درک بهتر این تفاوتهای جنسیتی می‌تواند به زنان کمک کند که از سوءمصرف مواد غیرمجاز بپرهیزند و به پزشکان کمک می‌کند که به زنان معتاد کمک کنند، بر اعتیاد خود غلبه کنند.
اصطلاحاتی که در زمینه اعتیاد به کار می‌روند، مهم هستند. متخصصان اعتیاد این کلمات را به معناهای خاصی به کار می‌برند.
اعتیاد (addiction): این اصطلاح در "چهارمین چاپ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی" (DSM-IV) دیگر کار نرفته است، اما اجزایی از سوءمصرف مواد و وابستگی به مواد را در خود دارد. اعتیاد به معنای میل شدید برای یک ماده خاص، عدم توانایی در کنترل مصرف آن، و مصرف مداوم ان علیرغم پیامدهای منفی آن است.
وابستگی (dependence): بر اساس DSM-IV، افرادی که به یک ماده وابسته می شوند، دست کم سه علامت از علائم یا رفتارهای زیر برای یک دوره زمانی، معمولا یک ساله یا بیشتر نشان می‌دهند: تحمل پیشرونده به اثرات ماده، علائم ترک، میل مداوم به ترک کردن مصرف، از دست رفتن کنترل مصرف، اشتغال ذهنی با آن ماده، تمرکز کمتر به سایر فعالیت‌ها یا تعهدهای معنادار زندگی، و ادامه مصرف ماده علیرغم پیامدهای منفی آن.
سوءمصرف(abuse): بر اساس DSM-IV این اصطلاح را برای توصیف مصرف ماده‌ای به طور افراطی به صورت مرتب علیرغم مشکلات قانونی، به خطرانداختن فرد، به هم زدن روابط فرد با دیگران، و شکست در انجام مسئولیت‌های عمده زندگی، به کار می‌رود. اما این افراد هنوز نشانه‌های وابستگی- مانند اجبار روانی یا نیاز جسمی به مصرف ماده را نشان نمی‌دهند.
تفاوت اعتیاد زنان و مردان
مردان با احتمال بیشتری از زنان ممکن است معتاد شده‌اند، یک بررسی سراسری در آمریکا در سال 2008 نشان داد که 11.5 درصد مردان 12 ساله و بالاتر مشکل وابستگی یا سوءمصرف مواد دارند، در حالیکه در زنان در همین سنین این رقم 6.4 درصد است. اما از جنبه‌های دیگر زنان با مشکلات سخت‌تری در زمینه اعتیاد روبه‌رو هستند.
زنان با مصرف ماده اعتیادآور با سرعت بیشتری به آن وابسته میشوند. همچنین زنان سریع‌تر از مردان دچار پیامدهای پزشکی و اجتماعی اعتیاد میشوند، ترک ماده اعتیادآور برای‌شان سخت‌تر است و با احتمال بیشتری ممکن است دوباره معتاد شوند.
اعتیاد به نیکوتین
زنان سیگاری نسبت به مردان سیگاری بیشتر در معرض به خطرافتادن سلامتی هستند؛ برای مثال زنان سیگاری با احتمال بیشتری به سرطان ریه مبتلا میشوند و با احتمال دو برابر بیشتر نسبت به مردان سیگاری در معرض حمله قلبی هستند. از طرف دیگر پژوهش‌ها بیانگر آن است که ترک سیگار برای زنان سخت‌تر از مردان است، و زنان با احتمال بیشتری ممکن است پس از ترک سیگار، دوباره سیگار کشیدن را شروع کنند.
دلایل این تفاوت مشخص نیست، گرچه برخی از بررسی‌ها نشان داده‌اند که زنان سیگاری به عوامل و اشارات محرک محیطی (مثلا روشن کردن سیگار هنگام دیدن یک دوست در مهمانی) حساس‌ترند، در حالیکه مردان سیگاری بیشتر به اثرات زیستی یا جسمی نیکوتین واکنش نشان می‌دهند. این تفاوت‌‌ها - و برخی از بررسی‌های مقدماتی نشان می‌دهند که درمان‌های جایگزینی نیکوتین در زنان ممکن است به اندازه مردان موثر نباشد.
یک تجزیه و تحلیل بر روی 14 تحقیق در این مورد نشان داد که گرچه هم مردان و هم زنان با استفاده از برچسب‌‌‌های پوستی نیکوتین با احتمال بیشتری سیگار را ترک می‌کنند، احتمال ترک سیگار در زنان کمتر از مردان است. حدود 20 درصد از مردان در طول شش ماه با استفاده از برچسب پوستی سیگار را ترک کرده بودند، در حالی که در مورد زنان این میزان حدود 15 درصد بود؛ هنگامی از برچسب پوستی بی‌اثر استفاده شده بود، در هر دو جنس میزان ترک حدود 10 درصد بود.
سایر داروهایی که برای ترک سیگار به کار می‌روند، مانند بوپرپیون و وارنیکلین، از طریق جایگزینی نیکوتین عمل نمی‌کنند.
وارنیکلین با گیرنده‌های نیکوتین در مغز وارد واکنش می‌شود و با مهار اثرات لذت‌بخش نیکوتین، اشتیاق فرد به سیگار کشیدن را کاهش می‌دهد.
بوپروپیون یک داروی ضدافسردگی است که به کاهش تمایل به سیگار کشیدن کمک می‌کند، گرچه معلوم نیست چگونه بر مغز اثر می‌گذارد که میل به سیگار کشیدن کم می‌شود.
پژوهش‌های محدودی که تا به حال انجام شده‌اند، نشان می‌دهند که این داروها دست کم در کوتاه‌مدت به یکسان بر زنان و مردان موثرند.
اضافه کردن مشاوره به مصرف داروها احتمال ترک سیگار را هم در مردان و هم در زنان افزایش می‌دهد. با توجه به اینکه زنان نسبت به مردان حساسیت بیشتری به محرک‌های محیطی دارند که ممکن است باعث سیگار کشیدن مجدد آنها پس از ترک شود، منطقی به نظر می‌رسد که استفاده از شیوه "رفتاردرمانی شناختی" به آنها کمک کند در مقابل چنین محرک‌های مقاومت کنند.
یک مسئله دیگر افزایش وزن پس از ترک سیگار است. حدودی نیمی از زنان سیگاری درباره اضافه وزن بعد از ترک سیگار نگران هستند. گرچه توصیه معمول ورزش و توجه به میزان کالری دریافتی از راه غذا، هنگام ترک سیگار است، در نهایت ممکن است این توصیه غیرعملی باشد و تلاش برای ترک سیگار شکست بخورد.
یک بررسی مقدماتی نشان می‌دهد شیوه بهتر احتمالا این است که زنان را قانع کنیم این اضافه وزن را در عوض بهبود سلامت‌شان پس از ترک سیگار بپذیرند.
نهایتا بررسی‌ها نشان داده‌اند که ترک سیگار برای زنان به خصوص در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی (در میانه چرخه ماهانه، درست پس از تخمک‌گذاری) سخت تر است. این بررس نشان می‌دهد که زنانی که ترک سیگارشان در طول مرحله فولیکولر ( که پس از قاعدگی شروع می‌شود و با تخمک‌گذاری پایان می‌یابد) نسبت به زنانی که ترک سیگار را در مرحله لوتئال چرخه ماهانه‌شان آغاز می‌کنند، با احتمال بیشتری سیگار را برای مدت طولانی‌تری ترک می‌کنند.
یک نظریه این است که با افزایش میزان استروژن – هورمون جنسی زنانه- در حین مرحله فولیکولر میزان اضطراب زن کاهش می‌یابد و خلق و خو او را بهبود می‌بخشد، و در نتیجه به زن کمک می‌کند تا با مشکلات ناشی از ترک سیگار بهتر کنار بیاید.
داروهای محرک، شبه‌افیونی‌ها و ماری‌جوانا (حشیش)
شواهد در مورد تفاوت جنسیتی در اعتیاد به داورهای روانگردان غیرمجاز یا مجاز ضد و نقیض بوده است.
مواد محرک:مردان و زنان به احتمال مساوی ممکن است به مصرف یا سوءمصرف مواد محرک مانند کوکائین و مت‌آمفتامین روی آورند. اما تفاوتهای از لحاظ اعتیاد به این مواد میان زنان و مردان وجود دارد.
برای مثال زنان در سنی پایین‌تری از مردان از زنان اولین تجربه با کوکائین را گزارش می‌کنند. شواهد مقدماتی در بررسی‌های انسانی و حیوانی بیانگر آن است که زنان با سرعت بیشتری به مواد محرک وابسته میشوند، و با احتمال بیشتری پس از ترک ممکن است دوباره به مصرف آنها روی بیاورند.
همانند نیکوتین، نوسانات هورمونی در بدن زنان در طول چرخه ماهانه ممکن است میل به کوکائین را در برخی از اوقات دوره قاعدگی افزایش دهد. شواهد ابتدایی بیانگر ان است که زنان نسبت به مردان میل شدیدتری نسبت کوکائین در شرایطی که یادآور مصرف این ماده است، نشان می‌دهند.
شبه‌افیونی‌ها: زنان با احتمال بیشتری نسبت به مردان برای مصرف داروهای مسکن شبه‌افیونی از پزشکان نسخه می گیرند، شاید به این علت که آنها با احتمال بیشتری ممکن است دچار عوارض ایجادکننده درد مزمن مانند فیبرومیالژی میشوند. زنان با احتمال بیشتری از مردان به علت سوءمصرف مواد شبه‌افیونی به بخش‌های اورژانس مراجعه می‌کنند که این احتمال را مطرح می‌کند که زنان بیشتر به عوارض پزشکی این سوءمصرف مبتلا میشوند.
ماری‌جوانا (حشیش): مردان در آمریکا با احتمال سه برابر بیشتر از مردان مصرف روزانه ماری‌جوانا را به طور روزانه گزارش می‌کنند. پژوهش‌های مقدماتی بیانگر آن است که زنان با احتمال بیشتری ممکن است دچار عوارض پزشکی مصرف این ماده شوند و با سرعت بیشتری به آن وابسته میشوند.
خلاصه
- برنامه‌های ترک اعتیاد مرسوم بر اساس پژوهش‌ها بر روی مردان تدوین شده‌اند.
- زنانی سریع‌تر از مردان دچار پیامدهای پزشکی یا اجتماعی اعتیاد میشوند، ترک اعتیاد برای آنها سخت‌تر است و حساسیت بیشتری به بازگشت اعتیاد دارند.
- این تفاوتهای جنسیتی می‌تواند بر شیوه درمان اثر بگذارد، اما پژوهش‌ها در زمینه چگونگی بهبود کارآیی درمان‌ها بر این اساس، هنوز در مراحل مقدماتی است.
Harvard Mental Health Letter