روز گذشته روابط عمومی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد داوری این دوره از کتاب سال روزهای پایانی خود را سپری می‌کند و نتایج داوری در بسیاری از گروه‌ها مشخص شده است. کتاب سال بزرگ‌ترین جایزه ادبی کشور محسوب می‌شود و در 65 گروه مختلف برگزیده و تقدیری معرفی می‌کند؛ هرچند که در بیشتر دوره‌ها، گروه ادبیات، برگزیده ندارد و امسال نیز با توجه به اعلام برگزیده در جایزه جلال که ویژه ادبیات داستانی است، به‌طور طبیعی در این بخش اگر برگزیده‌ای اعلام شود، تنها برای بالا رفتن از سن و کف زدن حضار است و دیگر از 50سکه کتاب سال خبری نیست.
بر اساس آنچه معاونت فرهنگی در نظر گرفته است، برگزیده جایزه جلال، در کتاب سال هم برگزیده خواهد بود، اما دیگر جایزه نقدی نمی‌گیرد. این اتفاق که در هیچ دو‌جایزه‌ای در دنیا رخ نمی‌دهد، از آن جهت است که هر دوی این جوایز را یک نهاد دولتی برگزار می‌کند و طبیعتا دوست ندارد به یک برگزیده دو بار جایزه دهد. در حالی که اگر برگزارکنندگان جوایز، خود دست‌اندرکاران این عرصه باشند، کتاب می‌تواند چند جایزه را دریافت کند و اتفاقی هم نیفتد. همانطور که مثلا در عرصه سینما، یک فیلم می‌تواند چندین جایزه را دریافت کند، چرا که برگزارکنندگان جایزه‌های مختلف، مختلف هستند!
از سوی دیگر ادبیات تنها در ادبیات داستانی خلاصه نمی‌شود، اما از زمانی که جایزه جلال به‌عنوان بخش داستانی جایزه کتاب سال پا به عرصه وجود گذاشته است، عملا بخش شعر و سایر بخش‌های مرتبط با ادبیات نیز مورد کم‌لطفی بیشتری قرار می‌گیرند. مثلا از همین حالا می‌توان فهمید که با توجه به انتخاب منصور انوری به‌عنوان برگزیده جلال که 110سکه را دریافت کرد، به‌عنوان برگزیده بخش ادبیات کتاب سال هم معرفی می‌شود و برگزارکنندگان دیگر دلیلی نمی‌بینند به بخش‌های دیگر ادبی نیز توجه کنند. این نکته در سخنان مجید حمیدزاده، دبیر جایزه کتاب سال به خوبی مشهود است.
حمیدزاده در این باره گفته است: آثار برگزیده و شایسته تقدیر جایزه جلال در جایزه کتاب سال هم به همین عناوین (برگزیده یا شایسته تقدیر) معرفی می‌شوند اما دیگر مبلغ نقدی مربوط به جایزه به آنها تعلق نمی‌گیرد و تنها لوح کتاب سال را دریافت می‌کنند.
به جز اینها، برگزارکنندگان کتاب سال، بر اساس یک رسم عجیب و غیرمعمول، معمولا داوران گروه‌های مختلف را معرفی نمی‌کنند؛ اقدامی که در هیچ‌یک از جایزه‌ها در حوزه‌های فرهنگی مرسوم نیست و دقیقا برعکس، هر جایزه‌ای در نقطه آغاز، داورانش را معرفی می‌کند.
جالب اینکه این رسم غیرمرسوم، در تمام جوایز مرتبط با کتاب و ادبیات دولتی دیده می‌شود، اما در جایزه کتاب سال که در 65 گروه مختلف داور دارد و جایزه‌ای گسترده و ملی است، بیش از همه اهمیت دارد. امسال نزدیک به 23هزار عنوان کتاب غیردرسی و غیرکمک درسی منتشرشده در سال 1389 در گردونه داوری بوده‌اند و این نشان می‌دهد که جایزه کتاب سال، نه‌تنها بزرگ‌ترین جایزه حوزه کتاب، بلکه بزرگ‌ترین جایزه کشور در همه حوزه‌ها محسوب می‌شود. مراسم پایانی بزرگ‌ترین جایزه فرهنگی کشور 18بهمن با حضور رئیس‌جمهور در تالار وحدت برگزار خواهد شد.
اما حکایت نمایشگاه کتاب
ماجرای برگزاری نمایشگاه کتاب که در طول 4-3 سال گذشته همواره مطرح بوده است، این بار نیز از زبان مدیرعامل خانه کتاب به شکل دیگری مطرح شد. علی شجاعی‌صائین دیروز در گفت‌وگو با مهر گفت: اساسا مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی برای برگزاری این قبیل نمایشگاه‌ها تأسیس شده و طبیعتاً و منطقاً نمایشگاه را باید این مؤسسه برگزار کند.
به گفته شجاعی‌صائین، برگزارکننده نهایی نمایشگاه امسال، همین مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است، اما ناشران که از چند روز پیش برای حضور در نمایشگاه سال91 ثبت‌نامشان را آغاز کرده‌اند، برای اقدام در این زمینه به مؤسسه خانه کتاب معرفی شده‌اند و پول لازم برای تحویل غرفه را به حساب خانه کتاب واریز می‌کنند! شجاعی‌صائین در این‌باره می‌گوید: با توجه به اینکه وضعیت هیأت مدیره مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی نامشخص بود، برداشت پول از حساب آن مشکل می‌شد و به همین خاطر ما فقط کمک کردیم که ثبت‌نام از ناشران دچار مشکل نشود. طبیعتاً با معرفی هیأت مدیره این مؤسسه در روزهای آتی، ما این پول‌ها را عودت می‌دهیم، مثل پارسال. سال گذشته هم مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی این کار را کرد و شماره حساب داد ولی بعدا خانه کتاب عهده‌دار مسائل اجرایی شد.
یعنی سال گذشته ناشران برای ثبت نام با مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی طرف بودند، اما بعداً برگزاری نمایشگاه به خانه کتاب واگذار شد و مبالغ دریافتی از ناشران، از حساب مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به حساب خانه کتاب منتقل شد و امسال قرار است عکس این ماجرا اتفاق بیفتد؛ خانه کتاب ثبت‌نام می‌کند و بعدا برگزاری را به مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی واگذار می‌کند! حالا پرسش این است که آیا همین نقل و انتقال و بلاتکلیفی درباره برگزارکننده یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور، در فاصله 4-3ماه تا برگزاری، برگزاری مطلوب و شایسته را دچار مشکل نمی‌کند؟ به عبارت بهتر نمی‌توان از ابتدا برگزارکننده را مشخص کرد تا همه چیز با نظم و انضباط بیشتر برگزار شود؟ این نکته وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم در حال حاضر هیچ کدام از این دو مؤسسه خود را به‌عنوان برگزارکننده نمایشگاه محسوب نمی‌کنند و منتظر آینده‌اند.
شجاعی‌صائین در این باره می‌گوید: تا جایی که من خبر دارم به زودی جلسه هیأت امنای مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی برای تعیین هیأت مدیره تشکیل می‌شود و فکر نمی‌کنم خیلی این مسئله به درازا بکشد.
مدیرعامل خانه کتاب درباره توانایی این مؤسسه در برگزاری نمایشگاه نیز می‌گوید: مجموعه‌ای که نمایشگاه را برگزار می‌کنند، دست‌نخورده است و مطمئنم آنها در هر شرایطی می‌توانند این کار را انجام دهند. ما هم اگر مثل پارسال ناگزیر باشیم، باید همه تلاشمان را بکنیم و کار را انجام دهیم ولی ان‌شاء‌الله به این سمت نمی‌رویم. درصورت حل این مشکل اداری، مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی از هر جهت آمادگی دارد که این رویداد بزرگ را برگزار کند.