سونامی تغییرات و انقلاب که با ناآرامی‌های تونس و فرار رئیس‌جمهور آن آغاز شد، اکنون در مصر، حاکم 82 ساله این کشور را بعد از 30سال حکومت در آستانه سقوط قرار داده و در الجزایر، یمن، اردن و حتی عربستان با تظاهرات خیابانی معترضان دنبال می‌شود. اما این موج چه کشورهای دیگری از جهان عرب را در برمی‌گیرد و تا کجا پیش خواهد رفت؟ گزارشی که از نظرتان می‌گذرد نگاهی دارد به چند کشور عربی که مستعد وقوع این تحولات و اعتراض‌های خیابانی هستند.
مراکش
جمعیت: 3/32 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 91/7 میلیارد دلار
رئیس حکومت: سلطان محمد ششم
حکومت مراکش که به لحاظ قانونی، سلطنت مشروطه محسوب می‌شود، متهم است که از دادگستری برای زندانی‌کردن مخالفان مسالمت‌جوی خود استفاده می‌کند. محمد ششم، پادشاه مراکش حق انحلال مجلس این کشور و برکناری یا انتصاب نخست‌وزیر را دارد.بر اساس قانون، انتقاد از سلطنت یا قوانین آن مجازات در پی خواهد داشت؛ هرچند رسانه‌های خصوصی در شکستن تابوها و تحقیق درباره فساد دولت، موفقیت‌هایی داشته‌اند. در دوره عباس الفاسی، نخست‌وزیر کنونی که از سال 2007 زمام امور را در دست دارد، مراکش شاهد پیشرفت‌هایی بوده؛ هر چند نرخ بیکاری به خصوص در میان جوانان بالاست.
لبنان
جمعیت: 4/1 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 39/71 میلیارد دلار
رئیس حکومت: میشل سلیمان
شاید برای نخستین بار در جهان شکننده سیاست در خاورمیانه، لبنان در کانون توجهات قرار ندارد. این کشور همچنان تحت تأثیر ترور رفیق‌حریری، نخست‌وزیر سابق کشور در سال 2005 قرار دارد. در روزهای گذشته هنگامی که گزارش سازمان ملل درباره ترور حریری به دادستانی لبنان ارائه شد، تشکل قدرتمند شیعیان با خروج از کابینه، موجب سقوط دولت این کشور شد. با این حال حزب‌الله پس از انتصاب نجیب‌میقاتی به نخست‌وزیری از سوی میشل سلیمان، رئیس‌جمهوری لبنان، دوباره به عرصه برگشته است. لبنان با استانداردهای خاورمیانه، کشوری دمکراتیک محسوب می‌شود.
لیبی
جمعیت: 6/4 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 77/91 میلیارد دلار
رئیس حکومت: معمر قذافی
سرهنگ معمر قذافی، دیرپا‌ترین رهبر در جهان عرب، پس از یک کودتای بدون خونریزی در سال 1969 قدرت را در لیبی قبضه کرد. این دیکتاتور عجیب و غریب می‌گوید که از سقوط بن علی در تونس عمیقا رنجیده است. با این حال به‌رغم منفور‌بودن در سطح بین‌المللی و اتهام فساد در داخل کشور، افزایش بهای نفت به قذافی مجال آن را داده که لیبی را با رشد اقتصادی بالایی اداره کند. میانگین امید به زندگی در میان مردم این کشور 75 سال است که رقم قابل تاملی در قاره آفریقا محسوب می‌شود.مانند بسیاری از اقتصاد‌های نفتی، نرخ بیکاری در لیبی بالاست، در حالی که میلیون‌ها مهاجر خارجی عمدتا به کارهای پست در این کشور اشتغال دارند. با این همه با وجود گشایش نسبی آزادی‌های سیاسی و آزادی بیان، نشانه‌ای دال بر ناخشنودی مردم لیبی از قذافی 69 ساله مشاهده نمی‌شود.
یمن
جمعیت: 23 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 30/02 میلیارد دلار
رئیس حکومت: علی عبدالله‌صالح
هفته گذشته ده‌ها هزار نفر از مردم یمن با ریختن به خیابان‌ها، خواهان پایان 3دهه حکومت علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهوری این کشور شدند.یمن به‌عنوان فقیرترین کشور خاورمیانه و با توجه به ساختار قبیله‌ای خود، بیش از هر زمان دیگری دچار مشکل است. این کشور پایگاه جدید شبه‌نظامیان القاعده است که از پناهگاه‌های خود واقع در نوار مرزی افغانستان- پاکستان رانده شده‌اند. یمن همچنین با یک جنبش جدایی‌طلب در جنوب، شورش در شمال و فقر شدید روبه‌روست. ذخایر نفتی این کشور که درآمد آن 70درصد عایدات دولت را تشکیل می‌دهد، به تدریج کاهش می‌یابد و تقریبا نیمی از یمنی‌ها زیر خط فقر قرار دارند و نرخ بیکاری حداقل 35درصد است.
مصر
جمعیت: 84/5 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 216/8 میلیارد دلار
رئیس حکومت: حسنی مبارک
از سال 1981 و پس از ترور انور‌سادات، مصر تحت حکومت سرکوبگر حسنی‌مبارک، فرمانده سابق نیروی هوایی این کشور قرار داشته است. مبارک 82 ساله در حال حاضر نماد رهبران خودکامه در جهان عرب محسوب می‌شود.گزارش جدید سازمان دیده‌بان حقوق بشر به موارد متعدد بدرفتاری حکومت پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب اشاره می‌کند؛ از جمله شکنجه افراد توسط پلیس، آزار مخالفان سیاسی، خشونت علیه معترضان و بازداشت‌های خودسرانه. فعالیت احزاب مذهبی ممنوع است. در این میان اخوان‌المسلمین شاهد بیشترین سرکوب بوده‌است. اگرچه براساس تغییرات قانون اساسی در سال 2007، امکان رقابت در انتخابات ریاست‌جمهوری فراهم شده است، نامزدهای مخالف دولت عمدتا با محدودیت‌های دست‌و‌پاگیر مواجه می‌شوند.
تونس
جمعیت: 10/6 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 43/86 میلیارد دلار
رئیس حکومت: محمد غنوشی
کمتر کسی تصور می‌کرد زین‌العابدین بن‌علی، رئیس‌جمهوری تونس به ناگاه چنین از سریر قدرت به زیر کشیده شود. وی در پی بالاگرفتن اعتراضات مردمی، از این کشور واقع در شمال آفریقا که به مدت 23 سال با مشت آهنین بر آن حکم می‌راند، به عربستان سعودی گریخت. اگرچه بن‌علی متهم است که در دوره حکومت خود، مخالفان را سرکوب، رسانه‌ها را سانسور و ناراضیان را زندانی می‌کرد، وی توانست به‌رغم خفقان حاکم، سطح زندگی مردم تونس را تا حدی ارتقا دهد. اما تورم و بیکاری در سال‌های اخیر، مردم این کشور را به ستوه آورد.
عراق
جمعیت: 29 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 84/12 میلیارد دلار
رئیس حکومت: جلال طالبانی
طی چندین دهه، صدام حسین لقب بدنام‌ترین دیکتاتور منطقه را یدک می‌کشید. از زمان سرنگونی صدام در سال 2003 توسط نیروهای آمریکایی، عراق شاهد فرایند پردردسر انتقال به دمکراسی بوده است؛ اگرچه دولت بغداد تلاش کرده با وجود فعالیت شورشیان و گروه‌های شبه‌نظامی، نظم را در این کشور حفظ کند و بسیاری از عراقی‌ها نگرانند که پس از خروج باقیمانده نیروهای آمریکایی تا پایان سال‌جاری، چه اتفاقی رخ خواهد داد. انتخابات ماه مارس گذشته فاقد نتیجه مشخصی برای عراق بود و موجب ماه‌ها سرگردانی و بلاتکلیفی در عرصه سیاسی این کشور شد. در نهایت جلال‌طالبانی، رهبر پرسابقه کردها به‌عنوان رئیس‌جمهوری کشور برای سومین دوره متوالی انتخاب شد.
عربستان
جمعیت: 25/7 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 434/4 میلیارد دلار
رئیس حکومت: ملک عبدالله
سلطنت مطلقه ملک عبدالله بن‌عبدالعزیز، پادشاه عربستان از سال 2005 آغاز شد. ملک‌عبدالله 87 ساله که وضعیت جسمی بدی دارد، در رأس حکومتی اقتدارگرا قرار دارد که با توزیع ثروت حاصل از فروش نفت، مردم را راضی نگه داشته است. بزرگ‌ترین چالش فراروی آل‌سعود، گروه‌های تندروی وابسته به القاعده هستند. سلطنت سعودی هرگونه چالشی را علیه اقتدار خود به شدت سرکوب می‌کند. عربستان سعودی و سایر کشورهای نفت خیز خلیج‌فارس مانند کویت و امارات متحده، با توجه به اینکه جمعیت این کشورها از درآمد حاصل از ذخایر منابع طبیعی بهره می‌برند، کمتر مستعد ناآرامی‌هایی از نوع شورش‌های تونس هستند.
اردن
جمعیت: 6/5 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 27/13 میلیارد دلار
رئیس حکومت: ملک عبدالله دوم
زمام امور در اردن مستقیما در دست ملک عبدالله است که در سال 1999 وارث سلطنت مطلقه خانواده هاشمی در این کشور شد. در آن سال ملک‌حسین، پادشاه وقت اردن پس از 46 سال حکومت بر اردن درگذشت. در حالی که ملک‌عبدالله قدرت انتصاب وزرا، انحلال مجلس و صدور دستورات فراقانونی را دارد، وعده وی برای اصلاحات سیاسی هنوز جامه عمل نپوشیده است.اردن در بخش انتهایی فهرست شاخص دمکراسی در سال 2010 در سطح جهان قرار داشته و نارضایتی عمومی در این کشور رو به افزایش است. پس از ناآرامی‌های اخیر در تونس، اعتراضات پراکنده به تورم و بیکاری- به ترتیب 12 و 25درصد- در سراسر اردن مشاهده می‌شود و رهبر مخالفان اسلامگرای دولت با درخواست انتخاب رهبران کشور از طریق رأی مردم به تنور اعتراضات دمیده است.
الجزایر
جمعیت: 35 میلیون نفر
تولید ناخالص داخلی: 159 میلیارد دلار
رئیس حکومت: عبدالعزیز بوتفلیقه
طی درگیری چند هفته قبل معترضان خشمگین به افزایش هزینه‌های زندگی در الجزایر با پلیس این کشور، 2نفر کشته و صدها نفر مجروح شدند. عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس‌جمهوری این کشور به سرعت قیمت مواد غذایی را کاهش داد و آرامش به جامعه بازگشت. با این حال، بسیاری از مردم از حکومت سرکوبگر بوتفلیقه ناراضی‌اند و نرخ بیکاری در میان جوانان به 20درصد رسیده است. عبدالعزیز بوتفلیقه در سال 1999 در انتخابات به مقام ریاست‌جمهوری الجزایر رسید و در سال 2009 با کسب بیش از 90 درصد آرا برای سومین بار به این مقام برگزیده شد. به‌رغم آزادی رسانه‌ها و آزادی سیاسی، بوتفلیقه به خاطر تمدید دوره ریاست‌جمهوری‌‌اش و ادامه ممنوعیت جبهه نجات اسلامی مورد انتقاد قرار دارد.
ایندیپندنت