آرش پورابراهیمی: طی 2 هفته اخیر بازارهای جهانی کاملا در سایه تحولات سیاسی مصر قرار داشته و از این لحاظ نوسانات زیادی را تجربه کرده‌اند.

بیشترین میزان این نوسان در روز 27 ژانویه بود که تظاهرکنندگان مصری آن را «روز جمعه خشم» نامگذاری کرده بودند. گزارش زیر به‌طور مبسوط تاثیر تحولات سیاسی مصر را بر این بازارها بررسی می‌کند. مصر از لحاظ درآمد سرانه رتبه 137 جهان را دارد و از نظر جمعیت جزو 20 کشور اول جهان است.

درحالی‌که در 2 سال اخیر تلاش زیادی صورت می‌گیرد تا بنگاه‌ها و مصرف‌کنندگان آشفتگی چند سال قبل -که منجر به بزرگ‌ترین بحران مالی بعد از رکود بزرگ دهه 1930 شد- را فراموش کنند و متقاعد شوند که زمان سرمایه‌گذاری و خرج کردن فرارسیده است، تحولات سیاسی در مصر اهمیتی چند برابر یافته، چرا که اگر بازارهای جهانی به‌خوبی از کنار این بحران عبور کنند آنگاه آن را می‌توان نشانه‌ای دانست برای بازگشت اطمینان به اقتصاد جهان. از آنجا که بازارها طی چند سال گذشته به‌شدت شکننده بوده‌اند، آرام بودن آنها در مواجهه با بحران مصر، این پیام را در پی خواهد داشت که روند بهبود اقتصاد جهان شکننده نیست. به همین دلیل مصر را می‌توان آزمونی برای اقتصاد جهان دانست؛ آزمونی که آینده اقتصاد به نتیجه آن وابسته است.

نفت

بعد از سقوط چشمگیر ابتدای سال 2009، تقاضای نفت طی 18 ماه گذشته به خاطر بهبود وضعیت اقتصاد آمریکا و رشد سریع در چین و دیگر اقتصادهای نوظهور افزایش یافته بود؛ در نتیجه این بازار به هرگونه تهدیدی در بخش عرضه به‌شدت حساس شده است، به همین خاطر اگرچه کشور مصر با تولید روزانه تنها 700 هزار بشکه نفت در مقایسه با تولید 8/5 میلیون بشکه‌ای عربستان چندان تولید‌کننده بزرگی محسوب نمی‌شود اما تحولات این کشور بازار نفت را به واکنش واداشت. یکی از دلایل این واکنش، نگرانی در مورد بسته شدن کانال سوئز بود. این کانال که دریای سرخ را به دریای مدیترانه متصل می‌کند، روزانه شاهد عبور تقریبا یک میلیون بشکه نفت است. بسته شدن کانال سوئز کشتی‌ها را مجبور می‌کند تا مسیر دیگری برای عبور و مرور انتخاب کنند که چنین اتفاقی به زمان رسیدن کشتی‌هایی که از خاورمیانه عازم آمریکا و اروپای شمالی هستند، به‌ترتیب 10 روز و 18 روز اضافه خواهد کرد.

با این حساب نگرانی از مسدود شدن کانال سوئز کافی است تا قیمت نفت افزایش یابد اما در کنار این، مسئله تعطیل شدن دفاتر شرکت‌های نفتی در مصر مانند شرکت شل که حتی بسیاری از کارمندان خارجی خود را از مصر خارج کرده است، عامل دیگری بود تا به بهای طلای سیاه بیفزاید. به‌علاوه نگرانی از سرایت کردن ناآرامی‌ها به دیگر کشورهای منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه عامل دیگری محسوب می‌شود برای افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی چرا که یک سوم نفت جهان در این مناطق تولید می‌شود.

عوامل ذکر شده باعث شد تا همزمان با تحولات مصر، بازار نفت روندی صعودی به‌خود بگیرد. بهای نفت خام در روز جمعه با جهشی چشمگیر و 4/5درصد افزایش در مرز بشکه‌ای 90 دلار قرار گرفت که البته در روزهای بعدی از مرز 90 دلار هم گذشت و بالاتر از آن باقی ماند. همچنین بهای نفت برنت هم روز دوشنبه تا نزدیک بشکه‌ای 100 دلار بالا آمد اما عوامل روانی ناشی از
100 دلاری شدن بهای نفت اجازه بالاتر رفتن را به آن نداد؛ اگرچه روز بعد و با افزایش فشار قیمتی، نفت برنت هم، مرز 100 دلار را پشت‌سرگذاشت و در بالاترین مقدار خود طی 28 ماه گذشته قرار گرفت. ادامه بحران در مصر و به‌خصوص پیچیده‌تر شدن آن با وقوع درگیری بین هواداران و مخالفان حسنی مبارک، باعث پایدار ماندن قیمت نفت در مقادیری فراتر از 100 دلار شده است.

همچنین بالا رفتن بهای نفت موجب نگرانی کارشناسان شده است چرا که آنان این رخداد را خطری برای روند بهبود اقتصاد جهان به حساب می‌آورند. اقتصاددانان مرکز تحقیقات اقتصادی مورگان تخمین می‌زنند که 10 درصد افزایش در قیمت نفت درصورت پایدار ماندن می‌تواند یک چهارم درصد، از رشد اقتصادی جهان بکاهد. به‌رغم بالا رفتن بهای نفت، اوپک هنوز آرامش خود را حفظ کرده است. عبدالله‌البدری، دبیرکل اوپک، بیان کرد که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) فعلا قصدی برای برگزاری نشستی فوق‌العاده به خاطر تحولات اخیر بازار ندارد. طبق اعلام او نشست بعدی اوپک طبق برنامه در ماه ژوئن خواهد بود. البته او اضافه کرد که تغییر شرایط در مصر ممکن است تصمیم این نهاد را تغییر دهد.

طلا

همزمان با روز جمعه خشم در مصر، قیمت طلا هم در بازارهای جهانی با 2 درصد افزایش، بیشترین رشد را طی 8هفته گذشته ثبت کرد. با ادامه ناآرامی‌ها در مصر و همچنین نگرانی از گسترش آن به دیگر کشورهای منطقه و در نتیجه افزایش بی‌اطمینانی و افت بازارهای مالی، سرمایه‌ها به سوی طلا سرازیر شده‌اند چرا که در مواقع بحرانی اعتماد بیشتری نسبت به این فلز گرانبها شکل می‌گیرد. بازار طلاکه قبل از شدت گرفتن ناآرامی‌ها در مصر روندی نزولی را طی می‌کرد و حتی در بازار نیویورک به هر اونس 1314 دلار هم رسیده بود با افزایش تنش‌ها در مصر دوباره شروع به اوج گرفتن کرد به‌طوری که همزمان با روز جمعه خشم، بهای هر اونس طلا در بازار نیویورک حتی قیمت 1340 دلار را هم پشت سر گذاشت و البته در زمان بسته شدن بازار به 1338دلار در هر اونس رسید. با به خشونت کشیده شدن درگیری‌ها در مصر و همچنین ادامه کاهش ارزش دلار، قیمت هر اونس طلا در روز جمعه به 1348 دلار رسید.

مواد خام

جدا از نفت، حدود 8 درصد تجارت دریایی جهان از کانال سوئز عبور می‌کند، به همین خاطر ایجاد اخلال در عبور و مرور در این کانال می‌تواند قیمت دیگر کالاها در جهان را هم با افزایش مواجه کند. همچنین مصر یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان گندم در جهان محسوب می‌شود. به همین خاطر نگرانی از تغییر رژیم در این کشور باعث کاهش 2درصدی بهای گندم در بازار شیکاگوی آمریکا شد. تولیدکنندگان گندم نگرانند که مشکلات سیاسی در مصر توان دولت این کشور برای خرید گندم را کاهش دهد؛ با این حال روز یکشنبه مقامات مصری اعلام کردند که برنامه‌ای برای تغییر در سفارشات گندم ندارند. ارزان‌تر شدن گندم به ضرر کشاورزان آمریکایی تمام خواهد شد اما منافعی را برای مصرف‌کنندگان جهانی که در حال رنج بردن از افزایش قیمت مواد‌غذایی در جهان هستند، در پی خواهد داشت. به علاوه کشور مصر یکی از صادرکنندگان مهم کتان در جهان به حساب می‌آید، به همین خاطر تنش‌های سیاسی در این کشور باعث اوج گرفتن قیمت کتان در بازارهای جهانی شد، به‌طوری که در حال حاضر کتان در بالاترین قیمت خود طی یک قرن و نیم گذشته قرار دارد.

بازار سهام

تحولات مصر به عاملی تبدیل شد برای کاهش محسوس شاخص بیشتر بازارهای سهام در جهان و به‌خصوص منطقه خاورمیانه. نگرانی سرمایه‌گذاران موجب کاهش 6/43 درصدی شاخص بورس عربستان سعودی در روز یکشنبه و همچنین افت دیگر بازارهای سهام منطقه مانند بازارهای دبی، ابوظبی، کویت و اردن شد. به علاوه همزمان با روز جمعه خشم در مصر، بازار سهام داو جونز هم با کاهش 1/4درصدی، بیشترین کاهش روزانه را از نوامبر 2010 تاکنون به‌خود دید. بازارهای سهام لندن و بازار داکس آلمان هم به‌ترتیب 1/4 درصد و 0/7درصد کاهش را تجربه کردند. البته در ادامه هفته بازارهای مالی روند با ثبات‌تری به‌خود گرفتند تا آنجا که در روز سه‌شنبه بازار داو جونز و اس‌اندپی توانستند بالاترین شاخص از ژوئن 2008 تاکنون را تجربه کنند.