نماد، در بستر زمان و با توجه بهخصوصیاتی که دارد و با اقبال و توجه مردم شکل میگیرد. حتی برخی بر این عقیدهاند که یکساختمان بسیار قدیمی که کممانده دیوارهایش فرو بریزد نیز میتواند نماد شهری شود زیرا نمادبودن یکسازه نشان از ارزش معماری ندارد. البته اصلا جای شک نیست که یکسازه با معماری فوقالعاده، استعداد زیادی در تبدیلشدن به نماد شهری دارد. پر واضح است که اگر بلندی برج میلاد تهران نبود، حالا جز اینکه برجی ویژه لقب بگیرد دیگر نمیشد عنوان نماد شهری را به آن داد ولی این برج حالا آرامآرام تبدیل به یکنماد شهری شده است. اگر تا چند سال پیش در لوگوهای شهری تهران، تنها تصویر برج آزادی سرآمد بود اما حالا برج میلاد در کنار برج آزادی به تصویر کشیده میشود. بنابراین معماری خاص و اقبال عمومی باعث شده است که برج میلاد تبدیل به یکنماد شهری شود؛ اگرچه برخی نمای این برج را تا حد زیادی شبیه به برجهای موجود در شرق آسیا یا کشورهای اروپایی میدانند.
شهر و شهرنشینی، شهروند و نماد شهری
با گذر از دوران صنعتیشدن، شهرها تبدیل به یک شکل زیستی اکثریت ساکنان کشورها شدهاند. در کنار این، مفهوم شهروند نیز شکل میگیرد. این مفهوم بیشتر با تفکرات دمکراتیک شکل میگیرد. تفاوت بین شهروندی با شهرنشینی در آن است که در مفهوم شهروندی ما ارتباط و پیوستگی یک شهر با مجموعه دیگری از شهر را درنظر داریم و شهروند به تنهایی خودش را درک نمیکند و در مجموعهای این کار را انجام میدهد. شهروند آن فردی محسوب میشود که ارتباط تنگاتنگی با المانهای شهر دارد و خود را در برابر آنچه در شهر میگذرد، مسئول میداند. گاهی یکشهروند باید در ساخت یکمجموعه شهری و نماد شهری مشارکت کند و گاهی اصلا نباید دست در ساخت ببرد زیرا ممکن است جلوه شهر را نازیبا سازد. البته مفهومی دیگر نیز در رابطه با زندگی در شهر شکل میگیرد و آن فرهنگ شهرنشینی است. اگر بخواهیمرابطهای با مفهومهای یاد شده برقرار کنیم میتوانیم بگوییم یکشهروند درحالیکه باید از مزیتهای یکشهر خوب برخوردار باشد، باید برای زندگی بهتر، فرهنگ شهرنشینی را نیز رعایت کند.
بههرحال از نیازهای شهروند امروزی، نماد نوین است. اگرچه در جایجای ایران میتوان نمادهای قدیمی را مشاهده کرد که مردم علاقه فراوانی به آن دارند اما بهواقع نمیتوان انکار کرد که غالب مردم امروزی از نمادهای نوین با معماری مدرن لذت میبرند یا اینکه دوست دارند نمادی سنتی را در قالب مدرن یا برعکس بهعنوان نمادی شهری بپذیرند. با وجود اینکه نمادهای شهری عناصری بهحساب میآیند که نمیتوان به میزان زیادی در آنها تغییر داد اما به گفته کارشناسان، نمادها در طول زمان تغییر میکنند و بهیک شکل فهمیده نمیشوند. این نکته را از 2زاویه میتوان دید؛ زاویه یک: مفهوم و معنای نمادها با گذشت زمان در نگاه مردم تغییر میکند و ممکن است نمادی در 2بازه متفاوت تاریخی به 2گونه مختلف بین مردم فهمیده شود. این نکته نخست دلیل بر صحه این مسئله است که تفاوتی که در نگاه مردم وجود دارد باعث میشود که سمبلیسم هم متفاوت شود یا حتی نمادی جدید از دل همین نمادهای تاریخی بیرون بیاید. حتی شرایط سنی هم در شکل معناگذاری تاثیر میگذارد و هر فردی در هر دوره سنی به شکلی معناگذاری میکند. زاویه2: با گذر زمان نمادهایی که از سوی مردم پذیرفته میشوند نسبت به گذشته تغییر مییابند. بهطور نمونه شاید در حال حاضر سازهای ساخته شود که اگر چند دهه پیش ساخته میشد، حسابی مورد توجه قرار میگرفت ولی الآن با چنین مقبولیتی روبهرو نشود.
نماد منعطف
مهمترین موضوع در نماد، معنای آن است که رابطه نزدیکی با سمبل دارد؛ یعنی یکچیز، چیز دیگری را به ذهن بیاورد. وقتی صحبت از سمبلیسم میشود در واقع باید درنظر داشته باشیم که چه چیزی میتواند جایگزین آن چیز دیگر شود. البته این جایگزینی باید از نوع پیوستگی معنایی باشد و پیوستگی معنایی حاصل زمان است. بنابراین یکی از نکات مهمی که باید در نماد شهری به آن دقت شود و اهمیت ویژهای دارد، انعطاف است. یکنماد باید از قابلیت دینامیکی خوبی برخوردار باشد.