حوزه اقتصاد و تجارت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با رشد و توسعه اینترنت در سراسر جهان، تجارت و خرید و فروش اینترنتی رشد شتابان و قابل ملاحظهای داشته است. در واقع امروزه خرید و فروش اینترنتی را باید جزء لاینفک زندگی در عصر دیجیتال برشمرد زیرا تمامی کشورهای دنیا با توجه به مزیتهای فراوان تجارت و خرید و فروش آنلاین از جمله بالا بودن سرعت، کارایی و کاهش هزینهها و مقرون به صرفه بودن آن در مقایسه با خرید و فروش سنتی درصدد استفاده هر چه بیشتر از آن هستند.
خرید و فروش به شیوه الکترونیک و با استفاده از تکنولوژی اطلاعات، از اوایل دهه 1970 میلادی پا به عرصه اقتصاد جهان گذاشت و باگسترش قابل ملاحظه اینترنت از سال 1991میلادی رسما وارد فاز جدیدی شد.
اصطلاح تجارت الکترونیک آن دسته از مبادلاتی را در برمیگیرد که ویژگی اصلی آن معامله در فضای وب است که عمده فرایند آن از ارائه محصول تا ثبت و سفارش آن توسط مشتری و پرداخت وجه کالا بدون نیاز به حضور مشتری و فروشنده صورت میگیرد و صرفا مرحله تحویل کالا بهصورت فیزیکی انجام میپذیرد.
براساس آمار رسمی مؤسسه آنکتاد حجم تجارت الکترونیک در دنیا در سال 2008 رقمی بالغ بر 19تریلیون دلار بوده که سهم ایران در این عرصه حدود یک میلیارد دلار(هزار میلیارد تومان) بوده است. حجم تجارت جهانی در سال 2004 میلادی 8/6تریلیون دلار بوده که این آمار نشاندهنده رشد بسیار صعودی مبادلات تجاری در فضای وب است بهنحوی که این رقم نشانگر آن است که 55 درصد کل تجارت جهانی از این طریق صورت گرفته است. این آمار هر چند نشاندهنده این است که ایران تلاش کرده گامهایی رو به جلو در عرصه تجارت الکترونیک بردارد اما هنوز فاصله معناداری با بسیاری از کشورهای اروپایی و غربی حتی برخی کشورها در منطقه آسیا و خاورمیانه دارد.
مشکلاتی بهصورت ساختاری و زیربنایی بر سر راه گسترش تجارت الکترونیک و خرید و فروش آنلاین در کشور وجود دارد. شاید بتوان مهمترین و اصلیترین دلیل عدماستقبال از خرید و فروش آنلاین را سرعت بسیار پایین اینترنت در کشور دانست. قطعا نباید از کاربران اینترنت در ایران توقع داشت که با سیستم دایلآپ، رغبت و تمایل زیادی به خرید آنلاین داشته باشند. تهیه بلیت قطار و هواپیما بهصورت اینترنتی و مشکلات فراوان خرید از این طریق نشان میدهد که مردم بهویژه در ایام پیک مسافرت مانند تعطیلات عید نوروز، کاملا حق دارند شب را برای خرید بلیت در مقابل آژانسهای فروش بلیت به صبح برسانند و عطای خرید اینترنتی را به لقایش ببخشند. هجوم داوطلبان کنکور برای ثبتنام و آگاهی از نتیجه آزمون سراسری به کافینتها که سرعت بالاتری نسبت به اینترنت خانگی دارند نشانگر آن است که هنوز تا رسیدن به استانداردهای اینترنت پرسرعت فرسنگها فاصله داریم.
مبهمبودن، ناشناس و غیرقابل اعتماد بودن فروشگاههای اینترنتی یکی دیگر از مواردی است که مردم ترجیح میدهند همچنان خرید کالا و محصولات خود را از طریق سنتی و با حضور در فروشگاهها و شرکتها انجام دهند، هرچند ممکن است برای یک خرید کوچک یا سفارش مختصر نیمی از روز خود را در ترافیک و آلودگی هوا از دست بدهند. از سوی دیگر فروشگاههایی که بهصورت آنلاین مبادرت به فروش کالای خود میکنند هنوز از داشتن یک اتحادیه یا صنف که در مواقع لزوم، به حمایت آنان دلخوش باشند محروم هستند و همچنان بهعنوان یک صنف رسمی محسوب نمیشوند. صدور جواز کسب برای فروشگاههایی که در فضای مجازی فعالیت میکنند قطعا اعتماد به فروشگاههای اینترنتی را افزایش میدهد و به رونق کسب و کار اینترنتی خواهد انجامید.
براساس تحقیقات یک مؤسسه معتبر پژوهشی یکی از دلایل مهم عدماستقبال از خرید اینترنتی و آنلاین عدماطمینان از امنیت خرید و نبود ایمنی و امنیت اطلاعات است؛ چنان که هنوز هم مشتریان زیادی در سرتاسر دنیا و از جمله ایران ترجیح میدهند به روش سنتی خرید کرده و مشکلات این نوع خرید را به جان بخرند.
جا نیفتادن فرهنگ خرید آنلاین کالاها و خدمات را نیز باید به مشکلات فوق افزود. شاید هنوز هم برای بسیاری از مردم ما بهویژه نسل قدیمیتر این تصور بسیار سخت باشد که بدون آنکه کالایی را به خوبی ورانداز کرده و بهاصطلاح با چشم مشتری نگاه کنند و حتی بر سر قیمت آن چانه بزنند مبادرت به خرید آن کنند. توافق بین مشتری و خریدار برای مرجوع کردن جنس خریداری شده درصورت نداشتن کیفیت لازم را نیز میتوان به این بخش افزود که ظاهرا در خرید و فروش آنلاین امکان آن فراهم نیست. البته این نکته هم نباید از نظر دور بماند که در موارد زیادی دیده شده که کالای عرضه شده در فضای وب با آنچه تحویل مشتری شده است تفاوت بسیار زیادی از نوع رنگ وکیفیت داشته است. ظاهرا این عده کثیر حق دارند همچنان به کسب و کار اینترنتی اعتماد نکرده و ترجیح دهند همچنان سنتی باقی بمانند.
مشکلات پستی از جمله عدمارسال بموقع محموله توسط پست یا پیک موتوری قطعا شیرینی خرید اینترنتی و صرفهجویی در کاهش وقت و هزینه را به تلخی مبدل خواهد کرد، ضمن آنکه در برخی موارد هزینه بالای ارسال یک مرسوله برای خرید اینترنتی کالاهای کم قیمت واقعا مقرون به صرفه نیست. همچنین عدمتنوع کالا در فروشگاههای اینترنتی و نبود کالاهایی با قیمت ارزان و پایین که رضایت مشتریان کم درآمد را تامین کند نیز از جمله مشکلاتی است که بر سرراه خرید و فروش آنلاین در کشور وجود دارد.
اما آنچه در اینجا باید مورد تاکید قرار گیرد این است که باید زیرساختهای فنی و دیجیتال خرید و فروش در فضای مبتنی بر وب به سرعت فراهمآید و قوانین کارآمد و سریع در عرصه تجارت الکترونیک تدوین شود تا مشکلات فعالان و علاقهمندان به فعالیت در این عرصه تا حد قابل توجهی کاهش پیدا کند. وجود سیستم بانکی دقیق، سریع و آنلاین، ایجاد سیستم استاندارد تخصیص کد تجاری محصول و امضای دیجیتال نیز از دیگر موارد مهمی است که درصورت فقدان هر یک ورود و فعالیت در این عرصه را با کندی قابل توجهی روبهرو خواهد کرد.
تشکیل سریعتر اتحادیه فروشگاههای اینترنتی و صدور جواز کسب برای فروشگاههای الکترونیک - هر چند بارها توسط مسئولان و دستاندرکاران مختلف وعده آن داده شده است- و در نهایت برخورد جدی با سوءاستفادهکنندگان و متخلفان از فضای وب عرصه را برای گسترش خرید و فروش آنلاین گسترش خواهد داد. توجه به این نکات قطعا ما را در عرصه رقابتجهانی تجارت الکترونیک در دنیا مسلحتر و توانمندتر خواهد کرد، هرچند کسب و کار اینترنتی و خرید و فروش آنلاین مدتهاست تجارت سنتی را به چالش کشیده و با سرعت بسیار زیادی جای خود را در معاملات کوچک و بزرگ در سرتاسر جهان هر روز بیشتر از گذشته باز میکند.