فضا و نهادهای مجازی: گزارش یک نشست - ۱

انجمن علمی مطالعات فضای مجازی، مرکز مطالعات جهانی شدن و مؤسسه آمریکای شمالی و اروپا دانشگاه تهران این همایش را برگزار کردند.
 
پنل اول با عنوان زمان و نهادهای مجازی به ریاست دکتر یونس شکرخواه سردبیر سایت همشهری آنلاین برگزار شد.

دکتر سعید رضا عاملی عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران سخنران با موضوع "زمان مجازی و ساخت شهرهای تاریخی موازی – ماندگاری تمدن و تاریخ با تکیه بر شهر تهران " سخنرانی خود را در اولین پنل شروع کرد.

وی در مورد ارزش زمان گفت: در اقتصاد زمان - ارزش زمان مربوط به تولید اقتصادی زمان است (کروگر و همکاران -۲۰۰۱). ارزش زمان به معنای "تاثیرات بهینه" در فرایندهای تولید است. در واقع ارزش زمان تابع متغیر "بهینه بودن کار" است.

دکتر عاملی افزود: مفهوم زمان کامل (The Whole -Time Concept) در محاسبه "همه زمان یا زمان کامل " (کاراگونی – ۲۰۰۱)  برای انجام یک "کار"- زمانهای از دست داده شده به خاطر مشکلات و یا سختی ها – مزاحمت ها و یا کاستی هایی که موجب ازدست دادن "زمان" می شود ، مورد بررسی قرار می گیرد. در واقع محاسبه "همه زمان" برای انجام کار – مطالعه عوامل تخریب کننده زمان است. فواصل زمانی  انجام "کار در فضای واقعی" و "کار در فضای مجازی" به ما ملاک جدیدی برای اندازه گیری "همه زمان" انجام یک واحد کار را می‌دهد.

از سوی دیگر زمان واحد پول و ارزش کار نیز هست. مدت زمان انجام کار متغیر اصلی در ارزش گزاری "کار" است. اگر یک واحد کار آنالوگ که در مثلا ۸ ساعت انجام می شود در "یک لحظه مجازی" صورت بگیرد – تحولی در ارزش مالی کار فیزیکی  و کار مجازی خواهد بود

وی در توضیح رابطه زمان فضا و مکان گفت: معنای این تعامل جغرافیائی این است که همانطور که منطقه بندی  در مکان اتفاق می افتد، منطقه بندی و یا ایجاد جغرافیا در فضا نیز امکان پذیر است. بر این اساس شکل گیری شهر با جغرافیا مشخص در فضای مجازی نیز امکان پذیر می‌شود. این به این معنا است که مفهوم "بودن" و "عمل کردن" باید باز تعریف شود.   بودن فرد و جامعه صرفا بر مبنای حضور جغرافیای در مکان تحقق پیدا نمی‌کند و قلمرو عمل انسان، صرفا عمل در مکان نیست.

دکتر عاملی رئیس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا گفت: زمان منعکس کننده طول مدت انجام یک کاراست. زمان بنیادی ترین "واحد کمی"  در جهان فیزیکی است که امکان سنجش را برای انجام یک "واحد کار" به ما می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه زمان و پیشرفت به هم گره خورده‌اند گفت: زمان و پیوند آن با مکان در طول تاریخ منعکس کننده ظرفیت ها و محدویت ها انسان بوده است. پیوند انسان با گذشته های  تاریخی او و ماندگاری تمدنها و تاریخ نیز در درون چهارچوب منطق زمان و مکان معنا  پیدا می‌کند.   در واقع دیوار بزرگ مکان و زمان همه تخیلات و پیوندهای انسان را در منطق خود محصور می‌کند و فرد در نهایت در جغرافیای "حاضر" محل زندگی خود قرار داشته و برای هر نوع انتقال با مسئله زمان و امکانات انتقال روبرو است.

زمان عامل فشار و یا آسایش نیز هست. دکتر عاملی در همایش فضای تعاملی جهانی- محلی و نهادهای مجازی  گفت:حجم تراکم کار در یک واحد زمانی منعکس کننده وسعت و یا فشار کار است. اگر کار و زمان را خطی در نظر بگیریم، تعادل بین حجم کار و حجم زمان انجام کار، برقرار کننده تعادل کار و زمان است. اگر کار و زمان را هندسی در نظر بگیریم، این تعادل مبتنی بر "برنامه نویسی داده های کاری" تعریف می‌شود و لزوما منطق تعامل آن "خطی و تساوی حجم کار و حجم زمان" نیست.

وی در بخش دیگری از با مقایسه ماهیت زمان مجازی و ماهیت روح و فکر گفت: "روح" و "فکر" یک امر فرا زمان و فرامکان است که محدود به جغرافیا نیست و انتقال "روح و فکر" از منطق انتقال جسم تبعیت نمی‌کند و به نوعی امکان حرکت و انعطاف "فراجسمی" برای آن فراهم است. تفاوت زمان مجازی و زمان فیزیکی به تفاوت زمان با منطق روح و فکر و زمان با منطق جسم باز می گردد.   "حرکت" در فضای مجازی با منطق روح و فکر صورت می گیرد نه با منطق جسم.   قدرت برش زدن و گذشتن از "دیوار زمان" در فضای مجازی فراهم می شود و از جوهر سیال و منعطف روح و اندیشه برخوردار است.  

وی افزود زمان در معنای فیزیکی آن موضوع "مرگ و زندگی" است ولی زمان در بستر مجازی موضوع "زندگی و زندگی" است. زمان در فرایند جهان فیزیکی موضوع انتزاع شده از گذشته، حال و آینده است.

دکتر سعید رضا عاملی در توضیح بیشتر گفت: آمیلیا جونز (۲۰۰۶) تصویر را با متغیر زمان معنا می‌کند. در واقع تصویر از "گذشت زمان" حکایت می‌کند. اما خود تصویر یک واقعیت ماندگار و جاودانی است. در فضای مجازی زمان گرفتار مرگ نمی‌شود و دائما "زندگی تقویت شده" و "حیات مضاعف" تولد می‌یابد. بر همین مبناست که حافظه در جهان فیزیکی با حافظه در جهان مجازی، ظرفیت های کاملا متفاوتی دارند، چون امر ذخیره‌سازی در جهان مجازی ظرفیتی غیرقابل مقایسه با ظرفیت ذخیره سازی در جهان فیزیکی دارد.

دکتر عاملی در مورد مفهوم حضور دائمی( Omnipresence) گفت: با به وجود آمدن زمان مجازی مفهوم سرعت ابدی دائم الحضورتوسط مارک تیلور (۱۹۹۴) طرح شد. حضور مجازی شهر به معنای شهر دائمی و از یک نگاه شهر ابدی است. شهر ابدی هم به پیوست شدن تجربه شهر در زمان واحد و هم به زنده بودن ابدی شهر اشاره دارد.

دکتر عاملی با اشاره به اینکه در فضای مجازی، مفهوم زمان، انتظارات متفاوتی از دسترسی را بوجود آورده است گفت: افراد با داشتن یک یا چند خط تلفنی در منزل، محل کار و شماره مستقل موبایل و همچنین آدرس ایمیل "در دسترس" محسوب نمی‌شوند. این در دسترس نبودن به "انتظار متفاوت از زمان دسترسی" است.

وی با اشاره به اینکه زمان مجازی از خصیصه های نزدیک به خصلت "روح و فکر" برخوردار است در مورد خصیصه‌های زمان مجازی گفت:
خصوصیات زمان مجازی عبارت است از:
۱) فشردگی زمان و به عبارتی حافظه بی منتها
۲) حضور موازی: زمان در جهان فیزیکی یک واحد خطی است و هر آنی جای آن دیگر را می گیرد ولی زمان در فضای مجازی از خصلت حضور های متکثر در آن واحد برخوردار است.
۳) دجیتالی بودن زمان در مقابل آنالوگ بودن زمان،
۴) غیرمرکزی بودن زمان در مقابل مرکزی بودن زمان،
۵) هایپرتکس بودن زمان که موجب می شود پیوست های مرتبط با مکان نه فقط در "پیوست های تاریخی شهر" بلکه در همه پیوست های مرتبط به شهر در جهان فراهم شود. با این نگاه زمان عنصر است که عناصر خطی و طولی را تبدیل به عناصر موازی و افقی می کند و از سوی دیگر عناصر موازی را در محورهای دیگر زمانی را با خود پیوند می زند. در این نگاه است که همه جهان در یک مکان و یک مکان در همه جهان معنا دار می شود.
۶) واقعیت مجازی شدن زمان، عنصر ششم است که منطق "تقویت جغرافیا و مکان" را در عرصه مجاز معنا می بخشد و موجب شکل گیری "شهر فیزیکی" در "فضای مجازی" می شود.

عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران در ادامه با اشاره ساخت فضای متراکم شهری در فضای واحد به تشریح پروژه گیست پرداخت و گفت: پروژه  "گیست" از واژه آلمانی به معنای "گوست" که به معنای روح، اتخاذ شده است. گیست پروژه ای است که توسط وزارت آموزش و تحقیقات دولت فدرال آلمان در سال ۲۰۰۱ حمایت و آغاز شده است و در سال ۲۰۰۴ به بهره برداری رسیده است. این پروژه در درجه اول به دنبال  آن بود که با روش "آموزش همراه با سرگرمی دانش‌آموزان را و بدنبال آن توریست ها را با واقعیت های تاریخی شهر آشنا کند. این روند با مجسم کردن مجازی  جنگ جهانی اول و دوم  آلمان که در یک دوره ۳۰ ساله اتفاق افتاد، آغاز شد. این پروژه امکان حرکت مجازی توریست را بصورت فردی و بدون داشتن راهنما بصورت زنده  در فضاهای مختلف شهر فراهم می کند.

وی افزود: در کنار نقشه‌های دو بعدی شهر که بر مبنای "نظام های داده‌ای جغرافیائی طراحی می‌شود،   بعد سوم مدلهای ساختمانی، شهرها و حتی چشم انداز مناظر با تکیه بر ظرفیت های فضای مجازی طراحی شده است. در واقع بعد سوم کمک به "تقویت واقعیت‌ و یا تولید کننده "واقعیت تقویت شده " است. در واقع اطلاعات سوم از "تکنیک‌های اتوماتیک شده" مثل "اسکن کردن لیزری" امر فیزیکی بهره می‌گیرد و امکان انتقال به ابعاد دیگر واقعیت را فراهم می کند.

وی با اشاره به اینکه هدف اولیه پروژه گیست ارائه تصویر ملموسی از شرایط ۳۰ سال جنگ جهانی اول و دوم به دانش آموزان بود گفت:این تلاش نوعی به حرکت در آوردن و نمایش میراث گذشته تاریخی این شهر محسوب می شود. ا از سوی دیگر این فضا در یک تکنولوژی "واقعیت تقویت شده موبایل" ساخته شده است که از یک امکان "ردیابی جغرافیائی" را دارد.

دکتر سعید رضا عاملی عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران در ادامه گفت: وصل شدن به تکنولوژی های ارتباطی اینترنتی و موبایل زمینه جدیدی را برای "علوم جغرافیائی" و بطور مشخص "ارتباط مستقل به جغرافیا در قالب داده های دجیتالی" فراهم آورد. امروز شرکت های  "سیستم جغرافیای اطلاعات – GIS" ابزار خاصی را برای تصویری کردن و فرایند "داده ای کردن جغرافیائی" را از طریق دیوایس‌های موبایل فراهم کرده اند.

وی با اشاره به طرح دیگری در ژاپن که تاریخ قرون ۸ تا ۱۲ و ۱۷ تا۲۰ شهر کیوتو را به صورت مجازی به تصویر کشیده‌اند گفت: طرح شهر مجازی کیوتو سال ۲۰۰۲ آغاز شد و در سال ۲۰۰۶ به پایان رسید. در این طرح ۳۰ محقق در رشته های مختلف علوم انسانی – علوم کامپیوتری و گرفیکی و همچنین متخصصین حوزه واقعیت مجازی و اینترنت مشارکت داشتند. این طرح نیز  با استفاده از "سیستم اطلاعات جغرافیائی" بصورت سه بعدی اجراء می‌شود. این طرح پروژه مشترک وزارت آموزش و پرورش – وزارت فرهنگ و ورز و همچنین وزارت علم و تکنولوژی ژاپن بوده است. هدف این طرح از بین بردن محدودیت زمان و مکان و امکان بخشیدن به حرکت انسان در ورای زمان و مکان در تاریخ کیوتو است. این طرح امکان حرکت در مسیر جغرافیای تاریخی کیوتو را فراهم می کند.

وی در مورد نظام داده ای جغرافیای تهران گفت:در این نظام داده ای،   تهران طی دویست سال گذشته با فیزیک های متفاوت و دوره های مختلف فرهنگی،   سیاسی و اقتصادی تبدیل به یک فضای متراکم چند طبقه می شود

دکتر عاملی با ارائه تاریخچه‌ای از تهران گفت: در درجه  اول نیاز داریم آغاز تهران را تصویر بردار کنیم و فرایند "داده سازی" فیزیکی جغرافیائی تهران را از "نقطه شروع تهران" آغاز کنیم. آغاز پایتخت شدن تهران، دوره قاجار، دوره مدرن سازی تهران در زمان رضا شاه و محمد رضا شاه، دوره معاصر تهران؛ از آغاز انقلاب اسلامی ایران تا کنون دوره‌هایی است که می‌توان داده‌هایی از آن را برای اجرای پروژه‌هایی مثل گیست تهیه کرد.

وی در پایان گفت: ما با فشردگی و تراکم زمان مواجه هستیم. در فضای مجازی "زمان" از مسیر خطی خارجی می شود و با یک نوع "تعامل هندسی زمان" موجهیم که گذشته، حال و آینده به موازات و در ورای دیگر قرار می گیرند و به تعبیری زمان از "انعطاف روح" برخوردار می شود. زمان مجازی قابلیت "دو باره ساختار سازی ارزش اقتصادی کار" را دارد.
 
سخنران دوم پنل

در ادامه نشست دکتر منتظر قائم عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران  با اشاره به ااینکه فرد در درون جامعه بدون داشتن ساختارهای بلا عزل نمی‌تواند وارد عمل فردی و جمعی شود گفت: جامعه نیاز به ساختارةای اجتماعی دارد. نظام اجتماعی  مجموعه ای از افراد هستند که در قالب سلسله مراتب دور هم جمع می‌شوند و منافع و مبادی عمل جمعی (دانش، کار، ثروت، منابع طبیعی و ...) را نهایت به نوعی تغییر در عرصه کلان اجتماعی تبدیل می کنند.

وی با اشاره به اینکه سازمانها جزو ارکان نظام اجتماعی هستند گفت: سازمان‌های اجتماعی به دو گروه رسمی (بزرگ و پیچیده) و غیر رسمی (کوچک و ساده) تقسیم می‌شوند. سازمان اجتماعی ترکیبی از نیروهای اجتماعی برای نیل به اهداف اجتماعی هستند.   هر سازمان اجتماعی اجزایی دارد که شامل اطلاعات، نیروی انسانی، ساختار سلسله مراتب، دانش، مدیریت، منابع است. در هر سازمانی علاوه براین موارد هر سازمان نیازمند فرهنگ نیز هست.

وی در ادامه به ۴ چالشی که هر سازمان اجتماعی ملزم به حل و رفع آنها است اشاره کرد و گفت: انطباق با محیط، بهینه سازی تلاش برای تحقق اهداف، رفع تنش‌های درون سازمانی بین پرسنل و ایجاد فهم و ادراک مشترک برای داوری منابع، عملکردها، تحقق اهداف ۴ چالشی است که سازمانها بایستی برای رفع آنها اقدام کنند والا با بحران عملکردی یا مشروعیت موجه می‌شوند.

وی در ادامه گفت: انقلاب ارتباطات باعث ایجاد جوامع جدید شده‌است. اینترنت جوامع را با اشکال مختلف از سازماندهی اجتماعی و مدیریت‌های متنوع مواجه کرده است. انقلاب ارتباطات علاوه بر ساختار زدایی، مرز زدایی نیز کرده است. دیگر نمی‌توان جلوی انتقال  سرمایه و دانش از طریق فضای مجازی گرفت. سازمانها در گذشته نیاز به فضای فیزیکی و پرسنل و... و. با نظام سلسله مراتب داشتند ولی با اننقلاب صنعتی سازمان دیگر تجلی بیرونی و قابل مشاهده ندارد. برون داد این سازمانها نیز تغییر کرده است سازمانها دیکر برای مردمان یم کرز مشخص محصول تولید نمی‌کنند. در این شرایط رقابت سازمانها با یکدیگر بیشتر شده است. بدون اطلاع از رقبا امکان عمل در سازمان های جدید وجود ندارد. سازمانها در محیط های سیال عمل می کنند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه در جامعه جدید سازمانهای غیر رسمی حضوری پررنگ تر می‌یابند، گفت: در جهان جدید سازمانها را می توان با تکنولوژی های ساده تشکیل داد. جهان جدید عصر NGO ها است. عصری که تشکا های غیر دولتی حد فاصل دولت ها و مردم قرار می گیرند. وبلاگ‌ها، گروه‌های یاهو یک سازمان جدید را تشکیل می‌دهند که اطلاعات تولید اصلی اش است.

بسیاری از تشکل ها به دلیل نداشتن مکان مشخص ار دید و کنترل به دور هستند. افراد می توانند در چندین تشکل و سازمان جدید عضو شوند.

دکتر منتظر قائم  در ادامه گفت:جهان جدید جهان بحران دولت ملی است. دولتها ی ملی مثل سازمانهای بزرگ بین‌المللی و اقتصادی دجچار بحران هستند چون دایره عمل آنها تغییر کرده و مجبوراند تغییراتی را در سلسله مراتب، هدف گذاری و تخصیص منابع و ... ایجاد کنند. یکی از استراتژی ها برای حفظ سازمانهای کلاسیک گسترده کردن حوزه عمل از محدوده جغرافیای است.
 
اظهارات رئیس پنل:

دکتر یونس شکرخواه در انتهای پانل اول در مورد اهمیت بحث فضای مجازی گفت: سران کشورهای جهان در نشست جامعه اطلاعاتی ۱۱ خط عمل را به تصویب رساندند و دولت ها را موظف به اجرای آن کردند. در خط عمل هفتم کاربردهای تکنولوژی‌های ارتباطی مورد توجه قرار گرفته ‌است.

وی در ادامه گفت حتی موارد خط عمل هفتم نیز از تحولات روز عقب است. وی در اثبات این نکته به پروژه second life  اشاره کرد و گفت: پروژه second life یکی از روزترین موارد مربوط به فضای دیجیتال است. بر اساس آخرین آمار که من دیشب از اینترنت گرفتم  ۲ میلیون و۵۲ هزار و ۶۶۰ شهروند در این شهر ساکن شده‌اند. هر کس در هر جای دنیا می تواند بدون هیچ پرداختی عضو این شهر شود.  ولی برای رشد و پیشرفت در شهر بایستی یک حساب مالی باز کند. واحد پول در این شهر دلار لندن (Landen)  است.

سردبیر همشهری آنلاین با اشاره به اینکه در حال حاضر  سازمان‌های بزرگ خبری نظیر رویترز  و نیویورک تایمز در این شهر عضو شده‌اند ادامه داد: در این فضا می توانید فروشگاه بازکنید؛ کارخانه احداث و کارگر استخدام کنید و در واقع مثل جهان واقعی دست به هر تجارتب بزنید. این شهر با E-government، E-Business  و ... فرق می کند و یک مکاناست با n فرصت در پیش روی شما. بنابراین اتفاقاتی در حال رخ دادن است که کل زندگی را مجازی می‌کند. second life یک مرکز راهنمایی (help center)   هم دارد که در مورد همه چیز اطلاعاتی به شما می دهد

وی در پایان گفت: سازمان مجازی و طبقه مجازی دور از انتظار نیست و اندیشیدن به  تهران مجازی هم رویا نیست و  تنها مشکل پیش رو ایجاد زیر ساخت‌هاست وگرنه درک مسئله و  فرهنگ استفاده از دست کم در سطح تحصیل کردگان وجود دارد