرات اجتناب ناپذیر اسم بردند. با آنکه هنوز توضیحات دقیقی درباره این تغییرات از سوی مقامات رسمی ارائه نشده و اطلاعی از جزئیات آن نیست اما اینطور به نظر می‌رسد که رقم ارائه شده به فیلمسازان تا حد بسیار زیادی کم شده است. در حال حاضر حداقل 10کمپانی عمده و بزرگ سینمایی در کشور روسیه مشغول فعالیت هستند. با کاهش کمک‌های مالی دولتی، مشخص است که سهم هر یک از این کمپانی‌ها بسیار اندک خواهد شد.
به گفته پوپوگربسکی:«اعلام طرح جدید چه وضعیتی را برای فیلم‌های مستقل و غیرمتعارف سینمایی پدید خواهد آورد؟ این نکته‌ای است که هنوز کسی به طور دقیق جواب آن را نمی‌داند. اما این روزها هرجا که 2فیلمساز یکدیگر را می‌بینند، پس از سلام و احوالپرسی اولین بحثی که بین‌شان مطرح می‌شود، همین موضوع است؛ این بحث، تنها موضوعی است که آنها درباره‌اش حرف می‌زنند.»
وضعیت تازه برای سینمای روسیه وضعیت بغرنج و در عین حال بسیار تازه‌ای است!آنچه محرز به نظر می‌رسد این است که پس از یک دوران شکوفایی طولانی مدت در صنعت سینمایی روسیه، سرمایه‌گذاری‌های دولتی- که کمک بسیار زیادی به تولید محصولات سینمایی و ادامه فعالیت آنها می‌کند- شبیه چاهی شده که آب آن به انتهای خود رسیده و دارد خشک می‌شود.
پذیرش این واقعیت به تنهایی می‌تواند باعث ترس و وحشت سازندگان تمام آن فیلم‌هایی شود که گوشه چشمی به کمک‌ها و سرمایه‌های دولتی دارند. تعدادی از فیلمسازان در شرایطی در سال گذشته در انتظار دریافت وام‌های رسمی بودند که گروهی دیگر از همکارانشان بیش از 2سال است که در صف انتظار منتظر بوده‌اند.
یکی از فیلمسازان جوان روسی که ترجیح می‌دهد نام خود را اعلام نکند، در این رابطه می‌گوید:«فیلم جدید من یک دوره طولانی پس از تولید را پشت سرگذاشت. علت طولانی‌شدن این دوران، مربوط به مشکل مالی و کمبود سرمایه می‌شود. طرف دولتی به تعهدات خود عمل نکرد و ما هم پولی برای دوران پس از تولید فیلم نداشتیم.
تازه این در حالی است که بسیاری وضعیت مرا در مقایسه با وضعیت بقیه فیلمسازان، یک وضعیت خوب توصیف می‌کنند. شاید هم حق با آنهاست. ما در چندسال اخیر با نسل جدیدی از فیلمسازان روسی روبه‌رو بوده‌ایم که به «نسل‌کینو تاور2009» معروف هستند. این گروه از فیلمسازان جوان در طول چند سال اخیر، هیچ‌یک امکان و فرصت تولید فیلم‌های سینمایی خود را پیدا نکرده‌اند». اشاره این فیلمساز به گروهی از هنرمندان کشور است که سال گذشته فیلم‌های سینمایی آنها در جشنواره فیلم کینو تاور به نمایش درآمد و با استقبال خوب تماشاگران روبه‌رو شد.
بسیاری از فیلمسازان روسی بر این باورند که وضعیت فعلی، یک واکنش و پاسخ منطقی را می‌طلبد. یکی از راه‌هایی که آنان برای برون رفت از این بحران مطرح می‌کنند، این است که هنرمندان روسی برای تولید فیلم‌های خود به سراغ سرمایه‌های اروپایی و بین‌المللی بروند و فیلم‌های خود را به صورت محصول مشترک با کشورهای دیگر بسازند. فیودور‌باندارچوگ، بازیگر و فیلمساز نسبتا قدیمی سینما و فرزند سرگئی باندارچوگ، هنرمند کلاسیک سینمای روسیه می‌گوید:«بحث تولید محصولات مشترک سال‌هاست که در دل صنعت سینما وجود دارد و علاقه زیادی در این رابطه در بین هنرمندان روسی وجود دارد. اما در تمام این سال‌ها با 2مانع اصلی روبه‌رو بوده‌ایم؛ اولین نکته این است که اکثر سرمایه‌گذاران و هنرمندان روسی فاقد تجربه‌های کار بین‌المللی هستند و در عین حال قادر به تکلم به زبان انگلیسی (که زبان غالب بین‌المللی است) نیستند.
آنها حتی با زبان فرانسوی یا آلمانی هم آشنایی ندارند. یکی از دلایل این امر این است که ما اکثر مواقع سرمایه لازم و کافی برای تولید محصولات خود داشتیم و هیچ‌وقت تصور نمی‌کردیم که با بحران سرمایه رودررو شویم. در عین حال، در دوران شکوفایی اقتصادی سینمای روسیه، تولید محصولات مشترک به معنی آن بود که هزینه‌های تولید حدود 20درصد بالا می‌رفت. طبیعی است که در آن دوران، کسی حاضر به از دست دادن این مبلغ نبود و ترجیح می‌داد که تهیه‌کننده یک محصول داخلی و ملی باشد تا اینکه بخواهد در یک محصول مشترک سرمایه‌گذاری کند.»
اما شرایط جدید تغییرات را به صورت یک اقدام ضروری و اجباری درآورده است. حالا صنعت سینمای روسیه با کمال میل در تولیدات مشترک سرمایه‌گذاری می‌کند و اقدام اخیر 2کمپانی بزرگ و عمده مستقل روسی، خبر از آن می‌دهد که این حرکت هم رو به جلوست و هم کاملا جدی به نظر می‌رسد. آلکسی بالابانوف و آندره زویاگینسکی 2کارگردان نامدار سینمای مستقل روسیه هستند که شرکت‌های فیلمسازی‌شان، محصولات جدید آنها را با کمک یک شرکت فیلمسازی آلمانی تهیه خواهد کرد. نمایندگان این شرکت آلمانی مدتی قبل مهمان همکاری روسی خود در شهر مسکو بودند. آنها پس از 2روز بحث و تبادل نظر یک قرارداد همکاران دوساله امضا کردند. این در حالی است که هنرمندان روسی خود را آماده می‌کنند تا در ماه ژوئن و همراه با برپایی دورجدید جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو، دیدارهای کاری سازنده‌ای با همکاران اروپایی و بین‌المللی خود داشته باشند.
هدف از این دیدارها، بحث و تبادل نظر پیرامون امکان تولید محصولات مشترک است. صنعت سینمای روسیه امیدوار است در جریان این جشنواره- که مهم‌ترین رویداد بین‌المللی کشور روسیه است- یک‌سری قرارداد همکاری مشترک با کمپانی‌ها و هنرمندان بین‌المللی امضا شود.
آلکسی پوپوگربسکی که از مدافعین سرسخت و اولیه تولید محصولات مشترک بین‌المللی است، از حالا طرح‌ها و برنامه‌های خود را برای این منظور آماده کرده است. تحلیل‌گران سینمایی می‌گویند که به دلیل محبوبیت و موفقیت بین‌المللی کارهای قبلی این فیلمساز در کشورهای بزرگ صنعتی جهان، او شانس بیشتری برای امضای قراردادهای دوجانبه همکاری دارد.
در عین حال، او که قبل از این، فیلم‌های خود را با همکاری شهرداران شهرهای بزرگ روسیه ساخته، با زمینه‌های همکاری و فعالیت مشترک آشنایی خوبی دارد. وی اولین فیلم سینمایی خود «کوکتبل» را در سال 2003 با همکاری بوریس خلبنیکوف ساخت و با همین فیلم مورد توجه دوستداران جدی سینما در داخل و خارج از روسیه قرار گرفت. دومین فیلم او «چیزهای معمولی» در سال 2007 ساخته شد و اولین فیلمی است که وی به تنهایی کارگردانی کرده است. این درام خانوادگی و اجتماعی موفق شد یک دوجین جوایز سینمایی داخلی و بین‌المللی را دریافت کند.
فیلم‌های پوپوگربسکی در ژانرهای متفاوتی ساخته شده‌اند. کوکتبل یک فیلم جاده‌ای بود که سرگذشت یک پدر و پسر را در سفر طولانی‌شان به خاک روسیه دنبال می‌کرد. این در حالی است که چیزهای طبیعی به بررسی روابط خانوادگی و ارتباط سخت اعضای یک خانواده می‌پردازد. در شرایطی که فیلم اول نماهای خارجی بسیار زیادی دارد و جذابیت‌های توریستی و تصویری کشور روسیه را به نمایش می‌گذارد، فیلم دوم تماما در نماهای داخلی فیلمبرداری شده است. قصه کار جدید این فیلمساز چگونه این تابستان را به پایان رساندم درباره 2 مرد متفاوت است که در دل یک محیط سرد قطب شمال زندگی یکنواختی را تجربه می‌کنند. گذر کند زمان، آنها را به این نتیجه ملالت‌آور می‌رساند که انگار در دل یک طبیعت بی‌جان- که هیچ حرکتی ندارد- زندگی می‌کنند.
این فیلمساز هم مثل بقیه همکاران خود، عقیده دارد برای تولید محصولات مشترک باید به سراغ سوژه‌های عمومی‌تری برود که فقط اختصاص به تماشاگران محلی نداشته باشد و طیف وسیع‌تری از بینندگان را دربرگیرد. این محصولات مشترک باید طبع و ذائقه تماشاگران خارجی خود را در نظر بگیرد، به همین منظور پوپوگربسکی قصد دارد نقش اصلی فیلم تازه‌اش را به یک کاراکتر مونث بدهد؛ کاراکتری که می‌تواند حس همذات‌پنداری بیشتری را در دل تماشاگران خود به وجود بیاورد. موسیقی هم در این فیلم نقش مهمی خواهد داشت اما هنوز معلوم نیست این محصول مشترک بین‌المللی به زبان انگلیسی ساخته خواهد شد یا زبان روسی.
او می‌گوید:«دارم به این نکته فکر می‌کنم که فیلم باید چه زبانی داشته باشد. شاید بتوان راه حلی پیدا کرد که به یک زبان عمومی برسیم که شامل یک زبان خاص و مربوط به یک ناحیه یا یک ملت نباشد.» تحلیل‌گران سینمایی می‌گویند جوابی که پوپوکربسکی برای این پرسش پیدا می‌کند، به نفع کل صنعت سینمای روسیه خواهد بود و تکلیف بسیاری از هنرمندان را مشخص خواهد کرد. برای فیلمسازانی که در یک دهه اخیر، سخت تلاش کرده و فیلم‌های خود را در معرض دید علاقه‌مندان قرارداده‌اند، یک چنین پرسش‌هایی کاملا طبیعی و بجا به نظر می‌رسد. این فیلمسازان می‌خواهند همچنان به حیات هنری خود ادامه دهند و برای این منظور از هر مجرایی استفاده می‌کنند تا بتوانند فیلم‌های خود را جلوی دوربین ببرند.
این در حالی است که منتقدان سینمایی ضمن استقبال از همکاری‌های مشترک هنرمندان ملی با کشورهای خارجی، نسبت به حفظ هویت روسی در ساخته‌های خود هشدار می‌دهند. نگرانی منتقدان سینمایی این است که جذب سرمایه‌خارجی باعث می‌شود تا فیلم‌های روسی به مرور زمان، شکل و زبان روسی و ملی خود را از دست بدهند و تبدیل به فیلم‌هایی خارجی‌ای شوند که فقط برخی از عوامل آن از صنعت سینمای روسیه هستند.
این منتقدان با اشاره به فیلمی مثل «نگهبان شب» می‌گویند که کارگردان‌آن تیمور بکمامتبوف با بهره‌گیری از عوامل و فناوری بین‌المللی یک محصول ملی ارائه کرد. این فیلم 5سال قبل رکوردهای فروش را در داخل کشور شکست و کمک کرد تا سازنده‌اش فیلم «تحت تعقیب» را به زبان انگلیسی و با حضور عوامل خارجی و انگلیسی زبان بسازد. بکمامتبوف که بین روسیه و غرب در سفر است در حال حاضر تولید‌کننده تعدادی از فیلم‌های روسی نیز هست. او به کمک شهرت بین‌المللی‌ای که پیدا کرده برای برخی از محصولات روسی، تهیه‌کننده خارجی پیدا می‌کند.
تازه‌ترین فیلمی که او تهیه کرده «روشنایی سیاه» نام دارد که در صدر جدول گیشه نمایش سینماهای روسیه در چند هفته اخیر بوده است. کمپانی یونیورسال در تولید این فیلم اکشن- که حال و هوایی شبیه «تغییر شکل دهندگان» فیلم پرفروش تابستان قبل سینما دارد- مشارکت داشته است. این اثر ماجراجویانه با هزینه‌ای 10میلیون‌دلاری تهیه شده که در مقایسه با استانداردهای روسی هزینه بالایی است اما استقبال تماشاگران از فیلم رقم فروش آن را به حدود 30میلیون دلار رسانده است.
ورایتی