نظرسنجی تلفنی از مردم درباره نذری دادن در ایام محرم

مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری این طرح را با مدیریت فریده درفشی و همکارانش سرور هاشمی، شبنم چهره، سمیه گایگانی و  فریده حیدرنژاد اجرا کرده ‌است

پیشگفتار

در منابع دینی و تاریخی ما بکرات به موضوع "نذر کردن" اشاره شده است. مثلا در تفسیر نمونه در  شان نزول آیه  5 سوره دهربه نقل از ابن عباس آمده است که امام حسن و امام حسین (ع) بیمار شدند،‌ پیامبر و جمعی از یاران به عیادت آمدند و به حضرت علی (ع) و فاطمه (س) فرموند که خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می کردید حضرت علی (ع) و فاطمه (س) و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنان شفا یابند سه روز روزه بگیرند.

نذر عملی فردی است و در عین حال اقدامی است که فرهنگ دینی صورت هایی مشروع و معقول برای آن تعیین کرده است. بی شک آن جا که جنبه های فردی نذر مورد توجه قرار  می گیرد بحث از رابطه ای فردی بین فرد و خدای او در میان می آید. اما نذر خصلتی فرهنگی  و لذا اجتماعی هم دارد. این جنبه های نذر است که آن را به صورت یک الگوی فرهنگی و یک نهاد اجتماعی در می آورد و آن را نمادی فشرده و متراکم از جهان بینی معتقدان و عاملان به آن می سازد.

نذر کردن، به بیانی ساده شده، عبارت است از تکلیفی که فرد نذر کننده بر ذمه خود می گذارد تا ارادت و سپاس خود را مستقیما و یا از طریق خاصانی که رابطه ای شفاف و مستحکم بین ایشان و خداوند وجود دارد، به خدا ابراز کند. برخی از ویژگی های فرهنگی اجتماعی نذر عبارتند از:
- ادای نذر نوعی اعلام و ترویج هویت است. بسیاری از نذر دادن ها به شکل علنی و با حضور یا در فرآیند فعالیتی جمعی اتفاق می افتد. این فعالیت دسته جمعی حاکی از آن است که فرد یا افراد نذر کننده به یک نظام اعتقادی تعلق قلبی عمیقی دارند؛ چرا که داوطلبانه و با ازخودگذشتگی چیزی را به شکرانه، هبه می کنند.

- ادای نذر موجب اجتماعی شدن و درونی کردن ارزش ها و اعتقادات دینی است. ادا کردن و تدارک جمعی نذری باعث می شود که فضای خاصی بر گروهی که به آن مشغول شده اند حاکم شود. این فضا از طریق مراسم مختلف، عبادات و . . . تقدس می یابد و به نوبه خود سبب ساز تقویت باور های جمعی مشارکت کنندگان می شود.

- انسان در هر زمانی می تواند به خدای خویش تقرب جوید و راه های مختلفی را هم می تواند برای این کار برگزیند، اما معمولا این نذر کردن ها در زمان های آیینی، زمان هایی که جامعه در بحبوحه برگزاری آیین های بزرگ و مهم است بیشتر اتفاق می افتد. به همین خاطر است که نمی توان به نذر توجه کرد اما آن را به عنوان فعالیتی آیینی و از آن مهمتر بخشی از آیین های اصلی جامعه به حساب نیاورد. چرا که کمتر آیین مهمی را می شناسیم که در آن نذورات، به ویژه در شکل تهیه و صرف غذای دسته جمعی، توزیع نشود. توزیع غذا یکی از ملزومات برگزاری شایسته آیین های دینی است. مثلا، نذرهایی که در ماه محرم ادا می شود در عین حال تامین کننده غذای عزاداران نیز هست.

- پیوند نذری دادن و آیین ها حاکی از بزرگداشت و تعظیم شخصیت های محوری مورد توجه در آن آیین ها نیز هست. این موضوع در جامعه ما به معنای شیوه های نهادینه برای ابراز و تقویت ولایت است. به عبارت دیگر نذری دادن در جامعه ایران را می باید یکی از صور نهادینه برای تبلور جهان بینی و نظام اعتقادی شیعه دانست.

- نذری دادن راهی برای تداوم "اجتماعات" و بستری برای طراوت بخشیدن به "حافظه جمعی" است. در موارد بسیار نذری را که افراد ادا می کنند، نذری بوده است که نسل های گذشته بر ذمه خود گذاشته بودند: نسل حاضر با ادامه ادای نذر پیشینیان به ارادت خود به کسانی که نذر با نام ایشان تبرک می یابد، نه تنها یاد درگذشتگان را در خاطره جمعی زنده می کنند، که تداوم تاریخی ولایت را متبلور می کنند.

اگرچه نذری دادن ابعاد مختلفی دارد که شناخت آن ها مستلزم مطالعه ای همه جانبه است، مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ای همشهری با این قصد که شناختی از برخی ابعاد این پدیده تدارک کند به موضوع نذر در ماه محرم در شهر تهران پرداخت.

مقدمه

 نظرسنجی حاضر برای شناخت برخی از ابعاد نذری در ماه محرم انجام شده است.

کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا بخشی از نظرات مردم جامعه درباره نذری گردآوری شود. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1204 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  نظرسنجی

نظرسنجی حاضر برای آگاهی از موارد زیر به اجرا درآمد:

1. چه نسبتی از پاسخگویان در ماه محرم نذری می دهند؟
2. پاسخگویان  چه روزی از محرم نذری می دهند؟
3. پاسخگویان به چه شیوه ای نذر خود را ادا می کنند؟
4. پاسخگویان چند سال است که نذری می دهند؟
5. نذری پاسخگویان شامل چه چیزهایی می شود؟
6. پاسخگویان به نیت کدامیک از اولیاء الله نذری می دهند؟

چکیده

طرح نظرسنجی حاضر، ‌پژوهشی در ارتباط با  نذری دادن و نظرات مردم درباره آن است. یافته هایی از این طرح به دست آمده است که در این بخش،‌به مهمترین نکته های آن پرداخته شده است.

1.  36% پاسخگویان مردان و64% را زنان تشکیل داده اند.

2. 14% از پاسخگویان دارای مدرک کارشناسی و بالاتر، 37% دارای مدرک دیپلم و6% بی‌سواد هستند.

3. از میان پاسخگویان 18% در گروه سنی 21-25 سال و 7% در گروه سنی 46-50 سال قرار دارند  . 

4. از میان پاسخگویان 46%  در ماه محرم نذری می دهند و 54% از پاسخگویان در ماه محرم نذری نمی دهند .

5. به طور میانگین  پاسخگویان  بین 5 تا 20  سال است نذری   می دهند .

6. از  میان  کسانی که نذری می دهند 38%  در روز عاشورا، 28 % قبل از تاسوعا  و 23% روز تاسوعا، نذری می دهند .

7. از  میان  کسانی که نذری می دهند ، 52%  خودشان نذری می دهند ، 27% نذر خود را به مسجد ، هیات و تکایا می دهند و 21% با مشارکت فامیل و همسایه ها نذر خود را ادا می کنند.

8. از  میان  کسانی که نذری می دهند 24% غذاهای متفاوتی را به عنوان نذری می دهند ، 16% قیمه، 14% پول،  8% گوسفند، 6% زرشک پلو با مرغ و حلیم را به عنوان غذا در ماه محرم نذری می دهند.

9. از  میان  کسانی که در ماه محرم نذری می دهند 72% به نیت امام حسین، 18% به نیت حضرت ابوالفضل، 3% به نیت حضرت علی اصغر و 7% به نیت سایر امامان  این کار را انجام می دهند.

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه آماری

جامعه آماری در این تحقیق شامل 1204نفر از مردم تهران است. لازم به ذکر است که از این تعداد 36% مرد و64% زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ 4تا8بهمن ماه 1385 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات   رسانه ای روزنامه همشهری بصورت تلفنی انجام شده است.

جنس پاسخگویان 

جدول شماره 1 جنس پاسخگویان را نشان می دهد. بر اساس جدول 64%  پاسخگویان را زنان و 36% را مردان  تشکیل می دهند:

جنس	تعداد	درصد
زن	775	64
مرد	429	36
جمع	1204	100

سن پاسخگویان
جدول شماره 2 نشان می دهد که پاسخگویان در چه گروه سنی قرار دارند از  1204 نفر پاسخگو 18%  از پاسخگویان بین21 تا 25سال و 7%  از پاسخگویان  بین46 تا50 سال سن دارند.

سن	تعداد	درصد
21-25 سال	214	18
26-30 سال	195	16
15-20 سال	150	12
36-40 سال	129	11
60 سال به بالا	116	10
31-35 سال	112	9
41-45 سال	102	9
51-60 سال	100	8
46-50 سال	86	7
جمع	1204	100

سطح تحصیلات
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان1204 نفر پاسخگو 37% در مقطع دیپلم، 14% در مقطع لیسانس و بالاتر  و 6% بی سواد هستند.

میزان تحصیلات	تعداد	درصد
دیپلم	445	37
لیسانس و بالاتر	168	14
ابتدایی	168	14
راهنمایی	127	11
دانشجو و فوق دیپلم	125	10
دبیرستان	98	8
بی سواد	73	6
جمع	1204	100

چه نسبتی از پاسخگویان در ماه محرم نذری می دهند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4، از میان 1204 نفر پاسخگو 54%  اعلام کردند در ماه محرم نذری نمی دهند  و 46% از پاسخگویان در ماه محرم نذری می دهند . (افرادی که اعلام کردند در این ماه نذری نمی دهند به دلایلی از جمله نذری دادن در سایر مناسبت ها اشاره کردند که چون موضوع این بررسی نبود از درخواست توضیح درباره نحوه مشارکت آن ها در دادن نذری در دیگر مناسبت ها خودداری شد.)

پاسخگویان در ماه محرم نذری می دهند؟	تعداد	درصد
خیر	654	54
بله	550	46
جمع	1204	100

پاسخگویان چه روزی از محرم نذری می دهند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از  میان  پاسخگویانی که در ماه محرم نذری می دهند  38%  در روز عاشورا، 28% قبل از تاسوعا (1تا8 محرم) ، 23% روز تاسوعا و 6%  در دهه دوم محرم نذری می دهند.

روزی که پاسخگویان نذری می دهند	تعداد	درصد
عاشورا	224	41
قبل از عاشورا(1 تا 8 محرم)	153	28
تاسوعا	138	25
دهه دوم محرم	34	6
جمع	549	100

پاسخگویان به چه شیوه ای نذر خود را ادا می کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از  میان  پاسخگویانی که در ماه محرم نذری می دهند، 52%  خودشان نذری می دهند، 27% نذر خود را به مسجد ، هیات و تکایا می دهند و 21% با مشارکت فامیل و همسایه ها نذر خود را ادا می کنند

طریقه ادا کردن نذر در ایام محرم	تعداد	درصد
خودم برگزار کننده هستم	284	52
از طریق مسجد، هیات و تکایا	148	27
با مشارکت اطرافیان	117	21
جمع	549	100

پاسخگویان چند سال است که نذری می دهند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7 ، از  میان  پاسخگویانی که در ماه محرم نذری می دهند  ،  38%  اظهار داشته اند،  بین 1تا 5 سال ،38% بین  5تا20 سال و 24%  بیش از20 سال است که نذری می دهند . به طور متوسط پاسخگویان بین 5 تا 20 سال نذری می‌دهند

تعداد سالهایی که پاسخگویان نذری می دهند	تعداد	درصد
1 تا 5 سال	211	38
5 تا 20 سال	208	38
20 سال به بالا	130	24
جمع	549	100

نذری پاسخگویان شامل چه چیز‌هایی می‌شود؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8،  از  میان  پاسخگویانی که در ماه محرم نذری می دهند، 24% غذاهای متفاوتی را به عنوان نذری می دهند ، 16% قیمه، 14% پول ،8% گوسفند، 6% زرشک پلو با مرغ و حلیم را به عنوان غذا در ماه محرم نذری می دهند

تذری پاسخگویان	تعداد	درصد
غذاهای متفاوت	131	24
قیمه	90	16
پول	76	14
گوسفند	41	8
زرشک پلو با مرغ	34	6
حلیم	32	6
شربت	27	5
شیر	24	4
شله زرد	23	4
عدس پلو	22	4
قرمه سبزی	21	4
آش	14	3
چای	7	1
چلو کباب	7	1
جمع	549	100

غذاهای ثابتی که پاسخگویان هر سال به عنوان نذری می دهند.
بر اساس جدول شماره 9 _ از میان پاسخگویانی که غذای ثابتی را به عنوان نذری در ماه محرم می دهند ،30% قیمه ،25% پول ،14% گوسفند، 11% زرشک پلو با مرغ و حلیم  و 9% شربت را به عنوان غذاهای ثابت در ماه محرم نذری میدهند.

غذای مشخصی که پاسخگویان نذری می دهند	تعداد	درصد
قیمه	90	30
پول	76	25
گوسفند	41	14
زرشک پلو با مرغ	34	11
حلیم	32	11
شربت	27	9
جمع	300	100

پاسخگویان به نیت کدام یک ار اولیا الله نذری می دهند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان پاسخگویانی که د رماه محرم نذری می دهند، 72% به نیت اما حسن، 18% به نیت حضرت ابوالفضل، 3% درصد به نیت حضرت علی اصغر و 7% به نیت سایر امامان د رمان محرم نذری می دهند.

پاسخگویان به نیت کدام یک از اولیا الله نذری می دهند؟	تعداد	درصد
امام حسین	393	72
حضرت ابوالفضل	100	18
سایر امامان	33	7
حضرت علی اصغر	16	3
جمع	549	100

مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای روزنامه همشهری