هرچند به گفته کارشناسان به‌دلیل نداشتن آمارهای دقیق، نمی‌توان میزان گسترش این بیماری را در استان‌ها با هم مقایسه کرد اما شیوع دیابت در این استان از متوسط کشوری بالاتر است و حتی دو برابر میانگین کشوری برآورد شده است. در سال۸۵، دیابت ششمین عامل مرگ‌و‌میر در استان یزد شناخته شد.
دیابت بیماری خطرناکی است که درصورت کنترل نشدن، زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های دیگر می‌شود. مشکل ابتلا به این بیماری فقط به ایران و استان یزد محدود نمی‌شود، 2درصد از مردم جهان مرض قند دارند. بیماری دیابت را از طریق دفع قند بدن از راه ادرار شناسایی می‌کنند، اما تا سال1921 هیچ راه درمانی برای این بیماری تشخیص داده نشده بود تا اینکه پزشکان توانستند با خارج کردن انسولین از پانکراس حیوانات به درمانی برای بیماری دیابت دست پیدا کنند.
دکتر مجید جعفری‌زاده، پزشک بیماری‌های غیرواگیر حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، با ابراز نگرانی از افزایش تعداد مبتلایان به این بیماری در استان، چاقی، بی‌تحرکی، تغذیه نامناسب و استعداد ژنتیک را از عوامل اصلی شیوع این بیماری اعلام می‌کند.
جعفری زاده، با بیان اینکه عوامل ژنتیک در ابتلا به دیابت در استان یزد یکی از دلایل اصلی گسترش این بیماری است، درباره طرح غربالگری بیماران دیابتی استان که از سال 78 آغاز شده است، می‌گوید: «این طرح هر 3سال یک‌بار در میان شهروندان 30سال به بالا اجرا می‌شود و نتایج غربالگری‌ها نشان می‌دهد شیوع دیابت در مناطق شهری دو برابر مناطق روستایی و نسبت ابتلا به آن در زنان بیشتر از مردان است».
به گفته این پزشک متخصص، سبک زندگی شهری به‌ویژه برای زنان که بیشتر در معرض چاقی و کم تحرکی هستند، تأثیر بسیار زیادی در شیوع روزافزون این بیماری دارد. وی می‌افزاید: «میزان شیوع دیابت در گوشه و کنار کشور با آمارهای متفاوت گزارش شده است که این موضوع نشان‌دهنده نقش عوامل محیطی و اقلیمی و شیوه زندگی مردم در ابتلا به مرض قند است. با توجه به نقش غیرقابل انکار ژنتیک و توارث در بروز دیابت، این موضوع نیز می‌تواند از دلایل مهم افزایش شیوع این بیماری در استان یزد باشد و این در حالی است که فعلا برای این عامل ایجاد‌کننده خطر دیابت، درمانی وجود ندارد.»
براساس آماری که جعفری‌زاده اعلام می‌کند 80درصد از جمعیت استان، روزانه فقط 5واحد میوه یا سبزی استفاده می‌کنند و بیش از 39درصد مردان و 56درصد زنان استان دچار کم تحرکی هستند. همچنین به گفته وی دست‌کم 44درصد مردان و 53درصد زنان استان مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستند. این مقام مسئول در مرکز بهداشت استان یزد در ادامه تأکید می‌کند: «به‌دلیل گسترش عوامل مؤثر بر ابتلا به بیماری دیابت، مراکز پزشکی و دانشگاهی استان یزد برنامه‌های پیشگیرانه برای افزایش آگاهی عمومی را اجرا کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان ارائه آموزش‌های حضوری برای بیماران دیابتی زیر پوشش مراکز بهداشتی استان، برپایی کارگاه‌ها و اجرای طرح‌های بازآموزی برای کارکنان مراکز بهداشتی را نام برد.»
این پزشک متخصص درباره روش غربال بیماران دیابتی استان یزد نیز می‌گوید: «در 10سال گذشته در مجموع بیش از 220هزار نفر از شهروندان بالای 30سال استان غربالگری و نزدیک به 3500بیمار جدید دیابتی شناسایی شدند و تحت درمان قرار گرفتند. از دی ماه سال1389 نیز این برنامه به شکل رایگان در مراکز بهداشتی شهرستان یزد به اجرا گذاشته شد. در این طرح به‌دنبال مراجعه شخص بالای 30 سال به یکی از مراکز بهداشتی یزد، سوابق فردی وی بررسی و قد، وزن و فشارخون او اندازه‌گیری می‌شود تا درصورت ابتلا به یکی از عوامل ایجاد‌کننده خطر دیابت، برای انجام آزمایش خون و بررسی وجود دیابت به آزمایشگاه معرفی شود.» به گفته وی اجرای این طرح به قدری در شناسایی بیماران دیابتی استان تأثیرگذار بود که تا اواسط بهمن1389 بیش از 17هزار فرد بالای 30سال در شهرستان یزد غربالگری و 227بیمار جدید شناسایی شدند و تحت درمان قرار گرفتند.
جعفری‌زاده در تشریح دیگر طرح‌های غربالگری بیماران دیابتی، از غربالگری زنان باردار می‌گوید و اضافه می‌کند:«غربالگری زنان باردار از نظر ابتلا به دیابت بارداری از جمله برنامه‌های در حال اجرا است. این برنامه در قالبی جدید از ابتدای سال1387 در همه مناطق شهری و روستایی استان انجام می‌شود. در سال1388 غربالگری نزدیک به 15هزار زن باردار یزدی صورت گرفت و در همین سال بیش از 530 زن باردار مبتلا به دیابت بارداری شناسایی شدند و تحت درمان قرار گرفتند. همچنین در این مدت در کنار برنامه‌های غربالگری، بیماریابی و تشخیص بیماران دیابتی جدید، نزدیک 11 هزار بیمار دیابتی زیر پوشش خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی قرار گرفتند.»
لزوم تغییر سبک زندگی
دکتر حسن مظفری، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری، درباره انواع بیماری دیابت و خطرات ابتلا به آنها می‌گوید:«دیابت به شکل‌های گوناگون وجود دارد. دیابت نوع یک بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی دیده می‌شود و معمولا کمتر از 10درصد از بیماران دیابتی مبتلا به این نوع بیماری هستند. بنابراین ۹۰درصد بیماران به دیابت نوع 2مبتلا هستند که معمولا در میانسالی بروز می‌کند.»
این متخصص تغذیه یادآور می‌شود:« برخلاف باور عمومی، مصرف قند و شیرینی‌ها نقش مستقیمی در ابتلا به دیابت ندارد و تأثیر این مواد در ابتلا به این بیماری، به شکل غیرمستقیم است. با این حال به‌دلیل اینکه تولید انواع شیرینی و مصرف آنها در استان یزد، بیشتر از دیگر مناطق کشور است این تصور و باور قوت گرفته که مصرف این خوراکی‌ها در گسترش مرض قند میان یزدی‌ها تأثیرگذاشته، اما با وجود پژوهش‌های صورت گرفته، هنوز علت مشخص و متمایزی برای شیوع بالای بیماری دیابت در استان اعلام نشده است.»مظفری، چاقی، استعداد فامیلی، وجود برخی سموم و ترکیبات موجود در مواد غذایی و کم‌تحرکی را از عوامل ابتلا به این بیماری اعلام می‌کند و با تأکید بر نقش مخرب زندگی ماشینی در این زمینه یادآور می‌شود:«برای بهبود اوضاع باید شیوه زندگی خود را تغییر دهیم.»
این عضو هیأت علمی دانشگاه، بازگشت به سبک زندگی طبیعی را تنها نسخه پیشگیری و بهبود وضع موجود می‌داند و می‌افزاید:«تغییر عادت‌های غذایی باید در دستور کار و برنامه زندگی مردم قرار گیرد. اکنون مصرف مواد قندی و به‌ویژه شکر، شیرینی و نوشیدنی‌ها در ایران دست‌کم سه برابر حد مجاز جهانی است که باید این وضع تغییر کند. همچنین به‌شدت باید از مصرف روغن‌های جامد در وعده‌های غذایی کاست. افزایش میزان مصرف آبزیان در سبد غذایی خانواده‌ها، توجه بیشتر به مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها و پرهیز از غذاهای آماده نیز از عوامل بسیار مهم در کاهش خطر ابتلا به بیماری دیابت است.»
این کارشناس، اطمینان از سلامت غذاها را عامل مؤثر دیگری در کاهش بروز بیمارها به‌ویژه دیابت می‌داند و ادامه می‌دهد:«علاوه بر رژیم غذایی، پرهیز از استرس در جلوگیری از بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت مؤثر است.»
به گفته وی، یکی از رویکردهای اساسی برای مدیریت گسترش بیماری دیابت افزایش دانش و آگاهی مردم است. مظفری خاطر نشان می‌کند: «بسیارند افرادی که نکات ابتدایی را درباره دیابت نمی‌دانند و شکی وجود ندارد که آموزش‌های ارائه شده به مردم از سوی مسئولان کافی نیست، در حالی که باید برای بهبود دانش و آگاهی مردم از تمام امکانات استفاده کرد و از صرف هزینه‌های مختلف در این بخش هراس به‌خود راه نداد، چرا که عوارض و خسارت‌های مادی و معنوی این بیماری به اندازه‌ای زیاد است که برداشتن هر قدمی در دراز مدت به صرفه خواهد بود.»مظفری همچنین مانند بسیاری از متخصصان تغذیه از تبلیغات تلویزیونی برخی مواد فاقد ارزش غذایی انتقاد می‌کند و امیدوار است روزی برسد که در این زمینه محدودیت‌هایی اعمال شود تا بتوان از گرایش مردم به‌ویژه کودکان و نوجوانان به مصرف تنقلات فاقد ارزش غذایی کاست.
کمبود محیط‌های ورزشی
محمدتقی حشمت یغمایی، جامعه شناس و استاد دانشگاه امام علی(ع)یزد، درباره افزایش شمار بیماران مبتلا به دیابت در این استان در مقایسه با سایر استان‌های کشور تصریح می‌کند:«براساس تحقیقات انجام شده مصرف شیرینی‌های گوناگون مثل نبات، باقلوا و قطاب، همچنین کم تحرکی افراد باعث افزایش این بیماری در استان شده است.»
این جامعه شناس یزدی، می‌افزاید:« دسترسی نداشتن بیشتر ساکنان استان به‌ویژه بانوان به فضایی برای ورزش کردن، همچنین ارائه نشدن آموزش‌های پزشکی و بهداشتی به شهروندان درباره خطرات این بیماری در کنار اجرا نشدن برنامه‌های منسجم برای پیشگیری از دیابت موجب شیوع این بیماری در یزد شده است.» استاد دانشگاه امام علی(ع) یزد در این باره خاطره نشان می‌کند: «در بسیاری از شهر‌های کشور گسترش ورزش همگانی در پارک‌ها دنبال می‌شود. همچنین ست وسایل ورزشی در بوستان‌ها و پارک‌های محلی نصب شده است، اما در استان یزد برنامه‌ها و اقداماتی از این دست بسیار کم اجرا می‌شود.»