ساخت‌وساز شهری در کنار طرح‌های عمرانی مجال و فرصت بیشتری می‌یابد. شهر وقتی در چارچوب‌های اقتصاد محدود می‌شود، از تک و تای حرکت و پیشرفت می‌افتد و برای کوچک‌ترین توسعه و تحولی، بهانه‌های کلان می‌طلبد. این روزها به واسطه تحولات شگرفی که به‌علت طرح‌های متعدد عمرانی در پایتخت ایجاد شده، چرخ توسعه به تقلا افتاده و اقتصاد شهر را دستخوش تغییر کرده است. ذیل طرح‌هایی مانند بزرگراه طبقاتی صدر و تونل نیایش یا بزرگراه امام‌علی، محله‌های مجاور نیز میزبان تغییری شده‌اند که نوسازی و بهسازی املاک مسکونی و تجاری را به‌دنبال دارد. شهرداری ارزش‌افزوده به‌وجود می‌آورد و ذیل پرچم طرح‌های عمرانی و تفصیلی شهر، درآمد شهروندان افزایش یافته است. درنتیجه در نقاط مختلف به‌صورت نقاط متراکم، تحریک توسعه پدید می‌آید و شهر قدمی دیگر برای پیشرفت برمی‌دارد. برای تبیین این تحولات و رشدی که در اثر طرح‌های مختلف شهری در تهران ایجاد می‌شود، با مجید پاکساز، مدیرکل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران همکلام شدیم. به اعتقاد این مدیر، یکی از طرح‌های توسعه جدید شهر، تعریف و بازخوانی شبکه ترافیکی تهران است که در برخی موارد با توجه به تراکم ساختمانی و جمعیتی موجود، بستر مناسبی برای توسعه محسوب می‌شود. به گفته این مدیر، تقویت تحریک توسعه و تأمین زیرساخت‌ها و ارزش افزوده املاک مجاور طرح‌های شهری، با احداث چنین پروژه‌هایی موجب می‌شود تهران دیگری ساخته شود و در اختیار شهروندان تهرانی قرار گیرد.
- این روزها طرح تفصیلی از یک‌سو و طرح‌های متعدد عمرانی از سوی دیگر، تحولات بسیاری ایجاد کرده و پیشرفت‌های مشهودی به‌وجود آورده است. شما این دو طرح را برای پیشرفت شهر کافی می‌دانید؟
برای توسعه شهر ویژگی‌های زیادی مطرح می‌شود ولی ممکن است برخی فاکتورها نسبت به سایرین از درجه و اعتبار بیشتری برخوردار باشند. به این دو ضلعی که شما اشاره کردید، بنده ضلع سوم «اقتصاد شهری» را نیز اضافه می‌کنم که یک ویژگی بسیار مهم است و باید همواره مورد توجه مدیریت شهری و برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد. یکی از مشکلاتی که در گذشته وجود داشت، این بود که درباره تعامل طرح‌های شهری و مالیه یا اقتصاد شهر، هدف‌گذاری مشخصی از سوی مدیریت شهری دنبال نمی‌شد. امروزه اما در تمام دنیا بحث اقتصاد شهری، اثرگذار و بااهمیت است که در همه سطوح مدنظر برنامه‌ریزان شهری شهرهای مختلف قرار می‌گیرد. این موضوع در شهرهای بزرگ پیچیده‌تر است و در جایی در حد و اندازه‌های تهران اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
- توجه به اقتصاد شهری در میان طرح‌های توسعه‌محور شهرداری تهران چه جایگاهی دارد؟
بحث اقتصاد شهری در سال‌های اخیر و طرح‌های توسعه در دست اجرا، مورد توجه ویژه مدیریت شهری قرار گرفته و ما معتقدیم یکی از فاکتورهای بسیار مهم در پیشرفت شهر، همین مولفه اقتصاد شهری و دامنه فزاینده آن است. ویژگی‌های دیگر مانند تشویق سرمایه‌گذاری، توجه به شمال و جنوب، تحریک توسعه و توسعه زیرساخت‌های شهری هر کدام در جای خود در طرح‌های شهری گنجانده می‌شوند و در پروژه‌های مختلف سهم دارند.
به‌عنوان مثال موضوع زیرساخت‌ها باعث ارزش افزوده ساختمان‌ها و املاکی می‌شود که در محیط پیرامون یک فعالیت عمرانی شهری قرار گرفته است. زیرساخت و ارزش افزوده ناشی از آن باعث می‌شود که طرح، مورد توجه سرمایه‌گذاران خصوصی قرار گیرد. همچنین سرمایه‌گذاری در این زمینه باعث می‌شود پروانه‌ها رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد و صدور پروانه به درآمد بیشتر شهرداری منجر می‌شود. وقتی شهرداری درآمد بیشتری از محدوده پروژه شهری داشته باشد، در جای دیگری آن را سرمایه‌گذاری و پروژه‌ای دیگر برای شهر تعریف می‌کند و اینچنین، نقطه‌ای دیگر از شهر آباد می‌شود. با آبادانی نقطه جدید، محیط پیرامون آن نیز ارزش‌افزوده پیدا کرده و دوباره سرمایه‌گذاران خصوصی را به سوی خود جلب می‌کند و از این روند، مدار توسعه شهر شکل می‌گیرد.
- آیا می‌توان پروژه‌های عمرانی را مهم‌ترین زمینه تحریک توسعه در شهر دانست؟
تحریک توسعه تنها به فعالیت‌های مبتنی بر پروژه‌های عمرانی محدود نمی‌شود و دامنه وسیع تری دارد. این امر به برخی اقدامات مانند حرکات فرهنگی و تبلیغاتی نیز معطوف می‌شود که این خاصیت را دارد. البته شهرداری می‌تواند محدوده‌ای را نیز برای تحریک توسعه در نظر بگیرد و اعلام کند که برنامه ویژه‌ای برای این نقطه درنظر دارد.
- در سال‌های اخیر یکی از بحث‌های مورد تأکید مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر تهران، توجه به زمینه‌های طرح تفصیلی بوده که می‌تواند بزرگ‌ترین بهانه برای توسعه در تهران باشد. این طرح چه اندازه می‌تواند بر تحولات طرح محور اثر بگذارد؟
طرح تفصیلی یک نمونه از طرح‌های توسعه شهری است که اسناد فرادست آن شامل طرح جامع می‌شود و اسناد فرودست آن شامل طرح‌های موضعی و عملیاتی است که در سطح شهر تعریف می‌شود. طرح تفصیلی شهر تهران خوشبختانه از ابتدای سال‌جاری به‌رغم برخی تردیدها اجرایی شده و امروز که ما 11ماه از اجرای آن را سپری کرده‌ایم، شاهد این هستیم که طرح، مورد استقبال متقاضیان ساخت‌وساز قرارگرفته است. شاهد این موضوع گواهی‌هایی است که در طول این ماه‌ها در سطح شهر رشد قابل‌ملاحظه و مشخصی داشته است. این نشان می‌دهد که طرح تفصیلی شهر تهران توانسته واقع‌بینانه و عملکردی مورد وثوق مردم و سرمایه‌گذاران قرار گیرد و تأثیر خود را بر روند توسعه شهر بگذارد. البته آمار و ارقام استقبال از طرح همراه با برخی شدت و ضعف‌ها بوده که در این زمینه نیز مدیریت شهری تلاش کرده همین ضعف‌ها را از طریق پایش‌ها و مدیریت ستادی طرح‌ها در 11ماه اخیر کاهش دهد. ما پیش‌بینی می‌کنیم این رشد با رفع همه موانع، وضعیت مناسب‌تری برای تغییر نمای شهری در سال آینده داشته باشد.
- آینــده‌نگری در طرح‌های توسعه مدیریت شهری چه جایگاهی دارد؟ این طرح‌ها تاچه اندازه به نقاط محروم و توسعه اقتصادی آنها توجه دارند؟
یکی از وظایف طرح‌های توسعه شهری آینده نگری است. ما با طرح‌های تفصیلی و جامع شهر تهران تلاش می‌کنیم نمایی از آینده شهر ترسیم و برنامه‌ای برای افق طرح پی‌ریزی کنیم. آینده شهر بی‌شک باید به مولفه‌های مختلفی از قبیل ملاحظات اجتماعی، فرهنگی، محیط کاربری و ترافیک پاسخ دهد. عمده‌ترین بحث برای هدف‌گذاری در طرح‌های توسعه توجه به هدایت سرمایه است. این شامل دوبخش می‌شود: اول اینکه شهر زمینه مساعدی برای پذیرش سرمایه‌گذاری داشته باشد و دوم اینکه سرمایه‌گذاری در نقاطی رخ دهد که مدیریت شهری پیش‌بینی کرده است. اگر در محدوده‌ای سرمایه‌گذاری اشباع شده است، ما آن را به بافت فرسوده و جنوب شهر سوق دهیم. این کار سخت مدیریت شهری است که همواره پیگیری می‌شود و برنامه‌های مفصلی برای آن طرح‌ریزی شده است. ما با این نقشه‌های عملی(action plan) تلاش می‌کنیم راه را برای آینده تهرانی متفاوت از تهران موجود باز کنیم.
- صحبت از تهران آینده و طرح‌هایی شد که تحول ساختاری و درونی پایتخت را به‌دنبال دارد. مردم در سال اخیر شاهد تغییراتی بوده‌اند که به‌واسطه عملیات عمرانی بزرگراه صدر و تونل نیایش، فضایی متفاوت از تهران امروز پیش چشم آنان ترسیم کرده است. طرح‌های اینچنینی چه اثری بر اقتصاد شهر و تحریک توسعه دارند؟
یکی از ابزارهای مهم توسعه و تحول در شهر همین طرح‌های عمرانی هستند که موجودیت و ماهیت‌شان را از طرح‌های جامع و فرادستی گرفته‌اند. طرح بزرگراه صدر و تونل نیایش هم ایده اصلی را از طرح‌های توسعه شهری گرفته است که ذیل بخش سازمان ترافیکی آن مطرح شده است. یکی از طرح‌های توسعه جدید شهر، تعریف و بازخوانی شبکه ترافیکی آن است که در برخی موارد با توجه به تراکم ساختمانی و جمعیتی موجود، بستر مناسبی برای توسعه محسوب می‌شود. این تقویت تحریک، توسعه و تأمین زیرساخت‌ها و ارزش‌افزوده املاک مجاور طرح را به‌دنبال دارد. با احداث چنین پروژه‌هایی ما گام‌های مؤثر و بزرگی برای تحریک توسعه شهر برمی‌داریم.
- در اذهان شهروندان تهرانی تجربه دیگری نیز وجود دارد که به‌واسطه تغییر نقشه بزرگراه امام علی در منطقه نظام‌آباد پدید آمد. مدیریت شهری تأکید بسیاری در سال84 داشت که بتواند با تغییر طرح و بردن آن به قبل بافت فرسوده، باعث تحریک توسعه در مرکز شهر شود؛ تجربه‌ای که از این طرح به‌وجود آمده، چه اندازه مورد استفاده قرار گرفته است؟
دکتر قالیباف یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت شهری را در این پروژه به کاربرد در واقع طرح‌های توسعه را مهمان خانه‌های همسایه کرد. بر این اساس طرح‌های توسعه شهری می‌توانند منجر به تحول در بافت‌ها شوند.
این یک اصل مهم در مدیریت است. ما اگر می‌خواستیم بزرگراه امام علی را از میان خیابان آیت‌الله مدنی جلو ببریم، بسیاری از ریزدانه‌های بافت قدیمی محل از میان می‌رفت و تغییری در بافت فرسوده ایجاد نمی‌شد. با جابه‌جایی مسیر بزرگراه از مسیر بافت تجاری به بافت فرسوده شهرداری به بهترین نحو هزینه تملک املاک اقتصادی را با هزینه تملک و نوسازی بافت فرسوده تعویض کرد و موجب شد تحریک توسعه و مولفه‌های اقتصاد شهری در این مسیر شکل گیرد و این مهم‌ترین تجربه در سال‌های اخیر برای تحریک توسعه به سمت اقتصاد شهری بوده است.