چند هفته پیش در اوج گرمای تابستان، همان زمان که خشکسالی موجب تخلیه بسیاری از روستاها از ساکنانشان و خشکیدگی بسیاری از باغ‌ها شده بود، بارندگی شدید در غرب استان منجر به خسارت 37 میلیارد ریالی به بخش‌های دولتی و خصوصی شد.
سیلاب‌های پی در پی و خسارت‌های هنگفت به مناطق مختلف استان کرمان در حالی روی می‌دهد که به گفته کارشناسان، خشکسالی استان کرمان وارد سیزدهمین سال پیاپی می‌شود و مردم استان همچنان کم آبی را با تمام وجود حس می‌کنند. با آن‌که به برخی از شهرهای این استان در تابستان امسال به‌طور سیار (با تانکر) آبرسانی می‌شود، تنها چند کیلومتر آن طرف‌تر سیل خسارات جبران‌ناپذیری بر جای گذاشته است.
سیلاب اخیر استان کرمان که خسارات زیادی به‌دنبال داشت تنها 32 دقیقه طول کشید و حجم بالای بارندگی بخش‌های زیادی از اماکن دولتی و مسکونی را تخریب کرد. عبدالله اسدی، یکی از شهروندان سیرجانی در این باره می‌گوید: «تخریب کانال‌های آب، دیواره سیل بندها، آبگرفتگی واحدهای مسکونی و معابر عمومی و خسارت هنگفت به بخش کشاورزی از دیگر پیامدهای
این سیل است.»
این شهروند در تشریح خسارت‌ها ادامه می‌دهد: «علاوه بر این، تا آغاز سال تحصیلی چیزی نمانده است، در حالی که با اتفاقات پیش آمده برخی مدارس این مناطق دیگر قابل استفاده نیستند.»
معاون عمرانی استاندار کرمان با تایید این موضوع اعلام می‌کند: « سیل در کرمان 22 میلیارد و 480 میلیون تومان خسارت وارد کرده که بیشتر در شهرستان‌های بافت، سیرجان، کهنوج و بردسیر بوده است.»
محمدجواد کامیاب میزان خسارات این سیل را چنین اعلام می‌کند: «2200 واحد مسکونی در شهرستان رودبار، 1500 واحد مسکونی در شهرستان کهنوج و 1860 واحد مسکونی در شهرستان قلعه گنج دچار آبگرفتگی شده است. همچنین بر اثر جاری شدن سیل 1750 کیلومتر راه خسارت دیده، 3 پل تخریب و 112 پل نیز از 10 تا 50 درصد دچار خسارت شده و 100 کیلومتر از شانه جاده‌ها نیز از بین رفته است.»
خشک‌ترین استان سیل‌خیز!
داستان وقوع سیل و پیامدهای آن به امسال و حتی بخشی از استان کرمان بر نمی‌گردد. به گفته مشاور وزیر نیرو در امور آب و آبفا، از 355 سیلاب روی داده در سال گذشته، 77 سیلاب در استان کرمان به وقوع پیوسته است.
رسول زرگر در این باره می‌گوید: «سیلاب‌های اخیر در کرمان بیانگر این واقعیت است که با وجود پیش‌بینی کاهش بارش در کشور، امکان بروز سیلاب‌های مخرب به دلایلی همچون تغییر رژیم بارش‌ها از نظر شدت، مدت، مکان، وضع خاک، تصرف‌های مخرب در طبیعت، ایزوله شدن سطح شهرها و قرار گرفتن بیشتر شهرها در کنار رودخانه‌ها، بیش از گذشته خواهد بود.»
وی از لزوم تدوین الگوی مدیریت به‌هم پیوسته سیلاب‌های شهری در ایران سخن می‌گوید و خاطرنشان می‌کند: «تحولات شهری، تغییرات آب و هوایی و آسیب‌پذیری شهر در برابر حوادث طبیعی از چالش‌های موجود در زمینه مدیریت سیلاب در شهرهای کشور به شمار می‌رود که اهمیت ارائه الگوی مدیریت به‌هم پیوسته سیلاب‌های شهری را دو چندان
می‌کند.»
زرگر همچنین از وزارت نیرو، وزارت کشور و شهرداری‌ها به‌عنوان ارکان اصلی مدیریت به‌هم پیوسته سیلاب‌های شهری نام می‌برد و می‌گوید: «در این مدیریت نهادهایی چون هواشناسی یا محیط‌زیست نیز به‌عنوان همکار ایفای نقش خواهند کرد و این مدیریت در سطوح استانی و شهرستان‌ها مستقر خواهد شد.»
استحصال آب‌های سطحی
مجتبی حقیقت، یکی از ساکنان کرمان، با انتقاد از عملکرد مسئولان می‌گوید: « به‌نظر می‌رسد در حالی‌که اجرای طرح‌های وقت گیر، هزینه بر و گاهی دور از ذهن برای حل مشکل کمبود آب در استان کرمان پیشنهاد یا حتی تصویب می‌شود، استحصال آب‌های سطحی با استفاده از امکانات موجود در استان می‌تواند کم هزینه و مؤثرتر باشد.»
این درحالی است که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمان می‌گوید: « استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرسطحی در کرمان موجب شده است اکنون با برداشت منفی از این منابع روبه‌رو شویم و این درحالی است که ذخایر این آب‌ها به‌تدریج در کرمان رو به پایان است.»
سیدمحسن ثمره‌هاشمی تصریح می‌کند: « برای حل این مشکل باید استفاده از آب‌های استحصالی و مهار آنها در دستور کار قرار گیرد. با وجود آن‌که کرمان جزو استان‌های کم باران کشور به شمار می‌رود و در 13سال گذشته نیز با کمبود بارش باران مواجه بود، اگر از همین میزان بارندگی به درستی بهره‌برداری کنیم، می‌توان‌بخش زیادی از آب مورد نیاز استان را تامین کرد.»
وی اضافه می‌کند: «بیش از 70 درصد آب استان در بخش کشاورزی استفاده می‌شود که بیشتر آن هدر می‌رود. در حالی که می‌توان با تغییر روش آبیاری از سنتی به مکانیزه از منابع آبی استفاده بهینه کرد.»
مدیرعامل آبفای کرمان می‌افزاید: «با توجه به کمبود شدید آب در استان کرمان، بروز سیلاب در مناطق مختلف استان و هزینه‌های هنگفت دولت برای جبران خسارات ناشی از سیل، مسئولان استان کرمان باید برای استحصال آب‌های سطحی برنامه‌ریزی کنند و بودجه تخصیص دهند تا افزون بر جلوگیری از وارد شدن خسارت‌های بیشتر به زیرساخت‌ها و منازل مسکونی، بخش قابل توجهی از منابع آبی استان نیز تامین شود.»
6 ماه خاک بر سر، 6 ماه پای در گل
وقوع سیلاب‌های اخیر در کرمان نه تنها زندگی روزمره مردم را با مشکل روبه‌رو کرده بلکه به زیر ساخت‌های شهر نیز چنان خسارتی زده است که برای بازسازی آن به میلیارد‌ها تومان اعتبار نیاز است. حال جا دارد این سؤال مطرح شود که چرا با توجه به خشکسالی‌های کرمان و وقوع سیلاب‌های مخرب، تاکنون تصمیمی قاطع درخصوص اجرای یک طرح ضربتی برای استحصال آب‌های سطحی استان گرفته نشده است تا افزون بر جلوگیری از خسارت‌ها، این حجم عظیم آب در منطقه ذخیره شود.
آنچه در ادامه می‌خوانید حرف‌های ابوالقاسم سیف‌اللهی، شهردار کرمان است که درباره سیلاب‌های اخیر کرمان توضیح می‌دهد.
- با وجود این‌که استان کرمان در منطقه کویری واقع شده است، دلیل وقوع این سیلاب‌ها چیست؟
کرمان به‌دلیل قرار‌گیری در منطقه کویری به‌طور متوسط 140 تا 145 میلی متر در سال بارندگی دارد اما «پراکنش» زمانی بارندگی‌ها متوازن نیست و بخش بزرگی از این نزولات جوی سالانه، ناگهان به‌صورت باران‌های سیل‌آسا یا تگرگ‌های پیاپی می‌بارد. علاوه بر این ساخت و ساز بی‌رویه، حاشیه‌نشینی و حذف گیاهان حریم شهر تاثیر تدریجی بر افزایش آب‌های سطحی وارد شده به شهر دارد. البته سیل‌های ناگهانی و فاجعه‌آمیز بیشتر بر اثر تخریب سدها و بندها ایجاد می‌شود.
در کرمان نیز خشکسالی و از بین رفتن پوشش گیاهی مناسب در ارتفاعات شرقی شهر موسوم به کوه‌های صاحب‌الزمان(عج)، تجاوز به حریم رودخانه‌ها به‌منظور ساخت منازل مسکونی و ایجاد مزارع و در کنار آن تخریب 80 درصدی سیل بند بزرگ «مملکت» به‌دلیل تصرف مردم در چند سال اخیر، شهر را در برابر سیل به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است.
- سیل پاکستان نیز تاثیری در روند افزایش این سیلاب‌ها در کرمان داشته است؟
در واقع این بارش‌ها چه در پاکستان و چه در کرمان در راستای تغییرات اقلیمی قاره‌ای است و این تغییرات نوعی موج آب و هوایی به شمار می‌رود که ممکن است در دیگر نقاط کشور نیز حوادثی را ایجاد کند. واقعیت این است که شهرهای کویری همانند کرمان همان‌قدر که در زمان خشکسالی با مشکلات بی‌آبی و گرد و غبار روبه‌رو هستند در زمان بارندگی نیز با آبگرفتگی‌های گسترده روبه‌رو می‌شوند و به‌اصطلاح عامیانه «6 ماه خاک بر سر، 6 ماه پای در گل».
- سابقه جاری شدن سیل در کرمان وجود دارد؟
در گذشته سیلاب‌های زیادی در شهر راه افتاده است و حتی در مقطعی به‌دلیل وقوع سیل، مرکز شهر کرمان تا مسجد جامع دچار آبگرفتگی شد. با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر که در گودی قرار دارد، این وضع چندان دور از انتظار نیست. بافت فرسوده و قدیمی شهر که خشتی است و شامل بازار و مسجد جامع نیز می‌شود، بیشتر در معرض این خطر قرار دارد.
- چرا برای آزاد‌سازی زمین‌های تصرف شده و بازسازی سیل‌بند اقدامی نمی‌شود؟
نزدیک به 60 هزار نفر در این منطقه ساکن هستند که برای جا به جایی آنها به اعتبار زیادی نیاز داریم. این در حالی است که می‌توانیم با ساخت سیل بند جدید در نقاط بالاتر، با هزینه کمتر این مشکل را حل کنیم. شهرداری کرمان از طریق شورای شهر و استانداری پیگیر این کار است و امیدواریم مسئولان با حساسیت بیشتری تامین اعتبار‌های لازم را پیگیری کنند. از آنجا که جلوگیری از وقوع سیلاب و ایجاد سیل بندها از وظایف دولت در بخش حوادث است، باید بودجه بیشتری از منابع دولتی به طرح تخصیص یابد.