به همین دلیل هر جایی از جهان که این روش برای حفر تونل در نظر گرفته می‌شود، معمولا یک مشاور اتریشی در کنار پروژه قرار می‌گیرد.
پروژه تونل نیایش که یکی از بزرگ‌ترین تونل‌های شهری خاورمیانه است نیز از این قاعده مستثنی نیست و غیر از شرکت عمران راهوار که مشاور داخلی طرح است، شرکت اتریــشی D2 consult را در کنار خود می‌بیند. هفته گذشته دکتر آلفرد شولتر مدیرعامل شرکت D2 consult که برای برگزاری نشست با مشاوران داخلی پروژه تونل نیایش به ایران آمده بود، دعوت پایگاه خبری معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران را برای انجام یک مصاحبه تفصیلی پذیرفت. این گفت‌و‌گو در حضور مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهردار تهران، علی‌اصغر مونسان، مدیرعامل سازمان مهندسی و عمران شهر تهران، سید شهاب‌الدین یثربی، مدیر مشاور پروژه و سید مهدی هاشمی، مدیر پروژه تونل صدر- نیایش انجام شد که متن آن را در پی می‌خوانید.
- به‌نظر شما روش NATM برای ساخت تونل نیایش تا چه اندازه مناسب است و تسلط مهندسان و کارشناسان ایرانی در زمینه طراحی و ساخت تونل‌های شهری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روش اتریشی یا همان NATM به صورت فعال از سال 1960 در پروژه‌های تونلی مورد استفاده قرار گرفته و هدف آن اقتصادی شدن طرح‌های تونلی است. ضمن اینکه روش فوق، ایمنی حداکثری پروژه در طول دوره ساخت را تأمین می‌کند. روش اتریشی برای پیمانکاران ایرانی روشی جدید محسوب می‌شود و آشنایی کامل با جزئیات آن در طول پروژه‌های شهری حادث می‌شود. استفاده از شاتکریت و المان‌های لتیس از جمله ویژگی‌های این روش است و البته اینکه المان‌های مجزا را چطور در زمان و مکان مناسب استفاده کنیم، یکی از موارد مهم در این سبک حفر تونل است. یکی از ویژگی‌های کلیدی روش اتریشی نسبت به روش‌های دیگر، نقش حساس مونیتورینگ است که به مهندسان اجازه می‌دهد عکس‌العمل زمین مقابل عملیات اجرایی و حفاری‌های زیرزمینی را با رفتارنگاری پایش کنند.
ذکر این نکته لازم است که رفتار المان‌های سازه‌ای داخل خاک با رفتار المان‌های سازه‌ای خارج از خاک تفاوت داشته و هدف اصلی ما در این روش آن است که تا حد امکان شکل زمین و خاک را در شرایط طبیعی خود حفظ کنیم؛ در واقع سعی بر آن است که از هرگونه تغییر مکان دور از انتظار حین عملیات اجرایی پرهیز شود. در روش اتریشی به مهندسان با تجربه که به مشخصات زمین‌شناسی، مکانیک خاک، شکل حرکت زمین و تغییر مکان‌های میلی‌متری زمین آشنا هستند، نیاز داریم. به‌نظر من مهندسان ایرانی شروع خوبی در اجرای روش اتریشی برای حفر تونل‌های شهری داشته‌اند اما لازم است در طول زمان و با احداث پروژه‌های بیشتر، تجربه حداکثری در این زمینه پیدا کنند. به‌طور مثال در پروژه تونل نیایش که در زمین‌های آبرفتی تهران انجام می‌شود، وقتی از خیابان ولیعصر به سمت شرق حرکت می‌کنیم با تعداد زیاد ساختمان‌ها مواجه می‌شویم که حفاظت از این ابنیه، محدودیت‌های جدی در طراحی و اجرا را باعث می‌شود. در واقع باید استفاده از حفاری و خاکبرداری چند مرحله‌ای مدنظر قرار گیرد و به مسئله انتخاب درست تکیه‌گاه‌ها دقت شود. البته من مطمئنم پیمانکاران و مشاوران داخلی پروژه تونل نیایش با این ظرایف فنی کاملا آشنا هستند و اگر دانش بالای آنها با یک مدیریت همزمان و صنعتی همراه شود، قطعا تونلی منحصر به فرد و نمونه در سطح جهانی به مردم پایتخت ایران اهدا خواهد شد.
- سابقه شرکت D2 consult در زمینه طراحی و مشاوره ساخت تونل‌های مشابه تونل نیایش به چه زمانی باز می‌گردد و آیا می‌توانید سازه‌ای کاملا شبیه به تونل نیایش را در نقاط دیگر جهان مثال بزنید؟
شرکت ما به‌عنوان مشاور طرح‌های تونلی سال‌هاست در کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه فعالیت دارد. در واقع ما تجارب 35 ساله خود را در اختیار کشورهای علاقه‌مند به روش اتریشی احداث تونل قرار می‌دهیم تا این سازه‌های حمل‌ونقلی با حداکثر ایمنی و البته هزینه مالی مناسب در شهرهای جهان بیشتر شکل بگیرد. نخستین پروژه با این روش ساخت ایستگاه مترو واشنگتن است که حفاری آن در خاکی مشابه با خاک بستر شهر تهران صورت گرفت. در کلمبیا نیز 15 طرح تونلی از 400 تا 1200متر به این روش ساخته شد و در کشورهای ارمنستان، سنگاپور، ویتنام، چین و جمهوری چک نیز 15سال است با روش اتریشی مشغول تونل‌سازی هستیم. حاصل این تلاش‌ها ساخت طولانی‌ترین تونل شهری در آمریکای جنوبی به طول 4/5کیلومتر در کلمبیاست. پروژه جدیدی نیز در شهر کاراکاس در دست طراحی داریم که در آن از 30کیلومتر ساخت مسیر حمل‌ونقلی، 15کیلومتر تونل است؛ بخشی از این 15کیلومتر به روش اتریشی و بخش دیگر با استفاده از دستگاه TBM احداث می‌شود.
- به‌نظر شما می‌توان تونل نیایش را جزو تونل‌های خاص شهری به لحاظ طراحی تلقی کرد؟
بدون اغراق باید بگویم این تونل ازجمله تونل‌های پیشرفته دنیا است و طراحی سه‌راهی در داخل یک فضای زیر زمینی آن را منحصر‌به فرد کرده است. به لحاظ شرایط کاری و بستری که تونل در آن احداث می‌شود نیز می‌توان تونل نیایش را یک تجربه خاص در امر تونل‌سازی تلقی کرد.
- در مقایسه با تونل توحید، این پروژه را در چه سطحی ارزیابی می‌کنید؟
روش ساخت تونل نیایش تفاوت‌های آشکاری با آنچه در مورد تونل توحید انجام شد، دارد. ظاهر امر می‌گوید که هر دوتونل به روش اتریشی ساخته می‌شوند اما من معتقدم ظرایفی که در طراحی‌های مربوط به احداث تونل نیایش لحاظ شده، آن را از تونل توحید متمایز می‌سازد. البته تونل توحید نیز در نوع خود یک تجربه استثنایی و ویژه بود که باب جدیدی از تکنولوژی شهرسازی را در ایران باز کرد. به هر حال از نظر کارفرما، تونلی قابل‌قبول و استاندارد است که سه‌عامل تمیزی، خشکی و مناسب بودن خروجی‌ها و ورودی‌ها در آن لحاظ شده باشد و من بسیار امیدوارم تجربه ساخت تونل نیایش با توجه به دقتی که در ساخت و طراحی این معبر زیرزمینی اعمال می‌شود، درس‌های زیادی برای مهندسان ایرانی به همراه داشته باشد.
- نقش شرکت D2 consult در پروژه تونل نیایش و نحوه همکاری آن با مشاور داخلی طرح چگونه است؟
ما خود را تامین‌کننده تکنولوژی NATM در جهان می‌شناسیم و این فقط به معنای طراحی سطح مقطع تونل یا مثلا روش اجرای خاکبرداری نیست بلکه انتقال تکنولوژی در طول عملیات اجرایی، بخش مهمی از فعالیت شرکت D2 consult را شامل می‌شود. در مورد همکاران ایرانی خود در شرکت مشاور عمران راهوار باید بگویم مشارکت ما در این پروژه بسیار جدی است و من مشاوران ایرانی پروژه تونل نیایش را بسیار جدی و با تجربه در کار دیده‌ام. تصور می‌کنم این همکاری در نهایت باعث شود روش اتریشی از این پس به شکلی بهتر و جامع‌تر در پروژه‌های مشابه تونلی ایران اجرا شود و روزی فرا رسد که ایرانی‌ها سرآمد روش اتریشی در تونل‌سازی شهری قلمداد شوند.
- تفاوت حفر تونل به روش اتریشی و استفاده از دستگاه TBM چیست و آیا در مورد تونل نیایش می‌شد از این دستگاه برای افزایش سرعت حفاری بهره برد؟
معمولا حفاری با دستگاه TBM در پروژه‌هایی صورت می‌گیرد که یک سطح مقطع ثابت در طول مسیر مد نظر باشد و در این روش هیچ ورود و خروجی به تونل نمی‌توان لحاظ کرد. ضمنا دستگاه TBM به لحاظ سایز حفاری محدودیت جدی دارد. در اروپا در شرایط یکسان برای استفاده از روش اتریشی و یا دستگاه TBM مسافت‌های بیش از 4/5کیلومتر را با دستگاه TBM حفاری می‌کنند اما برای مسیر‌های کمتر از 3کیلومتر روش اتریشی مدنظر قرار می‌گیرد. در مورد تونل نیایش به لحاظ شکل خاصی که این معبر زیرزمینی دارد و سطح مقطع تونل در طول مسیر متغیر است، لذا روش اتریشی که به لحاظ اقتصادی نیز مقرون‌به صرفه‌تر است، مورد استفاده قرار گرفته است.
- به‌عنوان سؤال آخر، مشکلات طرح تونل نیایش در چنین بستری از خاک را چگونه می‌بینید؟
البته خوشبختانه در طول مسیر ما مشکل جدی آب‌های زیرزمینی نداریم و این مسئله کمک می‌کند تا حفاری‌ها با شرایط خاص نگهداری سازه موقت مواجه نشود. اما بزرگی سایز تونل و مشکلات اجرایی آن را نباید فراموش کرد ضمن آنکه حفظ ابعاد تونل در این نوع بستر خاک که جزو زمین‌های آبرفتی محسوب می‌شود، از جمله سختی‌های پروژه بزرگ اما جذاب و منحصر‌به فرد تونل نیایش به‌حساب می‌آید.