طوری که محمد حمزه زاده، مدیر انتشارات سوره مهر با اشاره به این افزایش ناگهانی قیمت کتاب ها از بهت و غافلگیری مخاطبان کتاب سخن گفت؛ هنگامی که به قیمت پشت جلد آن نگاه می کردند.
حذف یارانه کاغذ
البته گران‌شدن کاغذ و به تبع آن کتاب، موضوع تازه ای نیست و اگرچه امسال این افزایش بسیار مشهود بود، اما موضوع به سال 86 باز می گردد که یارانه کاغذ با تصمیم دولت حذف شد. محسن مهرآبادی، مدیر انتشارات فرهنگ گستر با انتقاد از افزایش چشمگیر قیمت کتاب در روزهای انتهایی سال 90 و ابتدای سال 91 می گوید: از چند سال قبل یارانه کاغذ با این توجیه برداشته شد که ناشر می تواند هزینه های موجود را از طریق فروش کتاب جبران کند. اما موضوع این است که افزایش قیمت کاغذ به حدی بوده که ناشران را دچار مشکل جدی کرده است؛ به‌طوری که هزینه چاپ یک کتاب در سال91 برابر است با هزینه چاپ 3کتاب در 3سال قبل. این تفاوت شاهدی است که نشان می دهد افزایش هزینه ها جبران نمی شود.مدیر انتشارات سوره مهر نیز با بیان اینکه با افزایش قیمت کاغذ، معادلات تولید و نشر کتاب به هم خورده است، می گوید: پیش از این قیمت کاغذ 55 تا 60 درصد قیمت تمام شده کتاب را تشکیل می داد، اما اکنون این افزایش به حدی است که 80درصد قیمت کتاب صرف هزینه کاغذ می‌شود.محمد حمزه‌زاده معتقد است: باید برای این افزایش قیمت تدبیری کارشناسانه اندیشید، زیرا در غیر این صورت بازار کتاب دچار اختلال می شود و بخشی از مخاطبان را از دست می دهد؛ چنانچه امسال هم شاهد این موضوع بودیم.
اما اینکه چرا در سال جدید قیمت کتاب یکباره رشد جهشی یافته و آن را به بحث مهم نمایشگاه کتاب بیست و پنجم تبدیل کرده هم نکته ای است که اعظم کیان افراز، مدیر نشر افراز آن را اینگونه تحلیل می کند: بخش قابل توجهی از کاغذ مورد نیاز کشور، وارداتی است. به همین دلیل با افزایش قیمت دلار در کشور، قیمت کاغذ هم افزایش یافت. به‌طوری که قیمت کاغذ بسیار معمولی 60 در90، هفتاد گرمی، بندی 45 هزار تومان شده است. با پایین آمدن قیمت ارز و سکه متاسفانه در قیمت کاغذ شاهد کاهش نبوده ایم. کتاب کالایی فرهنگی است و باید در سبد خانوار خانوده‌ها جای مهمی داشته باشد، به همین دلیل انتظار ما از دولت این است که همانگونه که به‌صورت مستقیم در کاهش قیمت ارز ورود پیدا کرد، در این زمینه هم وارد شود.
راهکار سه‌گانه
اما اکنون و در شرایط پیش‌رو سؤال این است که با توجه به اهمیت کتاب و مطالعه و تاکید همیشگی بر این موضوع، چه راهکاری می توان ارائه کرد تا مشکلات این حوزه مرتفع شود؟
مدیر انتشارات افراز، با بیان اینکه این انتشارات به دلیل قیمت نهایی چاپ کتاب، انتشار برخی کتب نفیس و حجیم خود را متوقف ساخته است، می افزاید: با توجه به جایگاه کتاب در فرهنگسازی و تربیت نسل، باید راهکاری ایجاد شود که کاغذ با قیمت ارزان‌تر به دست ناشر برسد. این نیز نیاز به سیاست های کلان دولت دارد. قطعا یکی از این راهکارها می تواند پرداخت یارانه برای کاغذ باشد. به هر روی کتاب کالایی فرهنگی است و دولت باید برای فرهنگ سرمایه‌گذاری کند.
اما مدیر انتشارات فرهنگ گستر از ضرورت عمل‌کردن مسئولان به وعده های خود سخن می گوید: من با بازگرداندن یارانه‌ها مخالفم، چون همان طور که پیش از این هم شاهد بودیم، پرداخت یارانه برای کاغذ هم راهکار مناسبی نبوده و نیست، اما به جای آن کاش مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به وعده های خود مبنی بر خرید کتاب از ناشران عمل می کردند. محسن مهرآبادی با انتقاد از نحوه خرید کتاب‌ها برای کتابخانه های کشور می افزاید: در حال حاضر کتابخانه های کشور کتاب های خود را با 50 درصد تخفیف از ناشران خریداری می کنند. اگر این روند ادامه یابد، قطعا به فاجعه دگردیسی ناشران فعال کشور منجر می شود.
وی این بحران را در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان جدی‌تر می‌داند و می گوید: در حوزه کتاب کودک و نوجوان بحث بحرانی‌تر از حوزه بزرگسال است، زیرا ما مجبوریم برای جلب توجه مخاطب از کاغذ گلاسه استفاده کنیم، اما این کاغذ گلاسه در گروه کالاهای تجملاتی قرار دارد و دلار دولتی به آن تعلق نمی گیرد.اما تحلیل سوم، تحلیلی است که محمد حمزه‌زاده ارائه می دهد: نگاه واقع بینانه این است که بهره گیری از کاغذ یارانه ای مشکل نشر را به‌طور ریشه ای مرتفع نمی‌کند، لذا باید تکیه ما بر مصرف داخلی باشد.مدیر انتشارات سوره مهر ادامه می‌دهد: کمک زیرساختی به نشر کشور، سرمایه گذاری و اهدای تسهیلات و همچنین کمک های دولتی به راه‌اندازی کارخانه های جدید کاغذ سازی است.
وی می‌افزاید: خوشبختانه مواد اولیه برای تولید کاغذ در کشور کم نیست، پس باید همان کاری که در مورد دیگر صنایع صورت گرفته و آنها را بومی کرده ایم، صنعت کاغذ سازی را هم خودی کنیم. حمزه‌زاده تاکید می کند: اکنون 2کارخانه کاغذسازی فعال داریم که قیمت تمام‌شده کاغذ آنها به دلیل مستهلک‌بودن تجهیزات، نزدیک به دو برابر قیمت اصلی است. حال که دولت یارانه بخش کاغذ را حذف کرده است، با سرمایه گذاری مناسب در این حوزه و راه‌اندازی کارخانه های جدید و مجهز می‌تواند هم اشتغال پایدار ایجاد کند و هم وابستگی به تولید خارجی و واردات کاهش یابد که نتیجه آن تولید ملی کاغذ است.