خوشا به حالت ای روستایی
چه شاد و خرم، چه باصفایی
در شهر ما نیست جز داد و فریاد
خوشا به حالت که هستی آزاد
در شهر ما نیست جز دود و ماشین
دلم گرفته از آن و از این
ای کاش من هم پرنده بودم
با شادمانی پر می‌گشودم
می‌رفتم از شهر به روستایی
آنجا که دارد آب و هوایی
این شعر برای خیلی از ما خاطراتی زیبا را تداعی می‌کند؛ روزهایی که مدرسه می‌رفتیم و البته هوای شهر در آن روزها هنوز اینقدر آلوده نبود. اما نکته مهم این است که در همین شعر زیبا، روزگار امروز ما پیش‌بینی شده است؛ روزهایی که مدام با اخطار و تذکرهای آلودگی هوا برای شهروندان همراه است. سال قبل در چنین روزهایی پرونده‌ای درباره آلودگی هوا منتشر کردیم؛ پرونده‌ای که به‌طور کامل به جوانب گوناگون دلایل آلودگی هوای تهران پرداخته بود. راستش را بخواهید ما هم دوست نداشتیم دوباره سراغ سوژه‌ای برویم که نگرانی مردم را به‌دنبال دارد اما آنقدر آسمان خاکستری شد و نفس‌ها گرفت که دیگر دیدیم چاره‌ای نیست. باید تا زمانی که هوای نفس‌کشیدن نیست، سراغ سوژه آلودگی هوا رفت. آلودگی هوا که زمانی فقط گریبانگیر تهران بود این روزها کلانشهرهای دیگر را هم درگیر خودش کرده است؛ تبریز، مشهد، اراک، اصفهان و شاید کمی بعدتر دیگر شهرها هم درگیر این موضوع شوند. اما واقعا راه‌چاره چیست؟
تا کی باید راهکارهای کوتاه‌مدت و بعضا طنز‌آمیز، روش‌های مؤثر کاهش آلودگی هوا اعلام شوند. این روزها دیگر همه شهروندان می‌دانند که گسترش محدوده طرح ترافیک یا آبپاشی زمین و آسمان دردی را دوا نمی‌کند بلکه به‌صورت خیلی جدی باید به راهکارهای مؤثر و بلندمدت فکر کرد. این موضوعی است که در طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران که در سال 79 به تصویب هیأت دولت وقت رسید، به آن اشاره شده بود. طبق این طرح قرار بود با اجرای مفاد پیش‌بینی شده، آلودگی هوای تهران و کلانشهرها کاهش یابد. ارتقای کیفیت تولید خودروهای وطنی مطابق با استانداردهای روز اروپا، افزایش کیفیت سوخت‌هایی چون گازوئیل و بنزین، توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی، اجرای دقیق و صحیح معاینه فنی خودروها و توسعه فضای سبز شهرها مهم‌ترین مواردی هستند که اجرایی‌شدن آنها تأثیر بسیار زیادی در کاهش آلودگی هوای پایتخت خواهد داشت.
اما نکته دیگر این است که آلودگی هوای تهران یک بحث چند وجهی است؛ یعنی اینکه ما بخواهیم فقط به یک موضوع توجه کنیم، درست نیست و باید مجموعه‌ای از اقدامات را کنار یکدیگر داشته باشیم. به‌عنوان مثال فرض کنید ما فقط روی استاندارد تولید خودروها تمرکز کنیم. این اتفاق خوبی است اما اگر با همان کیفیت بالا تعداد خودروهای شهر افزایش یابد باز هم شاهد آلودگی هوای پایتخت خواهیم بود. با وجود این به‌نظر می‌رسد در حال حاضر سریع‌ترین و مؤثر‌ترین راه کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ توسعه حمل‌ونقل عمومی است. تجربه توسعه حمل‌ونقل عمومی در شهرها و کشورهای دیگر جهان نیز نشان می‌دهد که می‌توان با استفاده از این روش آلودگی هوا را تا میزان زیادی کاهش داد. به‌عنوان مثال در کشوری مانند ژاپن، خودرو فقط برای مصارف شخصی استفاده می‌شود و شهروندان برای تردد در شهر و حضور در محل کار و... فقط از سیستم حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. به‌نظر می‌رسد در شرایط فعلی ما نیز باید با سرعت بیشتری نسبت به توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی مانند مترو و اتوبوسرانی در شهرهای بزرگ اقدام کنیم. همچنین کاهش دوباره قانون معاینه فنی خودروها از پنج‌سال به دو سال توسط مجلس شورای اسلامی می‌تواند تأثیر زیادی در کنترل میزان آلایندگی خودروها داشته باشد.
در کنار این موارد باید به اقدامات سکاندار اصلی موضوع کنترل آلودگی هوا نیز اشاره کرد. سازمان حفاظت از محیط‌زیست کمیته کاهش آلودگی هوا را دارد که در این کمیته نیز سازمان‌های مختلفی چون سازمان محیط‌زیست، وزارت بهداشت، وزارت صنایع، وزارت نفت، شهرداری تهران و سایر نهادهای دیگر عضو هستند. به‌طور حتم فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های این کمیته و به‌دنبال آن دقت نظر در اجرای صحیح مصوبات می‌تواند هوای شهر را برای شهروندان قابل‌تحمل کند. آلودگی هوا موضوعی نیست که هر سال با تیره‌شدن آسمان شهر و گم‌شدن کوه‌های البرز به یاد آن بیفتیم.