ان. بی. ای از سال ۱۹۴۶ در آمریکای شمالی کارش را آغاز کرد. تاریخ دقیق آن ۶ ژوئن سال ۱۹۴۶، همان روز تاسیس لیگ قبلی به نام انجمن بسکتبال آمریکا (BAA) در نیویورک می‌باشد. نیروی محرکه بنیان‌گذاری لیگ جدید بسکتبال نیز صاحبان و مدیران دیگر رشته‌های ورزشی بودند که بیشتر، درآمدشان از هاکی روی یخ و پیش از همه از مسابقات NHL بود و حالا می‌خواستند از این طریق پول بیشتری به جیب بزنند.
اولین رئیس لیگ و رئیس BAA هبعدا موریس پادالاف، رئیس وقت NHL بود که از آن به بعد هم جایزه لیگ به نام او MVP نامیده می‌شود. لیگ BAA در ابتدا چندان موفق نبود. گرچه برخلاف دیگر لیگ‌های آن زمان در اوایل تاسیس درآمد مطمئنی داشت، اما با کمبود بازیکن خوب مواجه بود. اوضاع وقتی بدتر شد که پس از سال اول لیگ، چهار تیم از لیگ کنار کشیدند. به همین علت در تاریخ ۳ آگوست سال ۱۹۴۹ لیگ ملی بسکتبال (NBL) پذیرفت که سه تیم از این لیگ به لیگ BAA برود و لیگ از آن پس با نام انجمن ملی بسکتبال برگزار شود. بنابراین تا امروز از مسابقات قهرمانی BAA از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹ به عنوان مسابقات قهرمانی NBA نیز یاد می‌شود.
در ابتدا مسابقات ان. بی. اس زیر سایه کالج لیگ (NCAA) قرار داشت. اما این لیگ در سال ۱۹۵۱ به دلیل رسوایی رشوه در سراسر کشور جهت اصلاح امتیازات دچار بدنامی شده و راه برای محبوبیت NBA باز شد.
حالا ستارگان زیادی از کالج لیگ در ان. بی. ای بازی می‌کردند که از بین آنها می‌توان از "جو فالکس" و "جیم پولارد" نام برد. در سال ۱۹۵۰ حضور سیاه پوستان آمریکا نیز به ان. بی. ای آزاد شد و نام "ارل لوید" به عنوان اولین سیاه‌پوست در تاریخ این لیگ ثبت شد، گرچه "چاک کوپر" قبل از وی وارد لیگ شده بود، اما اولین بازی‌اش را یک روز پس از لوید انجام داد.
در آغاز دهه ۵۰ یک تیم در مسابقات حرف اول را می‌زد: "مینیاپولیس لیکرز". مهم‌ترین بازیکن این تیم، "جرج میکان" سنتر ۲، ۰۸ متری آنها و اولین فوق ستاره ان. بی. ای بود. گرچه او نسبتا آرام و کند بود، اما هیچ دفاعی نمی‌توانست او را زیر سبد متوقف کند. از آنجا که سیطره این تیم سبب شده بود تا لیگ به سوی تک‌قطبی شدن پیش برود، قوانین جدیدی برای این ورزش وضع شد. در سال ۱۹۵۲ منطقه زیر سبد را گشترش دادند تا بازیکن سنتر مجبور به حرکت بیشتری شده و بازی به کناره‌های زمین کشیده شود. اما نتیجه این شد که گل‌های کمتری به ثمر می‌رسید و خطاهای بیشتری برای تصاحب توپ روی بازیکنان حریف انجام می‌شد تا مانع از وقت‌کشی توسط آنها شود. در بعضی مسابقات در سال ۱۹۵۳ داورها بیش از ۱۰۰ بار سوت زده و خطای بازیکنان را اعلام می‌کردند. اینها سبب شده بود تا به سرعت از تعداد تماشاگران کاسته شود. بنابراین تصمیم بر این شد که قوانین بسکتبال به طور اساسی تغییر کند.
در ۲۳ آوریل سال ۱۹۵۴ از سوی "دنی بیاسون"، صاحب یکی از تیم‌ها، ایده زمان پرتاب مطرح شد. بر این اساس و طبق قانون ۲۴ ثانیه هر تیم می‌بایست در ۲۴ ثانیه حداقل یک بار توپ را به سمت سبد پرتاب کند. اگر نمی‌توانست، توپ در اختیار تیم دیگر قرار می‌گرفت. این قانون برای تکامل بسکتبال یک نقطه عطف بود و به تدریج از سوی NCAA و FIBA (فدراسیون جهانی بسکتبال) نیز پذیرفته شد.
از دهه ۱۹۶۰ به عنوان سال‌های "سلسله سلتیکس" نام برده می‌شود، چرا که تیم "بوستون سلتیکس" در بین سال‌های ۱۹۵۷ و ۱۹۶۹ در مجموع یازده قهرمانی به دست آورد که هشت تای آن پشت سر هم بود. گرچه اکثر بازیکنان آن زمان سلتیکس الان عضو تالار مشاهیر بسکتبال هستند، اما اصطلاح سلسله سلتیکس در اصل با دو نام پیوند خورده است: "رد آئرباخ"، مربی، و "بیل راسل"، کاپیتان و بهترین بازیکن این تیم.
پس از پایان دوران استیلای سلتیکس بر ان. بی. ای، دوران تاریک این لیگ شروع شد. سطح مسابقات پایین آمد و علاقه تماشاگران به لیگ هم کم شد. یکی از دلایلش این بود که NCAA ۲۰ سال پس از آن رسوایی، دوباره و آهسته تجدید حیات کرده بود، دلیل دیگر این که در سال ۱۹۶۷ یک لیگ رقیب به نام انجمن بسکتبال آمریکا (ABA) تاسیس شد. این لیگ کم کم بازیکنان ان. بی. ای را جذب کرد، از جمله "ریک باری" که آن زمان یکی از فوق ستاره‌ها بود. همچنین بازیکنان بدون پایان تحصیلات دانشگاهی هم می‌توانستند در این لیگ حضور پیدا کنند، و این چنین بود که در سال ۱۹۷۴ "موزس مالون" به عنوان اولین بازیکن دبیرستانی، قراردادی حرفه‌ای امضا کرد.
اواسط دهه ۷۰ اما ABA دچار مشکلات مالی شد و در ۱۷ ژوئن سال ۱۹۷۶ در NBA ادغام شد. با وجود این تنها چهار تیم از نه تیم این لیگ توسط لیگ NBA پذیرفته شدند: ناگتس، پِیسرز، اسپرز و نتس. در همین حال چند نوآوری آن لیگ نیز در قوانین ان. بی. ای پذیرفته شد، مثل خط سه امتیازی.
از دهه هشتاد به عنوان سال‌های رقابت لیکرز- سلتیکس نام برده می شود. بازیکنان اصلی این دو تیم عبارت بودند از "لری برد" و "مجیک جانسون" که در سال ۱۹۷۹ هم در بازی نهایی مسابقات قهرمانی دانشگاه‌ها مقابل یکدیگر قرار گرفته بودند.
"برد" سلتیکس را به سه قهرمانی رساند و "مجیک" با لیکرز پنج بار قهرمان شد. سه بار این دو بازیکن در فینال رودرروی هم قرار گرفتند. اما این دوره به یک باره وقتی در ۷ نوامبر ۱۹۹۱ بیماری ایدز "مجیک جانسون" مثبت تشخیص داده شد، پایان یافت. یک سال پس از آن "بری برد" هم به دوران بازیگری‌اش خاتمه داد.
صحنه برای یک ستاره جدید خالی بود و "مایکل جردن" ستاره جدید لیگ شد. "جردن" با تیم "شیکاگو بولز" بین سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۸ شش قهرمانی کسب کرد و با نوع بازی جنجالی و هیجان‌انگیز خود مسابقات NBA را در تمام دنیا محبوب ساخت. کناره‌گیری وی از بازی در ۱۳ ژانویه سال ۱۹۹۹۹ خلآی در لیگ ایجاد کرد که هیچ بازیکنی نتوانست آن را پر کند.
دوباره محبوبیت لیگ، پیش از همه در آمریکا کاهش یافت. یکی از دلایل آن افزایش بی‌رویه دستمزد بازیکنان بود که صاحبان باشگاه‌ها دیگر تمایلی به پرداخت آن نداشتند. مذاکرات در خصوص نرخ جدید قراردادها هم با شکست مواجه شدند، تا این که این جریانات منجر به اعتصاب بازیکنان و تحریم مسابقات از سوی آنان شد.
فصل ۹۹/۱۹۹۸ که فصل تحریم مسابقات بود، مرحله گذری شد از دوره "جردن" به لیگ امروزی ان. بی. ای. از فصل ۲۰۰۰/۱۹۹۹ "شکیل اونیل" چهره اصلی ان. بی. ای شد، و گرچه از لحاظ بازی هم سطح "جردن" بود، اما هرگز محبوبیت او را به دست نیاورد.
چهره مهم دیگر این زمان، بازیکن جوانی به نام "کوب برایان" بود که به همراه "اونیل" برای تیم "لیکرز" بازی می‌کرد. "لیکرز" با این دو بازیکن بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ به سه قهرمانی پی در پی دست یافت، در سال ۲۰۰۳ اما از قهرمان بعدی رقابت‌ها، "سن آنتونیو اسپرز" شکست خورد. در سال ۲۰۰۴ این بار لیکرز به قهرمان شرق، "دیترویت پیستونس" باخت که سبب ازهم پاشیدگی تیم شد. از سال‌ها قبل، دیگر مانند فصل ۰۵/۲۰۰۴ تناسب قوا میان دو تیم وجود نداشت. در پایان فصل دوباره "سن آنتونیو اسپرز" موفق شد و در رقابت با "دیترویت پیستونس" قهرمانی را به خود اختصاص داد.
مسابقات NBA تحت مدیریت "دیوید استرن" به یک بنگاه اقتصادی موفق تبدیل شده است. لیگ که در ابتدا با یازده تیم شروع به کار کرد، و از میان آنها اکنون فقط تیم‌های "سلتیکس"، "نیکس" و "واریرز" حضور دارند، تا سال ۲۰۰۴ به ۳۰ تیم نیز افزایش پیدا کرد. در پنجاهمین سال تاسیس NBA در سال ۱۹۹۶، لیگ بسکتبال زنان نیز به نام WNBA بنیان گذاشته شد. همچنین "استرن" با آوردن هرچه بیشتر بازیکنان خارجی از جمله سنتر چینی "یائو مینگ"، گارد فرانسوی "تونی پارکر"، و "درک نوویتسکی" آلمانی به ان. بی. ای، به محبوبیت این لیگ در جهان کمک زیادی کرد.
تیم‌ها
ان. بی. ای به دو بخش کنفرانس غرب و کنفرانس شرق تقسیم شده است. هر یک از کنفرانس‌ها نیز به سه بخش دیگر به نام دیویژن تقسیم می‌شوند.
در یک فصل هر تیم در هر دیویژن چهار بار با چهار تیم دیگر این دیویژن بازی می‌کند (۱۶ بازی)، و سه تا چهار بار در مقابل ده تیم دیگر دیویژن‌های کنفرانس خود بازی می‌کند (۳۶ بازی) و دو بار با پانزده تیم کنفرانس دیگر بازی می‌کند (۳۰ بازی).
بدین ترتیب هر تیم قبل از مرحله حذفی ۸۲ مسابقه انجام می‌دهد. بازی‌های برده امتیاز ندارد، این پیروزی‌ها در بخش درصد بازی‌های برده منظور می‌شود. تساوی وجود ندارد. در صورت تساوی در وقت قانونی، بازی ادامه می یابد.
تیم‌ها براساس جدول رده‌بندی مسابقات پلی‌آف یا حذفی را برگزار می‌کنند. بدین ترتیب که هشت تیم برتر هر دو کنفرانس با هم روبرو می‌شوند (تیم اول یکی، مقابل تیم هشتم دیگری، تیم دوم یکی، مقابل تیم هفتم دیگری و... و.)
سه تیم اول هر دیویژن و بهترین تیم دوم آن براساس امتیازاتشان در رده اول تا چهارم قرار می‌گیرند، چهار تیم برتر باقیمانده دیگر یک کنفرانس در مکان پنجم تا هشتم می‌ایستند.
در پایان مرحله حذفی بازی‌ها، قهرمان هر دو کنفرانس شناخته می‌شود. این دو تیم سپس سری مسابقات فینال را برگزار می‌کنند.
تیم برتر در مجموع هفت بازی انجام شده، جام قهرمانی "لری اوبرین" را به دست آورده و قهرمان NBA می‌شود.