با گسترش جهان اسلام و به‌ویژه مذهب شیعه، شهر مقدس مشهد با وجود بارگاه منور آن امام همام به‌عنوان قطب اصلی گردشگری مذهبی بعد از سرزمین وحی مورد توجه روزافزون بوده است.
حدود 10سال است که از تشکیل دبیر خانه دائمی جشنواره بین‌المللی امام رضا(ع) با مدیریت اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی خراسان‌رضوی می‌گذرد. یکی از محور‌های اصلی این جشنواره که پیرامون مباحث فرهنگی، هنری، فکری، شعر، ادبیات و فرهنگ رضوی فعالیت می‌کند، برگزاری همایش علمی - پژوهشی جاده ولایت است که از هفت سال پیش تا‌کنون همزمان با دهه کرامت برگزار می‌شود.
برای آگاهی از آخرین دستاوردهای علمی درخصوص مسیر حرکت امام رضا(ع) در ایران و تأثیرات فرهنگی این حضور از مدینه تا مرو گفت‌وگویی با دکتر امیر اکبری دبیر علمی همایش ملی جاده ولایت داشته‌ایم.
- به‌عنوان نخستین سؤال در مورد ابعاد مختلف همایش ملی جاده ولایت توضیح می‌دهید؟
این همایش حول سه محور جغرافیا و مسیر، تاریخ و تمدن و میراث فرهنگی و گردشگری به تحقیق و پژوهش می‌پردازد.
در بعد پژوهش‌های میراث فرهنگی و گردشگری، تعیین مسیر حرکت و اقامتگاه‌های امام رضا(ع) از زمان ورود به ایران با تأکید بر اهمیت گردشگری دینی و فرهنگ اعتقادی جامعه از شلمچه تا مرو مورد توجه بوده است. ثبت آثار و اقامتگاه‌های امام رضا(ع) در طول مسیر و ثبت‌ملی و حتی جهانی آن ازجمله فعالیت‌هایی است که در بحث گردشگری در حال پیگیری و بررسی است.
در بعد جغرافیای مسیر نیز با وجود پژوهش‌های انجام شده هنوز اختلاف نظر‌هایی میان محققان و صاحب‌نظران وجود دارد به‌طوری که عده‌ای معتقدند آن حضرت از مرز شلمچه وارد ایران شده و عده‌ای دیگر می‌گویند که امام ابتدا وارد کوفه یا بغداد شده‌اند و پس از عبور از قم از مسیر سمنان و دامغان به مشهد آمده‌اند.
بیهقی به‌عنوان یک تاریخ‌نگار بزرگ اشاره بر حضور امام رضا(ع) در بغداد و بیعت حاکم وقت این شهر با آن حضرت دارد که این نظر چندان مورد تأیید نیست و قابل نقد و بررسی است. در بعد تاریخ و تمدن هم این همایش به بررسی تأثیر حضور امام‌رضا(ع) بر فرهنگ و تمدن مردم می‌پردازد که منجر به رشد و گسترش مذهب تشیع در ایران شده است.
- دستاوردهای کمیته علمی همایش جاده ولایت در بحث تعیین اقامتگاه‌های امام رضا(ع) در ایران چه بوده است؟
تا‌کنون مشخص شده که آن حضرت از مرز شلمچه استان خوزستان وارد ایران شده‌اند و پس از عبور از استان کهگیلویه و بویراحمد وارد استان‌های فارس، یزد و از آنجا وارد شهرستان طبس و استان خراسان رضوی شده‌اند. اما آنچه مسلم است روی توقفگاه‌ها و منزلگاه‌های قطعی آن حضرت در فاصله اهواز تا نیشابور اختلاف نظر‌هایی وجود دارد و برای برخی از منزلگاه‌های تعیین شده قطعیت چندانی وجود ندارد. هم‌اکنون این مسیر مورد توجه بسیاری از زائران پیاده قرار گرفته است و همچنین سعی شده که با برنامه‌ریزی‌های انجام شده امکانات لازم برای پذیرایی از زائران در این مسیر فراهم شود.اما در زمینه ورود امام رضا(ع) از منطقه نیشابور تا مرو اطلاعات تاریخی ما دقیق‌تر و علمی‌تر است به‌خصوص اینکه آن حضرت در نیشابور حدیث معروف سلسله‌الذهب را فرمودند.
هنوز بحث جغرافیا و مسیر به‌عنوان یک محور مهم پژوهشی و علمی مورد توجه است و دبیرخانه جاده ولایت بر تحقیقات کامل‌تر برای تعیین مسیر دقیق حرکت امام‌رضا(ع) در ایران تأکید داشته است. شناسایی و بازپیرایی اماکن و اقامتگاه‌های امام‌رضا(ع) که به استناد منابع علمی تأیید شده‌اند یکی از مهم‌ترین اهداف سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به‌منظور توسعه گردشگری دینی است. ساخت فیلم جاده ولایت نیز که هم‌اکنون مراحل پایانی خود را طی می‌کند از دیگر دستاوردهای پژوهش‌های اخیر بوده است.
- مهم‌ترین دستاورد حضور امام رضا(ع) در استان خراسان‌رضوی چه بوده است؟
مهم‌ترین دستاورد این حضور گسترش و بالندگی تشیع در خراسان بوده است که سایر آثار و تبعات آن در کمیته علمی جاده ولایت در حال بررسی و پیگیری است.
- امروزه برخی صاحب‌نظران معتقدند که پژوهش در این زمینه به بن بست رسیده است و عدم‌دسترسی به منابع گسترده‌تر به ما امکان تحقیق پیرامون تأثیرات حضورحضرت ثامن‌الحجج علی ابن موسی الرضا(ع) در ایران را نمی‌دهد نظر شما در این خصوص چیست؟
متأسفانه این فکر غلط است و ما را به سمت کم‌توجهی به انجام پژوهش‌های علمی دقیق‌تر در مورد حضور امام مهربانی در ایران سوق می‌دهد. از این‌رو با یک تحقیق گسترده‌تر در این خصوص می‌توانیم تأثیرات آن را در حوزه‌های فرهنگی، اعتقادی، اجتماعی و حتی سیاسی مورد بررسی قرار دهیم که می‌تواند مورد استفاده بسیاری از پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گیرد.
- تأثیر تحقیقات شما در گسترش گردشگری مذهبی چیست؟
حضور امام رضا(ع) در ایران آثار و برکات گسترده‌ای را به‌ویژه در منطقه خراسان برجای گذاشته است و ما امیدواریم که تحقیقات انجام شده در کمیته علمی همایش جاده ولایت در آینده‌ای نه‌چندان‌دور تحولی عظیم در صنعت گردشگری مذهبی کشور و استان ایجاد کند.