خوشبختانه سرگیجه قابل درمان است امــا مهم این است که علت ایجاد آن مشخص شود تا مناسب‌ترین درمان صورت پذیرد. اگر سرگیجه با علائم دیگری نیز همراه باشد لازم است بیمارجهت بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کند. این علائم عبارتند از: تب بالا، سردرد شدید، تشنج، استفراغ مداوم، درد قفسه سینه، تپش قلب، ناتوانی در حرکت دادن دست یا پا وتغییر وضعیت بینایی یا تکلم که گاهی ممکن است با کاهش شنوایی همراه باشد.
بهترین تعریف برای سبکسری احساس ناپایداری و شناوری است. سرگیجه نوعی خاص از سبکسری است که به توهم حرکت خود فرد یا محیط اطراف وی اطلاق می‌شود. بعضی افراد سبکسری را به هنگام مسافرت و به شکل بیماری مسافرت تجربه می‌کنند. این افراد هنگام مسافرت هوایی، زمینی یا دریایی و همین‌طور استفاده از وسایل و دستگاه‌های شهربازی مثل ترن هوایی دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوند.
سبکسری، سرگیجه و بیماری مسافرت همه به حس تعادل ما مربوط می‌شوند. این حس نیز ناشی از ارتباطات بسیار پیچیده قسمت‌های مختلف زیر است:
گوش داخلی که جهت حرکات بدن مثل خم شدن، دور زدن، عقب و جلو رفتن، بالا و پایین شدن و چپ و راست شدن را رصد می‌کند.
چشم‌ها، وضعیت بدن در فضا (به‌طور مثال وارونه بودن) و همچنین جهت حرکت را درک می‌کنند.
گیرنده‌های فشار در مفاصل اندام تحتانی و ستون فقرات که درک می‌کنند کدام قسمت بدن پایین واقع شده و روی زمین قرار گرفته است.
گیرنده‌های حسی عضله‌ها و مفصل‌ها که مسئول درک حس عمقی بدن ما هستند و به‌وسیله آنها درمی‌یابیم که چه قسمتی از بدن ما در حال حرکت است.
سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع که تمام اطلاعات چند سیستم فوق‌الذکر به آنها وارد شده و در آنجا تفسیر می‌شود.
چنانچه پیام‌هایی که از 4 سیستم فوق‌الذکر به سیستم عصبی مرکزی می‌رسند هماهنگ نبوده و ضد‌و نقیض باشند علائم سبکسری یا بیماری مسافرت ظاهر می‌شود.
عوامل ایجاد سبکسری
گردش خون: اگر جریان خون مغز به اندازه کافی نباشد احساس سبکسری خواهید کرد. تقریبا همه ما این موقعیت را به هنگامی که به‌طور ناگهانی از وضعیت نشسته بلند شده و می‌ایستیم تجربه کرده‌ایم امــا بعضی به‌دلیل اینکه سیستم گردش خون آنها به میزان کافی خون به مغزشان نمی‌رساند از این احساس سبکسری مکررا رنج می‌برند؛ افراد مبتلا به تصلب شرایین از این دسته افراد هستند. تصلب شرایین یا سفت شدن جداره شریان‌ها معمولا در مبتلایان به فشار خون بالا، بیماری دیابت یا بالا بودن میزان چربی‌های خون روی می‌دهد. گاهی اوقات کسانی‌که عملکرد قلبشان ضعیف است یا مبتلایان به کاهش قند خون یا کسانی‌که دچار کم‌خونی هستند نیز سبکسری را تجربه می‌کنند.
بعضی از داروها به‌ویژه محرک‌هایی مثل نیکوتین و کافئین جریان خون مغز را کاهش می‌دهند. رژیم غذایی پرنمک نیز منجر به ضعیف شدن گردش خون می‌شود. گاهی اوقات نیز در اثر استرس‌های هیجانی و اضطراب، عضلات جدار شریان‌ها منقبض شده و در نتیجه میزان گردش خون کاهش پیدا می‌کند.اگر گوش داخلی نتواند خون کافی دریافت کند، نوع خاصی از سبکسری که سرگیجه نامیده می‌شود روی می‌دهد. گوش داخلی نسبت به تغییرات جزئی میزان جریان خون بسیار حساس است و تمام عواملی که روی میزان جریان خون مغز مؤثرند می‌توانند روی میزان جریان خون گوش داخلی نیز تأثیر بگذارند.
بیماری‌های عصبی: بعضی از بیماری‌های عصبی روی تعادل تأثیرگذارند، از جمله می‌توان از بیماری ام‌اس، تومورها و سیفلیس نام برد. این عوامل از جمله عوامل شایع ایجاد کننده سرگیجه نیستند امــا درصورتی که پزشک شما صلاح بداند جوانب لازم را بررسی خواهد کرد.
اضطراب: اضطراب ممکن است عامل سبکسری باشد. فرد مضطرب ممکن است به‌طور ناخودآگاه تنفس‌های تندی داشته باشد؛ در موردی که این حالت خیلی شدید باشد ممکن است منجر به حملات پانیک شود یا در موارد خفیف‌تر می‌تواند باعث سبکسری به همراه بی‌حسی و مورمور شدن دست و پا یا صورت شود. ممکن است لازم باشد به چنین افرادی نحوه تنفس صحیح آموزش داده شود.
تاکنون در مورد سبکسری صحبت کردیم امـا سبکسری اگر خیلی شدید باشد سرگیجه نامیده می‌شود. سرگیجه احساس ناخوشایند چرخش محیط اطراف به دور سر است. در مواردی ممکن است فرد احساس کند محیط ثابت است و خودش به دور خودش در حال حرکت است. معمولا سرگیجه ناشی از مشکلات گوش داخلی است. علل شایع سرگیجه عبارتند از:
سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم: در این حالت به‌دنبال تغییر وضعیت بدن به‌طور ناگهانی، سرگیجه شدیدی عارض می‌شود که با بی‌حرکت شدن فرد این سرگیجه طی حدود 30 ثانیه برطرف می‌شود. علت ایجاد این نوع سرگیجه، کنده شدن کریستال‌های درون گوش داخلی است. این حالت درعرض چندین روز به‌تدریج بهبود می‌یابد امـا اگر فرد، فعالیت فیزیکی شدیدی داشته باشد یا ضربه‌ای به بدن و به‌ویژه به سر وی وارد شود مجددا حالت سرگیجه ظاهر خواهد شد.
بیماری منییر: بیماری منییر با حملات سرگیجه چند ساعته، تهوع، استفراغ، وزوز گوش و احساس پری گوش و کاهش شنوایی همراه است. این علائم بعد از چندین روز برطرف می‌شوند اما مجددا بعد از گذشت مدت زمانی دو مرتبه ظاهر می‌شوند. معمولا با گذشت زمان، فاصله بین این حملات کمتر و شدت علائم بیشتر می‌شود. به‌طور خلاصه علت بیماری منییر بالا رفتن فشار مایع درون گوش داخلی است.
میگرن: بعضی از مبتلایان به میگرن کمی قبل از ظهور سردرد دچار سرگیجه می‌شوند.
عفونت: گاهی اوقات ویروس‌ها به گوش داخلی و به‌ویژه به عصب تعادلی که از گوش داخلی به مغز می‌رود حمله کرده و باعث سرگیجه شدید و حادی می‌شوند. این نوع سرگیجه با کاهش شنوایی همراه نیست. در موارد نادری ممکن است عفونت باکتریایی گوش میانی گسترش یافته و گوش داخلی را نیز درگیر کند و باعث بروز سرگیجه شود. در این صورت سرگیجه شدید با کاهش شنوایی ناگهانی همراه خواهد بود.
وارد آمدن ضربه: شکستگی جمجمه که باعث آسیب دیدن گوش داخلی شود باعث بروز سرگیجه بسیار شدیدی به همراه تهوع و کاهش شنوایی خواهدشد. این سرگیجه در عرض چندین هفته به‌تدریج بهبود می‌یابد.
آلرژی: بعضی از افراد به‌دنبال تماس با ماده‌ای که نسبت به آن حساسیت دارند دچار حملات سرگیجه می‌شوند.
پیشگیری
رعایت موارد زیر به هنگام ابتلا به سرگیجه می‌تواند سودمند باشد:
از حرکات سریع و ناگهانی اجتناب کنید.
از مصرف موادی که باعث اختلال جریان گردش خون می‌شوند خودداری کنید؛ تنباکو، الکل، کافئین و نمک از این جمله هستند.
استرس‌های زندگی خود را به حداقل ممکن برسانید.
سعی کنید در معرض موادی که به آنها حساسیت دارید قرار نگیرید.
به میزان کافی مایعات دریافت کنید.
چنانچه مبتلا به عفونت گوش، سینوس‌ها یا دستگاه تنفسی فوقانی هستید در جهت درمان آن اقدام کنید.
اگر از جمله افرادی هستید که به هنگام مسافرت دچار حالت تهوع می‌شوید، به هنگام سفر مطالعه نکنید.
سعی کنید روی صندلی رو‌به جلو ماشین بنشینید و از نشستن روی صندلی‌هایی که جهت آنها رو به عقب ماشین است خودداری کنید.
با مسافر دیگری که او نیز دچار بیماری مسافرت است صحبت نکرده و به چهره او نگاه نکنید.
از مصرف عطرها و ادویه‌های تند و همچنین غذاهای چرب بلافاصله قبل از مسافرت و طی مسافرت خودداری کنید.
دکتر محمد حسن عامری
متخصص گوش، حلق و بینی و جراحی سر و گردن