شخصیت‌های تاریخی نیز مشمول همین قاعده هستند. اما خطری که در اینجا وجود دارد، بار کردن ویژگی‌هایی است بر آنها که در واقع امر نبوده است. با این حال یکی از وظیفه‌های خطیر تاریخ‌پژوهان غربال واقعیت‌ها از افسانه‌ها و امور غیرواقعی است. این بی‌گمان تلاش عالی اندیشمندانی را می‌طلبدکه بتوانند با اندیشه‌ای به دور از کلیشه‌های رایج، واقعیت امور را در ترازوی سنجش بنهند. در این مهم وقتی به شخصیت‌های دینی در طول تاریخ برمی‌خوریم، همت افزون‌تری را می‌طلبد، به این معنا که این‌گونه شخصیت‌ها به‌دلیل ارتباط با امر قدسی، امکان آن را می‌یابند که هاله‌ای از مسائل غیرواقعی و چه بسا خرافی دور خود بتنند. یکی از شخصیت‌های مهم دینی در تاریخ اسلام، حضرت خدیجه(س) است. درباره حضرت، سیره‌نویسان زیاد نوشته‌اند و در بسیاری از موارد به تکرار مکررات نیز برمی‌خوریم. تردیدی در پشتیبانی‌های مادی و معنوی حضرت خدیجه از پیامبر(ص) در طول دعوت پیامبر وجود ندارد؛ اما به همان دلایل پیش گفته، افسانه‌ها و اموری غیرواقعی حول شخصیت حضرتش وجود دارد. در مطلبی که به مناسبت وفات این بانوی بزرگوار اسلام فراهم آمده است، نویسنده کوشیده تا از پس غبار تاریخ نگاهی تازه به ایشان بیفکند.
خدیجه(س) نخستین همسر پیامبراکرم(ص)، نخستین زن مسلمان و از معدود زنان تاریخ صدر اسلام است که مقامش در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از زنانی چون آسیه و مریم(س) کمتر نیست. او تنها کفو رسولالله(ص) بود که تا زنده بود در جامعه چند همسری مکه، پیامبر همسری انتخاب نکرد. پدرش خویلدبن اسدبن‌عبدالعزی‌بن‌قصی‌بن کلاب و مادرش فاطمه دختر زائده‌بن‌اسد است. از دوران کودکی او تا هنگام ازدواج با رسولالله(ص) و حتی پس از آن اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان نیز با اسرائیلیات درآمیخته است.
کنیه‌اش ام‌هند ( به جهت نام فرزندش هند) و لقبش طاهره بوده است. انتخاب این لقب در جامعه آن روز و با آداب و سنت‌های رایج در میان اعراب نشان‌دهنده پاکی و طهارت معنوی و روحی وجود خدیجه است و اعراب با انتخاب این لقب به‌صراحت به این فضیلت در وی اعتراف کرده‌اند که او زنی بسیار عفیف و پاکدامن بوده است. بنا به نقل ابن‌عباس، خدیجه 3سال قبل از عام‌الفیل به دنیا آمده است و در هنگام ازدواج با رسول خدا(ص) 28ساله بوده و بنا به نقل حکیم‌بن‌حزام - پسر برادرش - 15سال قبل از عام‌الفیل متولد شده و هنگام ازدواج با رسولالله(ص) 40ساله بوده است. اما چون خدیجه(س) از رسول صاحب فرزندانی شده قول 40ساله‌بودن بعید به نظر می‌رسد. لفظ عدد40، سن کمال و بلوغ عقلی محسوب می‌شود نه اینکه 40ساله بوده‌اند. براساس اغلب منابع، وی قبل از ازدواج با پیامبراکرم(ص) 2بار ازدواج کرده است. وی نخست با عتیق‌بن‌عائذمخزومی از قبیله بن‌‌مخزوم ازدواج کرد و از او صاحب یک دختر به نام جاریه شد و پس از مرگ عتیق، به همسری ابوهاله‌نباش‌بن‌زراره از قبیله بنی‌تمیم هم‌پیمان بنوعبدالدار درآمد و صاحب پسری به نام هند گردید. در میان این فرزندان، هند در زمره صحابه رسول‌خدا(ص) بود و با صیفی‌بن‌امیه ازدواج کرد و اعقابش در مدینه به سبب انتساب به مادربزرگشان حضرت‌خدیجه(س) به بنوطاهره معروف شدند. هند که از نوجوانی در خانه رسول‌خدا(ص) بود، تصویری کامل از خلق‌وخوی پیامبراکرم(ص) در پاسخ به پرسش امام‌حسن(ع) ارائه کرده و از این‌رو«وصاف‌النبی» نامیده شده است.
هند در جنگ بدر حضور داشت و در جنگ جمل در کنار امیرالمومنین‌علی(ع) به شهادت رسید. خدیجه پس از درگذشت همسر دومش با مالی که از او به ارث برده بود به تجارت پرداخت. در چگونگی همکاری حضرت‌محمد(ص) با خدیجه(س) اختلاف است. پیامبراکرم(ص) حداکثر 5سفر تجاری، (4سفر به یمن و یک سفر به شام) انجام داد. مهم‌ترین آنها که به ازدواج آن دو منجر شد سفر تجاری به شام بود و به دلیل اهمیتش اکثر منابع، تنها به ذکر آن سفر پرداخته و آن را ابتدای همکاری حضرت رسول با خدیجه(س) دانسته‌اند. گفته شده این سفر به توصیه و سفارش ابوطالب صورت گرفته است اما به نقل ابن‌اسحاق چنین آمده است: خدیجه از امانتداری و درستکاری حضرت‌محمد(ص) خبر داشت و چون تصمیم گرفت مال زیادی را به تجارت اختصاص دهد از او خواست تا به کاروانش بپیوندد و بیش از دیگران مزد بگیرد. و بنا به نقل یعقوبی، پیامبراکرم(ص) اجیر و کارگزار هیچ‌کس نشد. در بیشتر منابع سفر تجاری به شام مقدمه اصلی این ازدواج ذکر شده است در حالی که خدیجه(س) و رسول گرامی اسلام عموزاده بودند و در جامعه کوچک مکه همدیگر را خوب می‌شناختند و خود خدیجه خطاب به رسولالله عرض کرد که ای پسرعمو من تو را به خاطر خویشاوندی، شرف، اصالت، امانتداری، حسن خلق، صدیق‌بودن و راست‌گفتاری و خصوصیات دیگر پسندیده و شیفته تو شده‌ام و حاضرم با تو ازدواج کنم. بنا به نقل دیگر توسط دوست خود نفیسه دختر منیه این پیشنهاد را به پیامبر داد. پیامبراکرم(ص) پس از مشورت با عموهای خود به همراهی ایشان (ابوطالب، عباس و حمزه) به خواستگاری خدیجه(س) رفت و چون پدرخدیجه(س) در قید حیات نبود او را از عمویش عمروبن‌اسد با مهریه 500درهم خواستگاری کرده و خطبه عقد را هم ابوطالب(ع) خواند.
مراسم خواستگاری و عقد، 2ماه و25روز بعد از سفر تجاری شام برگزار شد. پس از برگزاری جشن ازدواج، این دو بزرگوار، برای مدتی کوتاه در خانه حکیم‌بن‌حزام سکنی گزیدند و سپس به خانه خدیجه انتقال یافتند اما خدیجه چه کرد که محبوبه رسولالله(ص) شد و تا زنده بود رسول‌خدا همسری انتخاب نکرد و ازدواج مجدد نداشت؟
خدیجه(س) پس از ازدواج با پیامبراکرم(ص) تمام دارایی‌اش را به وی بخشید و کارهای تجاری را نیز به او سپرد.
حلیمه سعدیه، دایه حضرت رسول‌اکرم(ص) در ایام خشکسالی به منزل ایشان آمد. خدیجه برای تشکر از زحمات دایه همسرش وی را بسیار احترام کرد و 40گوسفند و یک شتر نیز به او هدیه داد.
ثویبه، کنیز ابولهب که نخستین دایه رسولالله بود و به او شیر داده بود را از ابولهب خرید و آزاد کرد تا بدین وسیله دوستداران رسولالله(ص) را دوست بدارد و در حق آنان نیکی کند.
زیدبن‌حارثه غلامی بود که در خانه حکیم‌بن‌حزام خدمت می‌کرد و رسولالله(ص) هم او را دوست می‌داشت. خدیجه این غلام را از حکیم خرید و او را به پیامبر بخشید. پیامبراکرم(ص) او را آزادکرد و پسرخوانده خود نامید.
خدیجه خواستگاران فراوانی داشت اما همه را رد کرد و رسول‌خدا را خود به جهت ویژگی‌های اخلاقی خاصی که داشت انتخاب کرد و آنچنان بر سر این انتخاب پایدار ماند که حتی بایکوتی که از طرف زنان قریش انجام گرفت نیز او را در انتخابش سست نکرد.
عدم مخالفت حضرت‌خدیجه(س) با زندگانی خاص رسول‌خدا(ص) در زمان اعتکاف حضرت با توجه به اینکه ایشان صاحب فرزندانی بود و نبودن رسول‌خدا شاید به خانه لطمه‌ای وارد می‌کرد اما موافقت و همسویی و همراهی خدیجه(س) با رسولالله باعث می‌شد تا پیامبر(ص) راحت‌تر به اعتکاف بپردازد. بنا به نقل نویری گاهی خدیجه(س) نیز به کوه می‌آمد و بدون اینکه به خلوت همسرش آسیبی وارد کند در غار حرا به عبادت حضرت حق مشغول می‌شد.
این همسویی معلول شخصیت و وجاهت ذاتی خود حضرت‌خدیجه (س) است وگرنه صرف زندگی با یک موجود قدیس باعث نمی‌شود که انسان، قدسی شود. نمونه آن در تاریخ موجود است؛ زنان نوح و لوط با دو پیامبر زندگی می‌کردند اما خداوند در سوره «تحریم» آنان را به کفر مثال می‌زند. پس آنچه مستشرقین می‌گویند که علت ازدواج‌نکردن رسول خدا(ص) به جهت این بوده که سن حضرت خدیجه زیاد بود یا ثروت زیادش پیامبر را مدیون خود کرده بود صحت ندارد زیرا نه سن حضرت زیاد بوده و نه ثروت او آنچنانی و به خاطر شخصیت ذاتی خود حضرت خدیجه بود که پیامبر اکرم(ص) تا او زنده بود همسری انتخاب نکرد و در زندگی نیز به همسر آگاه و فهیمش کاملا آزادی داده بود و رأی و نظر او را محترم می‌شمرد.
نقش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حضرت خدیجه(س)
خدیجه نخستین بانویی است که به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد و تا آخرین لحظات زندگیش بر سر ایمانش پایدار بود. ابن‌سعد، این مطلب را اجماع اهل سیره دانسته است. او صدیقه اول است.
خدیجه(س) به همراه رسول گرامی اسلام و علی(ع) در مسجدالحرام به‌طور علنی نماز می‌خواند. اگر او حضور نداشت نیمی از جمعیت انسان‌ها (زنان) نماینده نداشتند.
ایام محاصره اقتصادی، سیاسی، نظامی بنی‌هاشم در شعب ابی‌طالب، خدیجه(س) همه اموالش را در حمایت از پیامبراکرم(ص) هزینه کرد. همچنین اقوام حضرت خدیجه(س) چون ابوالعاص‌بن‌ربیع (دامادش) و حکیم‌بن‌حزام (پسر برادرش) به شعب‌نشینان کمک می‌کردند که تنها به‌دلیل وجود حضرت خدیجه(س) در میان آنان بود.
پیامبر اکرم(ص) در اکثر اوقات با همسر فهیمش مشورت می‌کرد و نظر او را به کار می‌بست.
دفاع از رسول خدا در برابر هجوم قریش در آن شرایط دشوار و تهاجمات و تعرضات و استهزاء و تحقیر و آزار جسمانی و روحانی مثل سنگ‌پرانی به طرف رسول‌خدا(ص) خدیجه خود را سپر بلای حضرت می‌کرد و قریش را به خاطر بی‌حرمتی به خانه و کاشانه‌اش مورد سؤال قرار می‌داد.
فرزندان حضرت خدیجه(س): خدیجه از پیامبر اکرم(ص) صاحب 6 فرزند شد؛ 4دختر و 2پسر؛ قاسم که به این جهت به رسول خدا(ص) ابوالقاسم می‌گفتند. زینب، رقیه، ام‌کلثوم، عبدالله و فاطمه(س). تمامی فرزندان رسول خدا(ص) در زمان حیات پیامبر از دنیا رفتند و تنها دختر ایشان فاطمه(س) زنده بود که او نیز به فاصله 75یا95روز پس از رحلت پدر بزرگوارش، رحلت فرمود. رحلت حضرت خدیجه(س): اندک زمانی پس از شکست محاصره اقتصادی، خدیجه(س) در دهم رمضان سال دهم بعثت در حالی که 53سال سن داشت به فاصله 3روز بعد از وفات ابوطالب- عموی رسولالله(ص)- درگذشت. ام‌ایمن کنیز آزاد شده رسول خدا(ص) و ام‌فضل او را غسل دادند و پیامبر با دستان مبارکش وی را در قبرستان حجون بدون ادای نماز به خاک سپرد زیرا هنوز نماز میت واجب نشده بود. این مصیبت چنان بر پیامبر اکرم(ص) گران آمد که فرمود: «این روزها بر این امت دو مصیبت وارد شده که نمی‌دانم به کدام یک از آن دو بی‌تاب‌ترم؛ از این‌رو آن سال عام‌الحزن نامیده شد.